Της Ιωάννας Μήτση,
Η Φιλική Εταιρεία υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές κρυφές συνωμοτικές ομάδες της εποχής της. Η ίδρυσή της στην Οδησσό της Ρωσίας πιθανολογείται γύρω στο 1814, ενώ ως επικρατέστερη ημερομηνία προβάλλεται η 14η Σεπτεμβρίου, μια ημερομηνία συμβολική, καθώς τότε εορτάζεται η Ύψωση του Τίμιου Σταυρού. Η επιλογή της ημερομηνίας αυτής καταδεικνύει τον τόσο εθνικό όσο και θρησκευτικό χαρακτήρα της εταιρείας, που ήταν η προετοιμασία του ένοπλου αγώνα για την Ανεξαρτησία, η αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και η χειραφέτηση του ελληνικού γένους από την σκλαβιά.
Ηγετικές προσωπικότητες αυτής της ιδέας υπήρξαν τρεις άνδρες, που δεν ήταν επιφανείς, αλλά εκτελούσαν χρέη μικρεμπόρων ή γραμματέων εμπόρων με πατριωτικά και φιλελεύθερα αισθήματα. Ο Νικόλαος Σκουφάς από την Άρτα, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ από τα Ιωάννινα και ο Εμμανουήλ Ξάνθος από την Πάτμο ήταν τρεις Έλληνες της Διασποράς, οι οποίοι αψήφησαν κάθε κίνδυνο, προκειμένου να απαλλάξουν τον Ελληνισμό από την τουρκική κυριαρχία. Καίριο ρόλο στο εγχείρημα αυτό διαδραμάτισε και ένα τέταρτο πρόσωπο, ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος.
Με την ίδρυση της εταιρείας, οι Φιλικοί ήρθαν αντιμέτωποι με τις εξής δυσκολίες: ο ελληνισμός βρισκόταν διάσπαρτος σε ένα ευρύ γεωγραφικό πλαίσιο, με αποτέλεσμα αυτοί να πρέπει να καταβάλλουν τεράστιες οργανωτικές προσπάθειες, ενώ ταυτόχρονα θα έπρεπε να διατηρήσουν την ταυτότητα τους μυστική. Επίσης, έπρεπε να υπερνικήσουν τους δισταγμούς και τις αμφιβολίες των Ελλήνων, που είχαν δει προηγούμενες οργανώσεις να πέφτουν στο κενό. Παράλληλα, όφειλαν να κινητοποιήσουν ανθρώπους από διαφορετικές ομάδες με διαφορετικές επιδιώξεις και συμφέροντα. Παρά τα προαναφερθέντα δυσχερή ζητήματα, οι συνθήκες ευνόησαν τους Φιλικούς, καθώς η Οθωμανική Αυτοκρατορία αντιμετώπιζε σοβαρά εσωτερικά προβλήματα, οι ιδέες του Διαφωτισμού ήταν ευρέως διαδεδομένες, ενώ ταυτόχρονα το αίτημα για δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους αντιμετωπιζόταν από τους περισσότερους Έλληνες με ωριμότητα και υπευθυνότητα.
Η Φιλική Εταιρεία ενστερνίστηκε το πρότυπο των μυστικών εταιρειών της Ευρώπης. Ακριβώς, λοιπόν, επειδή πρόκειται για μια μυστικιστική οργάνωση δεν μπορούσε να χρησιμοποιεί τους κλασικούς τρόπους επικοινωνίας. Πώς, όμως, συνεννοούνταν μεταξύ τους; Ανέπτυξαν κάποιους μυστικούς κώδικες, με στόχο να μην γίνουν αντιληπτοί από την οθωμανική διοίκηση. Αρχικά, οι Φιλικοί χρησιμοποίησαν το γνωστό αλφάβητο, όμως τα γράμματα είχαν διαφορετική φωνητική αξία. Τα γράμματα Η και Υ εκλείπουν από το αλφάβητό τους, ενώ τα αντικαθιστούσε το γράμμα Ι. Επομένως, η αποκρυπτογράφησή τους καθίστανται πιο πολύπλοκη. Ακόμη, ο φθόγγος ΟΥ αντικαθίστανται από το Ω που ταυτίζονταν με τον αριθμό 8 και ίσχυε για το γράμμα Ο. Τα γράμματα Ξ και Ψ τα αντικαθιστούσαν με τα γράμματα ΚΣ και ΠΣ αντίστοιχα.
Ένα κρυπτογραφημένο αλφάβητο από μόνο του δεν φαντάζει αρκετό, προκειμένου να διατηρήσουν την κρυφή τους ταυτότητα. Έτσι, τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας είχαν υιοθετήσει μια σειρά από κωδικές ονομασίες για πρόσωπα, τοποθεσίες, καθώς και για ζητήματα, που συσχετίζονταν με την εξέλιξη του αγώνα. Ο Αθανάσιος Τσακάλωφ είχε την κωδική ονομασία Α.Β., ο Νικόλαος Σκουφάς λεγόταν Α.Γ., ενώ ο Εμμανουήλ Ξάνθος ήταν ο Α.Ζ. Χρησιμοποιούσαν αριθμούς για πολλά από τα υπόλοιπα μέλη της εταιρείας, όπως και για τις τοποθεσίες. Επιπλέον, χρησιμοποιούσαν λέξεις άσχετες, για να εκφράσουν κάποιο ζήτημα που είχε σχέση με τον αγώνα. Για παράδειγμα, όταν χρησιμοποιούσαν την λέξη «προίκα», οι ίδιοι εννοούσαν τη στρατιωτική βοήθεια.
Όσον αφορά την προφορική επικοινωνία μεταξύ τους, όταν δύο άτομα συναντιόντουσαν και ήθελαν να μάθουν αν και οι δύο ήταν μυημένοι στην Φιλική Εταιρεία, ο ένας έβαζε την αριστερή παλάμη του μέσα στη δεξιά και έκανε πως έπλενε τα χέρια του. Ο άλλος όφειλε γρήγορα να βάλει τα δύο δάχτυλα του δεξιού χεριού μέσα στην αριστερή παλάμη. Στη συνέχεια, αν ήθελαν να συζητήσουν για ζητήματα που αφορούσαν την οργάνωση, όφειλε ο ένας να βάλει τα δύο δάχτυλα του δεξιού χεριού στην αριστερή του παλάμη, να πιάσει και τα δύο χέρια του άλλου και να τον ρωτήσει αν έχει κανένα τσιμπούκι. Ο άλλος θα πρέπει να απαντήσει «Τσιμπούκι; Όχι! Έχω, όμως, τσαρούχι».
Επιπλέον, αν κάποιος ήθελε να πει κάτι σε κάποιον άλλον, έφερνε το δάχτυλο στο κάτω χείλος κάνοντας διακριτικά νόημα. Ο άλλος, προκειμένου να δείξει ότι αποτελούσε μέλος της εταιρείας, κινούσε το χέρι του προς το πτερύγιο του αυτιού του, έτσι ώστε να δηλώσει την προθυμία του να ακούσει. Μετά, πιάνονταν από τα χέρια με τον έναν να λέει ότι πολύ θα το επιθυμούσε και τον δεύτερο να απαντά ομοίως. Υπήρχαν σίγουρα και πάρα πολλά άλλα συνθηματικά, που δεν θα κινούσαν υποψίες και θα τους έκαναν να περνάνε απαρατήρητοι. Σχετικά με την διεξαγωγή της τελετής μύησης ενός προσώπου στη Φιλική Εταιρεία, σίγουρα ήταν μυστική και λάμβανε τη μορφή μιας ιεροτελεστίας, καθώς το υποψήφιο μέλος ορκιζόταν να διατηρήσει το μυστικό και να δρα σύμφωνα με τις εντολές και τους κανόνες της εταιρείας
Μέχρι το 1817-1818, έχουμε μια εταιρεία, η οποία, προκειμένου να εξασφαλίσει τα απαραίτητα οικονομικά μέσα, έκανε έκκληση κυρίως σε επιφανείς ανθρώπους, οι οποίοι λόγω της επιφυλακτικότητας, που κυριαρχούσε, ήταν αρνητικοί. Ιθύνουσα απόφαση για τη ταχύτατη ανάπτυξη και τη μελλοντική εξάπλωση της εταιρείας αποτέλεσε η μεταφορά της έδρας της από την Οδησσό στην Κωνσταντινούπολη το 1818. Ο Παναγιώτης Σέκερης αποτέλεσε μια επιβλητική μορφήbτης Φιλικής Εταιρείας, καθώς στήριξε οικονομικά αυτή την πρωτοβουλία, ενώ με τον θάνατο του Νικόλαου Σκουφά, ήταν αυτός που ανέλαβε τη θέση του.
Το ποιος επόπτευε την εταιρεία παρέμενε άγνωστο στους περισσότερους, αφήνοντας να εννοηθεί ότι ήταν κάποιο πρόσωπο με ισχύ. Ωστόσο, οι ηγέτες της Φιλικής Εταιρείας κατανοώντας, ότι τα ονόματά τους δεν εξασφάλιζαν αξιοπιστία, αποφάσισαν να προτείνουν την αρχηγία στον Ιωάννη Καποδίστρια, τότε Υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας. Ο ίδιος, όμως, απάντησε αρνητικά, καθώς θεωρούσε ότι δεν ήταν η κατάλληλη στιγμή για μια εθνική εξέγερση. Τελικά, την ηγεσία αναλαμβάνει ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ανώτερος αξιωματικός του ρωσικού στρατού, στις 12 Απριλίου 1820.
Στη διάρκεια του 1820, ο Υψηλάντης κατόρθωσε να αναμορφώσει τη Φιλική Εταιρεία και να προετοιμάσει τις διαδικασίες για την έναρξη του αγώνα. Με απόφασή του, η Επανάσταση ξεκινά στη Μολδοβλαχία, με την επιχείρηση να στέφεται με αποτυχία. Ο Υψηλάντης συλλαμβάνεται και φυλακίζεται στην Αυστρία. Η Φιλική Εταιρεία πάντως είχε ολοκληρώσει το έργο της, που ήταν να συνδράμει στη σταθεροποίηση της Επανάστασης, καθώς και στην παρότρυνση όλων των Ελλήνων να συμμετάσχουν με τόλμη και πατριωτισμό στον αγώνα.
Η Φιλική Εταιρεία αποτέλεσε μια πρωτοβουλία, η οποία, ακόμη και σε εποχές αντιξοότητας και δυσχέρειας, εξαιτίας των πατριωτικών αισθημάτων, αλλά και της επαναστατικής τόλμης, που κατείχαν τα μέλη της, κατάφερε να πετύχει τους στόχους της και να γίνει κινητήρια δύναμη των Ελλήνων να ξεσηκωθούν και να επαναστατήσουν για την Ελευθερία τους. Είναι εμφανέστατο, ότι η Φιλική Εταιρεία υπήρξε τυπικό παράδειγμα, που συναισθήματα, όπως η αποφασιστικότητα, η υπευθυνότητα, η ενόραση, η σύμπνοια, καθώς και η ωριμότητα και το θάρρος, λέξεις- κλειδιά για την επίτευξη εθνικών θεμάτων, υπερίσχυσαν και έδωσαν πνοή σε όσους αγωνίστηκαν.
Βιβλιογραφία
- Δ. Κόκκινος (1974), Η Ελληνική Επανάστασις Τόμος 1ος (6η έκδ) Αθήνα: Εκδ. Μέλισσα
- Βακαλόπουλος Α. (1978), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού Τόμος Δ΄ Τουρκοκρατία 1669-1812. Θεσσαλονίκη: Εκδοτικός Οίκος Α. Σταμούλη.
- Ε.J. Hobsbawm (2000), H Εποχή των Επαναστάσεων Αθήνα: ΜΙΕΤ.
- Μανδηλαρά Α., Νικολάου Γ., (2017), Η Φιλική Εταιρεία. Επαναστατική δράση και μυστικές εταιρείες στη Νεότερη Ευρώπη. Αθήνα
- Καβαλλιεράκης Σ. (2020), Φιλική Εταιρεία: Οι ανήσυχοι συνωμότες. Αθήνα: Εφημερίδα Τα Νέα
