Της Μαρίλιας Πλατσά,
Το έτος 1821 σηματοδοτεί την προσπάθεια της χώρας για την απελευθέρωσή της από τον Τουρκικό ζυγό, καθώς και τη σύσταση του νέου ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Με το πρώτο Σύνταγμα, που ψηφίστηκε τον Ιανουάριο του 1822, παραχωρήθηκε το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στους άνδρες υπό προϋποθέσεις. Καμία, ωστόσο, νομοθετική πρόβλεψη δεν υπήρξε για το αντίστοιχο δικαίωμα των γυναικών, πυροδοτώντας έναν αδιάκοπο αγώνα εκ μέρους τους για τη διεκδίκηση ψήφου και ισοπολιτείας στις δεκαετίες που ακολούθησαν.
Ήδη από το 1834, θεσμοθετήθηκε η υποχρεωτική εκπαίδευση και των δύο φύλων, η οποία όμως δεν έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση του περιεχομένου του επόμενου Συντάγματος του 1864. Το κείμενο του νόμου διαχώριζε τους πολίτες σε ενεργούς και μη, συγκαταλέγοντας τους άνδρες με δικαίωμα ψήφου και ενεργής συμμετοχής στη διοίκηση στην πρώτη κατηγορία, ενώ παραγκώνιζε τις γυναίκες, τα παιδιά, τους ανήμπορους σωματικά και πνευματικά, τους αλλοδαπούς και τους κακοποιούς στην δεύτερη κατηγορία. Παράλληλα, καθιέρωσε την καθολική ψηφοφορία των ανδρών. Η έλλειψη κατοχύρωσης του εν λόγω πολιτικού δικαιώματος για τις γυναίκες δεν προκάλεσε ιδιαίτερες αντιδράσεις ούτε έκπληξη στην τοπική κοινωνία. Στόχος, άλλωστε, αποτελούσε ο αποκλεισμός του γυναικείου φύλου από τον πολιτικό στίβο. Η ισχνή πολιτική δράση που ανέλαβε μια μειοψηφία γυναικών, δεν παρεμποδιζόταν, όσο δεν έθετε στο προσκήνιο το ζήτημα της ισότιμης συμμετοχής τους στην πολιτική ζωή της χώρας. Οι πρώτες που αναμείχθηκαν με τα κοινά, προέρχονταν από εύπορες και προοδευτικές οικογένειες, ενώ για την πλειοψηφία των γυναικών, η λύση ήταν ο συμβιβασμός με το ήδη διαμορφωμένο status quo.
Προς τα τέλη του 19ου αιώνα, πραγματοποίησε τη νηπιακή του εμφάνιση το ρεύμα του φεμινισμού στη χώρα. Η εβδομαδιαία έκδοση της πρώτης γυναικείας ελληνικής εφημερίδας, με αφετηρία την 9η Μαρτίου του 1887, ενίσχυσε τη δράση του. Πρωτεργάτισσα, ιδρύτρια και συντάκτρια της εφημερίδας που τιτλοφορούταν «Εφημερίς των Κυριών» υπήρξε η Καλλιρρόη Παρρέν, η οποία αργότερα εξορίστηκε λόγω των πολιτικών της πεποιθήσεων στην Ύδρα. Το θεμελιώδες μήνυμα που απηύθυνε η εφημερίδα ήταν «Ψήφος στην Γυναίκα». Η αρνητική αντίδραση του σύγχρονου ανδρικού πληθυσμού «αιτιολογήθηκε», με βάση τα διδάγματα της βιολογίας, ψυχολογίας, ιστορίας και θεολογίας και ενδείκνυε το διάχυτο φόβο, ότι η ψήφος στη γυναίκα ισοδυναμούσε με κλυδωνισμό του παραδοσιακού θεσμού της οικογένειας.
Μετά τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, καλλιεργήθηκε ευνοϊκό κλίμα υπέρ του σεβασμού και της εκτεταμένης δραστηριοποίησης των γυναικών στην κοινωνία. Άλλωστε, οι γυναίκες είχαν διατηρήσει την οικονομική και κοινωνική ζωή του τόπου για όσο χρονικό διάστημα οι άντρες βρίσκονταν στο μέτωπο. Όχι μόνο συντηρούσαν την οικογένεια, αλλά παράλληλα, εργάζονταν σε άλλοτε ανδροκρατούμενες δουλειές και προμήθευαν με πολεμοφόδια τους εμπόλεμους. Το 1920 ίδρυσαν, επίσης, το Σύνδεσμο για τα Δικαιώματα της Γυναίκας (Σ.Δ.Γ.) προοικονομώντας την κορύφωση του φεμινιστικού κινήματος την περίοδο του Μεσοπολέμου. Ισχυροί πολιτικοί αρχηγοί της εποχής, Ε. Βενιζέλος, Δ. Γούναρης, Α. Παπαναστασίου, τάχθηκαν υπέρ της πολιτικής ισότητας εξυπηρετώντας με τον τρόπο αυτό, τόσο κομματικά συμφέροντα όσο και τη διαμόρφωση θετικής εικόνας της χώρας προς τους Συμμάχους. Στο πλαίσιο αυτό, κατατέθηκαν νομοσχέδια προς ψήφιση στη Βουλή για παραχώρηση ψήφου στις γυναίκες, τα οποία όμως, καταψηφίστηκαν.
Το ζήτημα αναζωπυρώθηκε το 1925, όταν ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου κατόρθωσε να εξασφαλίσει, ότι με προεδρικό διάταγμα και όχι με νόμο θα είχε την διακριτική ευχέρεια η Κυβέρνηση να παραχωρεί το εν λόγω πολιτικό δικαίωμα στις Ελληνίδες αποκλειστικά για τις δημοτικές εκλογές και μόνο εφόσον, είχαν συμπληρώσει το 30ο έτος και γνώριζαν ανάγνωση και γραφή. Εξάλλου, τα επιχειρήματα υπέρ της χορήγησής του πλήθαιναν. Οι γυναίκες ήταν αναγκαίο, να περιφρουρήσουν τα κοινωνικά, οικονομικά αλλά και πολιτικά τους συμφέροντα. Οι δυνατότητες αυτές, επιπλέον, συμβάλλουν μέσω της πολιτικής του δράσης στην ευημερία της χώρας και με το αυτονόητο αίτημα για ισοπολιτεία και δημοκρατία εκ μέρους μιας μεγάλης μερίδας δυσαρεστημένων πολιτών.
Καθόλο το παραπάνω διάστημα οι γυναίκες δήλωναν την παρουσία τους μέσω της αρθρογραφίας, οργανώνοντας συγκεντρώσεις, απευθύνοντας ψηφίσματα στη Βουλή και ασκώντας πίεση στους κομματικούς σχηματισμούς. Σύμμαχοί τους στον αγώνα αυτό, στάθηκαν και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις. Απότοκο του κλίματος αυτού σε συνδυασμό με τις διεθνείς εξελίξεις στα δικαιώματα των γυναικών, ήταν το 1930 η Κυβέρνηση του Ε. Βενιζέλου να παραχωρήσει με προεδρικό διάταγμα περιορισμένο δικαίωμα ψήφου, σε όσες γυναίκες ήταν εγγράμματες και άνω των 30 ετών, το οποίο αντιστοιχούσε στο 9,65% του συνολικού γυναικείου ενήλικου πληθυσμού. Η πρόοδος που σημειώθηκε, ανακόπηκε βίαια με τη δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά το 1936, η οποία επέβαλλε τη φίμωση των πολιτικών δρώντων. Αργότερα, στα χρόνια της Κατοχής, τα δύο μεγαλύτερα αντιστασιακά κινήματα της χώρας, το Εθνικό Απελευθερωτικό Κίνημα (ΕΑΜ) και ο Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ) προήγαγαν την ανάδειξη γυναικών σε καίριες θέσεις εντός των οργανώσεών τους.
Το 1945 η Ελλάδα προσχώρησε στα Ηνωμένα Έθνη που προήγαγαν την πολιτική ισότητα μεταξύ των δύο φύλων. Προς την ίδια κατεύθυνση, υπέγραψε το 1950 την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου με έναρξη ισχύος το 1953. Η κυβέρνηση του Θ. Σοφούλη, συμμορφωμένη προς το γενικότερο κλίμα, επεξέτεινε με αναγκαστικό νόμο το δικαίωμα ψήφου των γυναικών και για τις δημοτικές εκλογές.
Στο Σύνταγμα του 1952 παρατηρείται απουσία σχετικής διάταξης, με εξαίρεση μια ερμηνευτική δήλωση η οποία προέβλεπε ότι ήταν δυνατόν, με νόμο να κατοχυρωθεί η καθολική ψηφοφορία των γυναικών. Το ζήτημα για καθολική ψήφο αναβιώνει το ίδιο έτος εντονότερο, όταν η Λίνα Τσαλδάρη αποστέλλεται ως επίσημη αντιπρόσωπος της χώρας στην Επιτροπή για τη Θέση της Γυναίκας στον ΟΗΕ. Στοχοθεσία της Επιτροπής ήταν η διαμόρφωση και στη συνέχεια, η ψήφιση εκ μέρους της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ διεθνής σύμβασης με αντικείμενο την ισότητα μεταξύ των δύο φύλων. Η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να μην προσχωρήσει, με αποτέλεσμα να χρειαστεί να επισπεύσει τις διαδικασίες για την κατοχύρωση των πολιτικών δικαιωμάτων των γυναικών στο εσωτερικό της δίκαιο. Εν τέλει στις 7 Ιουνίου του 1952, επιτεύχθηκε η ολοκληρωτική κατοχύρωση του, η οποία στις εκλογές του ίδιου έτους δεν είχε πρακτική εφαρμογή, με την πρόφαση ότι οι εκλογικοί κατάλογοι δεν είχαν ακόμη ενημερωθεί.
Από το 1952, εγκαινιάζεται μια καινούργια εποχή για τις Ελληνίδες και την ίδια τη χώρα, καθώς αποκρυσταλλώνονται η ισότητα και η ισοπολιτεία, αρχές απολύτως συνυφασμένες με την πεμπτουσία της δημοκρατίας. Έκτοτε, οι γυναίκες ανέπτυξαν σπουδαία δράση σε πολιτικό επίπεδο, με αποκορύφωμα την ανάληψη του αξιώματος της Προέδρου της Δημοκρατίας εκ μέρους της κα. Αικατερίνης Σακελλαροπούλου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Σαμίου Δ., «Τα Πολιτικά Δικαιώματα των Ελληνίδων 1864-1952», Διαθέσιμο εδώ
- Tasoula Vervenioti, «The adventure of women’s suffrage in Greece», Διαθέσιμο εδώ
- Αλίκη Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου, «50 Χρόνια Πολιτικά Δικαιώματα για την Ελληνίδα 1952-2002», στο Ο αγώνας της Γυναίκας, τεύχος 72, Διαθέσιμο εδώ
- Από την ιστοσελίδα της Βουλής των Ελλήνων, «Συνταγματική Ιστορία», Διαθέσιμο εδώ
