Της Τερψιχόρης Κουδούνα,
21ος αιώνας… Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει ήδη καταφέρει να προσαρμόσει την καθημερινότητά του «εσώκλειστος», μέσα σε ένα ασφαλές και ταυτόχρονα αποδεκτό κουτί. Χαίρεται, εργάζεται, γυμνάζεται, συναναστρέφεται, ερωτεύεται, ζει ορθώς διακείμενος απέναντι σε αυτό το πλέγμα κουτιών που σε έναν έξωθεν παρατηρητή θα έμοιαζαν όμοια και απαράλλαχτα. Πολλοί είναι οι διφορούμενοι όροι που περιγράφουν, αλλά και ενδεχομένως οδηγούν τόσο ως μηχανισμοί, όσο και ως ολόκληρες ιδεολογίες στο αποτέλεσμα αυτό. Σαφώς και η πολυεπίπεδη -παράλληλη με αυτή του διεθνούς περιβάλλοντος- εξέλιξη και η αναζήτηση ποιοτικότερων μέσων διαβίωσης και διευκόλυνσης έχουν προσφέρει μεγάλο εύρος θέσεων εργασίας, απλούστερης καθημερινότητας με περισσότερο χρόνο και επιλογές, μα ορισμένες λέξεις διαμορφώθηκαν για να χαρακτηρίζουν και τις αρνητικές καταστάσεις και επιπτώσεις μέσα σε αυτόν τον κυκεώνα πληροφοριών.
Ο όρος «ιδρυματοποίηση», ως όρος αμιγώς ψυχιατρικός, αναφέρεται στις επιπτώσεις, που έχει το εκάστοτε «ίδρυμα» στο ψυχισμό και στο χαρακτήρα η μακροχρόνια και συνεχιζόμενη παραμονή τους μακριά από το οικογενειακό-κοινωνικό περιβάλλον τους. Ως άμεση συνέπεια, έχει την προσκόλληση στον τρόπο διαβίωσης του ιδρύματος και των τροφίμων με έντονη επιθυμία για επιστροφή σε αυτό, τις συνήθειές του, καθώς και αγανάκτηση και δυσχέρεια για τον τρόπο διαβίωσης του συνηθισμένου κοινωνικού περιβάλλοντος. Σύμφωνα με τον Clemmer, η μεγάλης αυστηρότητας διαβίωση σε φυλακές οδήγησε στο συμπέρασμα για την ύπαρξη λανθάνουσας κοινωνικής ομάδας στο πλαίσιο ολόκληρης της διαδικασίας φυλάκισης. Σύμφωνα με εκείνον: «Η φυλακή είναι η ανάληψη των παραδόσεων, των εθίμων και του γενικότερου πολιτισμού του σωφρονιστικού χώρου και οι κρατούμενοι υποφέρουν από καθολικούς παράγοντες φυλάκισης». Επομένως, ο κρατούμενος δέχεται προσλαμβάνουσες που επηρεάζουν άρδην τη ψυχοκοινωνική του στάση και οι πνευματικοί του ορίζοντες στρεβλώνονται, ενώ στο αρχικό στάδιο εισχώρησης ο κρατούμενος είναι παθητικός.
Την παραπάνω θεωρία, ανανεώνει λίγα χρόνια αργότερα, τη δεκαετία του 1950, ο Sykes για την οργάνωση των φυλακών υψίστης ασφαλείας και το κοινωνικό σύστημα των κρατουμένων και τα ψυχικά και συνεπώς καθολικά αποτελέσματα στους τροφίμους. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι κρατούμενοι έχουν μία δική τους μορφή «υποκουλτούρας», η οποία διαχέεται και τα κομμάτια της συνδέονται από όχι απαραίτητα ίδιες προσωπικότητες αλλά από κοινή στάση και νοοτροπία. Αντιθέτως, στην «ελεύθερη κοινωνία», όπως αποκαλείται επικρατεί ένα διαφορετικό αξιακό σύστημα, πάντοτε φυσικά, με κινδύνους που ελλοχεύουν.
Η εισαγωγή ενός τροφίμου στη φυλακή (ή σε οποιοδήποτε ίδρυμα) συνεπάγεται απώλεια καθημερινών και προσωπικών συνηθειών, αλλά και ρήξη γενικότερων δεσμών και προσωπικών ασχολιών. Το «είναι» του πρώην ελεύθερου ατόμου, που δρα αυτόβουλα και πράττει ανεξάρτητα κατέχοντας δικαιώματα και αντίστοιχες υποχρεώσεις, μετατρέπεται σε ένα όργανο, το οποίο παρεισφρέει σε ένα νέο χώρο (σωφρονισμού). Ως εκ τούτου, ο νυν κρατούμενος αποκτά αυστηρά και αμετάκλητα ένα νέο πρόγραμμα, περιορισμένες συνήθειες, ενώ οι στόχοι του παρεμβάλλονται ανάμεσα σε μία κάρτα ή ένα τσιγάρο, για αυτά θα παλέψει, θα διαφωνήσει και θα διεκδικήσει με κάθε τρόπο. Φυσικά, συντρέχουν πολλές αιτίες μεγάλου βαθμού ιδρυματοποίησης, όπως η αυστηρότητα του ιδρύματος (σωφρονισμού), ο χρόνος κράτησης, το μέγεθος του ιδρύματος αλλά και η υπάρχουσα προσωπικότητα του τροφίμου.
Επομένως, ένα εύλογο ερώτημα που αναδύεται είναι αν τελικά οι φυλακές είναι σωφρονιστικά ιδρύματα ή σχολές εγκλήματος. Αν σκεφτεί κανείς, ότι αρκετοί τρόφιμοι παραμένουν ισόβια στις φυλακές ή αρκετά έτη, αντιλαμβάνονται πως ο μικρόκοσμος που έχουν δημιουργήσει, τους κάνει να τροφοδοτούν τις ελάχιστες πλέον απαιτήσεις τους με μικρά πράγματα, ενώ τα ερεθίσματά τους αναπαράγονται, καθώς για εκείνους πρόκειται η όλη διαδικασία για έναν παγωμένο χρόνο που «περνά». Θα περάσει υγιώς, θα επικρατήσουν τα κυκλώματα ή τελικά το άτομο θα τρομάξει στην ιδέα της ελεύθερης κοινωνίας και θα προτιμήσει την επιστροφή του στη δυστυχία της απομόνωσης φοβούμενοι την καθολική απόρριψη; Ιθύνοντες είναι οι οργανωτές της διαβίωσης στη φυλακή με πολύπλευρα ερεθίσματα ή μία πολιτεία που ακόμη δεν έχει μάθει να συγχωρεί και να αποδέχεται; Οι χρόνιοι ένοικοι δομής, εκτός του ότι αποτελούν μείον για την κοινωνία, εφόσον δεν απορροφώνται, στιγματίζονται και από τον ίδιο τον εαυτό τους, φοβούνται, απογοητεύονται και παραιτούνται ανεπανόρθωτα.
Ο όρος ιδρυματισμός, ωστόσο, εκτός του ότι αποδίδει οποιαδήποτε κατάσταση παραμονής σε ίδρυμα και αφομοίωσης των προτύπων διαβίωσης και συμπεριφοράς που θεωρεί και προβάλλει ως αποδεκτά, αποτυπώνει περίτρανα και την κατάσταση, που βιώνει έκαστος κατά την περίοδο του εγκλεισμού. Εκτός του ότι ο σύγχρονος άνθρωπος ζει ολοκληρωτικά σε ένα «κοινωνικό ίδρυμα», ταυτόχρονα παύει στην περίοδο του lockdown να αγωνίζεται για πολλαπλά οφέλη και στόχους, να χάνει την προσωπική του ταυτότητα και όλα όσα έχει συνηθίσει να πράττει στην περίοδο της κανονικότητας, με αποτέλεσμα να μην έχει χώρο και χρόνο να ξεδιπλώσει οποιαδήποτε πτυχή της προσωπικότητάς του, καθώς ο χρόνος και ο χώρος είναι άπλετος. Δεν πρόκειται για διπολισμό αλλά για άρνηση ως πρώτη απάντηση-αντίδραση στις τρέχουσες φοβιστικές, νοσηρές και ανερμάτιστες εξελίξεις.
Η τηλεόραση, το διαδίκτυο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ανελλιπώς ανακοινώνουν κρούσματα και τα αφτιά επιθυμούν να κλείνουν, τα μάτια προτιμούν να σωπαίνουν γιατί είναι πολύ έντονο το «φως», που δέχονται από τις οθόνες και η μάσκα φιμώνει. Το ζητούμενο μέσα σε όλον αυτό τον καταιγισμό είναι να καταφέρουμε να κρατηθούμε στον παλμό της εποχής μας με εφευρετικότητα, άρνηση στο να μην δεχθούμε το κατεστημένο, αλλά ταυτόχρονα αμετάκλητο σεβασμό στους όρους ατομικής και κοινωνικής προστασίας έναντι στον ιό. Ψυχαναγκασμοί, φοβίες και ανεξήγητα άγχη που ενδεχομένως να αναδυθούν, θα ήταν φρόνιμο να κατευνάζονται με λογική, διάβασμα και επαφή με αγαπημένα πρόσωπα… εξάλλου ο χώρος μας δεν είναι ίδρυμα…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Από τον εγκλεισμό…στην ιδρυματοποίηση, npress.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ιδρυματοποίηση και ψυχική ασθένεια, psychografimata.com, διαθέσιμο εδώ
