Της Φρύνης Κομινάκη,
Τα Χριστούγεννα πλησιάζουν και πάρα τη δύσκολη περίοδο που διανύουμε, έχουμε φροντίσει περισσότερο από κάθε άλλο χρόνο, ώστε τα σπίτια μας να αποπνέουν στο μέγιστο τη γιορτινή ατμόσφαιρα, ώστε να απολαύσουμε τις γιορτινές αυτές μέρες στο σπίτι με τους αγαπημένους μας. Όσο πλησιάζουν οι μέρες, τα σπίτια αρχίζουν και μοσχοβολούν γιορτινές λιχουδιές, μεταξύ των οποίων και σοκολατένια γλυκίσματα, τα οποία φυσικά δεν μπορούν να λείπουν από το γιορτινό τραπέζι.
Είναι γεγονός, ότι κάθε χρόνο αυτήν την περίοδο, η ζήτηση για σοκολάτα εκτοξεύεται. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε, ότι το πολυαγαπημένο τελικό προϊόν της παραγωγής κακάο έρχεται μ΄ ένα πολύ μεγάλο και καλά κρυμμένο ανθρώπινο κόστος.
Συγκεκριμένα, η σοκολάτα είναι προϊόν του κακαόδεντρου, το οποίο αναπτύσσεται κυρίως στα τροπικά κλίματα της Δυτικής Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής. Η Ακτή Ελεφαντοστού και η Γκάνα αποτελούν τους μεγαλύτερους εξαγωγείς ακατέργαστου κακάο παγκοσμίως, προμηθεύοντας περισσότερο από το 70% του παγκόσμιου κακάο (ITC 2020), σε διεθνείς γίγαντες όπως οι Hershey’s, Mars και Nestlé – αποκαλύπτοντας έτσι την άμεση σύνδεση της βιομηχανίας με τις χειρότερες μορφές παιδικής εργασίας, εμπορίας ανθρώπων και δουλείας. Το κακάο συμβάλλει επίσης, σημαντικά στα έσοδα από εξαγωγές και αποτελεί την κυριότερη πηγή βιοπορισμού για τους περισσότερους γεωργούς στην Ακτή Ελεφαντοστού και στη Γκάνα. Παραδοσιακά, περισσότερο από το μισό της συνολικής σοκολάτας που παράγεται, καταναλώνεται στη Δυτική Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Οι μεγαλύτεροι λάτρεις της σοκολάτας όμως, βρίσκονται στην Ελβετία, όπου μόνο το 2017 καταναλώθηκαν περισσότερα από 8,5 κιλά σοκολάτας ανά άτομο.
Παράλληλα, η καλλιέργεια κακάο συνεπάγεται ιδιαίτερους κινδύνους, που σχετίζονται με τα χαμηλά εισοδήματα για τους τοπικούς γεωργούς, οι περισσότεροι των οποίων κερδίζουν μόλις $1/ημέρα, ενώ σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, το κατώτατο όριο φτώχειας είναι 1,90 $/ημέρα. Οι παραγωγοί κακάο λοιπόν, είναι οι τελευταίοι που καρπώνονται τα κέρδη της ζήτησης, αφού σύμφωνα με το ίδρυμα Fairetrade, τους διοχετεύεται περίπου το 6% της αξίας της τελικής πώλησης.
Τα χαμηλά αυτά εισοδήματα μεταφράζονται σε πολλά άλλα ζητήματα, που σχετίζονται με την παραγωγή κακάο, με κυριότερο αυτό των σοβαρών παραβιάσεων των ανθρωπίνων και εργασιακών δικαιωμάτων στις φυτείες κακαόδεντρων. Για να διατηρηθεί το κόστος παραγωγής χαμηλότερο, οι αγρότες συχνά καταφεύγουν στην εκμετάλλευση παιδικής εργασίας, κρατώντας έτσι τα παιδιά μακριά από την εκπαίδευση και εκθέτοντάς τα σε επικίνδυνες συνθήκες εργασίας. Τα παιδιά εργάζονται συχνά κατά τη διάρκεια της νύχτας, χρησιμοποιώντας αιχμηρά εργαλεία, όπως μαχαίρια και εκτεθειμένα σε επιβλαβείς γεωργικές χημικές ουσίες. Σύμφωνα με έκθεση του Αμερικανικού Ερευνητικού Ινστιτούτου NORC στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, σήμερα τόσο στην Ακτή του Ελεφαντοστού όσο και στη Γκάνα, εργάζονται σχεδόν 1,6 εκατομμύρια παιδιά, από τα οποία το 40% υπό τραγικές συνθήκες. Μάλιστα, σημειώνει ότι την τελευταία δεκαετία η παιδική εργασία έχει αυξηθεί κατά 14% στις εν λόγω χώρες. Αυτή η αύξηση βέβαια, συνοδεύεται και από αύξηση της παραγωγής κατά 62% κατά την ίδια περίοδο. Τα περισσότερα από τα παιδιά που εργάζονται σ ’αυτές τις φυτείες, είναι μεταξύ 12 και 17 ετών, ωστόσο, υπάρχουν αναφορές και για παιδιά μόλις 5 ετών.
Τις παραπάνω δυσάρεστες καταστάσεις επιβεβαιώνουν τα τελευταία χρόνια, αρκετές οργανώσεις και δημοσιογράφοι, καθιστώντας τη βιομηχανία ολοένα και πιο μυστική και αδιαφανής. Έχουν υπάρξει πολλές περιπτώσεις, όπου κυβερνητικές αρχές των χωρών της Δυτικής Αφρικής έχουν απαγάγει και σκοτώσει δημοσιογράφους, που έχουν προσπαθήσει να αποκαλύψουν πληροφορίες σχετικά με την κυβερνητική διαφθορά στον τομέα του κακάο στο κοινό.
Αυτή η έλλειψη διαφάνειας είναι χαρακτηριστική της βιομηχανίας σοκολάτας ύψους $130 δισεκατομμυρίων, η οποία διαθέτει τους πόρους για την αντιμετώπιση και την εξάλειψη της παιδικής εργασίας, αλλά αποτυγχάνει σταθερά να αναλάβει δράση. Είναι γεγονός, πως δεν έχουν ληφθεί σημαντικά μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος, καθώς καλύτερες συνθήκες εργασίας διασφαλίζονται μόλις στο 10% – 20% της παραγωγής. Οι εταιρείες σοκολάτας έχουν προφανώς τη δύναμη να τερματίσουν τη χρήση της παιδικής εργασίας και της σκλαβιάς, πληρώνοντας τους αγρότες κακάο έναν τουλάχιστον αξιοπρεπή μισθό για το προϊόν τους. Η βιομηχανία καλείται επίσης, να αναπτύξει και να υποστηρίξει οικονομικά προγράμματα διάσωσης και αποκατάστασης παιδιών που έχουν πουληθεί σε φυτείες κακάο.
Ενώ η βιομηχανία σοκολάτας έχει συμφωνήσει στην κατάργηση της εκμετάλλευσης παιδικής εργασίας από το 2001, υπογράφοντας το εθελοντικό πρωτόκολλο Harkin-Engel, αυτό δεν έχει γίνει ακόμα πραγματικότητα, αφού η προθεσμία παρατείνεται συνεχώς. Ο πιο πρόσφατος στόχος του πρωτοκόλλου ήταν να μειωθούν οι χειρότερες μορφές παιδικής εργασίας κατά 70% έως το τέλος του 2020, ένας στόχος μη ρεαλιστικός, καθώς αν αναλογιστούμε την αύξηση στην παιδική εργασία που προαναφέρθηκε, έχει αποτύχει πλήρως να εκπληρωθεί.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, όντας ο μεγαλύτερος εισαγωγέας κακάο παγκοσμίως, καθώς αντιπροσωπεύει το 60% των παγκόσμιων εισαγωγών (ITC 2020), εγκαινίασε το Σεπτέμβριο του 2020, μια πρωτοβουλία για τη βελτίωση της βιωσιμότητας στον τομέα του κακάο. Στόχος του νέου πολυμερούς διαλόγου αποτελεί η διατύπωση συγκεκριμένων προτάσεων για την προώθηση της βιωσιμότητας στην αλυσίδα εφοδιασμού κακάο μέσω συλλογικής δράσης και εταιρικών σχέσεων.
Βασίζεται επίσης, στην κοινή πρωτοβουλία του Ιουνίου του 2019 της Ακτής Ελεφαντοστού και της Γκάνας, σχετικά με τη θέσπιση μιας ελάχιστης τιμής κακάο στην παγκόσμια αγορά και την εξίσωση επαρκούς εισοδήματος «Living Income Differential», για τη διασφάλιση της επιβίωσης των τοπικών γεωργών. Συγκεκριμένα, το 2019, η Ακτή Ελεφαντοστού και η Γκάνα, διαμορφώνοντας μία ένωση για το κακάο αντίστοιχη του OPEC, η οποία ονομάστηκε «COPEC», ανακοίνωσαν ένα σταθερό ασφάλιστρο $400 ΗΠΑ/τόνο, το οποίο πρέπει να πληρώνουν οι αγοραστές των κακαόδεντρων, με στόχο τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των αγροτών. Έτσι, η βιομηχανία που είχε προηγουμένως αντιταχθεί σε υψηλότερες τιμές, υποστηρίζει τώρα αυτό το διαφοροποιούμενο εισόδημα διαβίωσης, το οποίο θα δημιουργήσει περίπου $1,2 δισεκατομμύρια πρόσθετα έσοδα για τους αγρότες κακάο.
Επιπροσθέτως, οι μεγαλύτεροι παραγωγοί σοκολάτας συμμετέχουν ενεργά σε πρωτοβουλίες αειφορίας, όπως η UTZ Certified, η Rainforest Alliance και η Fairtrade με στόχο να αυξήσουν την ιχνηλασιμότητα στην αλυσίδα εφοδιασμού με την πώληση «πιστοποιημένου κακάο», που προέρχεται από αγροκτήματα που απαγορεύουν την παιδική εργασία. Να σημειώσουμε βέβαια, ότι έχει διαπιστωθεί παράνομη παιδική εργασία ακόμα και σε αγροκτήματα που έχουν πιστοποιηθεί από την UTZ και την Rainforest Alliance. Παρά λοιπόν την ύπαρξη πολλών διαφορετικών ετικετών στις μπάρες σοκολάτας σήμερα, οι καταναλωτές δεν έχουν τρόπο να αναγνωρίζουν αν η σοκολάτα που αγοράζουν βασίζει την παραγωγή της στη χρήση δουλείας ή παιδικής εργασίας. Κι αυτό, επειδή καμία μεμονωμένη ετικέτα δεν μπορεί να εγγυηθεί, ότι η σοκολάτα κατασκευάστηκε χωρίς τη χρήση καταναγκαστικής εργασίας. Παρόλα αυτά, οι εταιρείες σοκολάτας συνεχίζουν να πιστοποιούν τα προϊόντα τους, ώστε οι καταναλωτές να θεωρούν ότι έχουν ηθική προέλευση.
Στους κινδύνους που συνεπάγεται η παραγωγή καθώς και η υψηλή ζήτηση για κακάο, φυσικά περιλαμβάνεται και το περιβαλλοντικό αποτύπωμα, όπως η αποψίλωση και η υποβάθμιση των δασών, και η εκπομπή σημαντικών επίπεδων CO2 στην ατμόσφαιρα. Χαρακτηριστικό είναι ότι η Ακτή του Ελεφαντοστού έχει χάσει το 80% των δασών της τα τελευταία 50 χρόνια.
Αν λάβουμε υπόψη και τις δυσοίωνες προβλέψεις και εκτιμήσεις, όπως εκείνες της Εθνικής Ωκεάνιας και Ατμοσφαιρικής Διοίκησης (NOAA), τα κακαόδεντρα είναι πιθανό να εξαφανιστούν μέχρι το 2050, λόγω της κλιματικής αλλαγής και της συνεπαγόμενης αύξησης της θερμοκρασίας και των ξηρότερων καιρικών συνθηκών που θα συρρικνώσουν περαιτέρω τις πιθανές περιοχές παραγωγής κακάο, η οποία ευδοκιμεί σε τροπικά δάση. Ωστόσο, ανησυχητικοί τίτλοι όπως “η σοκολάτα πρόκειται να εξαφανιστεί στα επόμενα 40 χρόνια” δεν χρειάζεται ακόμα να μας πανικοβάλλουν, καθώς οι παραπάνω εκτιμήσεις δεν είναι εξολοκλήρου ακριβείς.
Σύμφωνα με την έκθεση της NOAA, η κλιματική αλλαγή δεν θα επηρεάσει την τρέχουσα γενιά κακαόδεντρων, αλλά την επόμενη, που σημαίνει ότι υπάρχει χρόνος για προσαρμογή στην επικείμενη κρίση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας προσαρμογής αποτελεί η προσπάθεια της εταιρεία Mars Inc., η οποία ίσως μπορέσει να προσφέρει μια λύση στο παραπάνω πρόβλημα. Δεν έχει μόνο δεσμευτεί να μειώσει τις εκπομπές άνθρακα ως μέρος του προγράμματος «Sustainability in a Generation», αλλά συνεργάζεται με εξωτερικούς επιστήμονες για την ανάπτυξη ανθεκτικότερων κακαόδεντρων. Σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, εργάζεται για την ανάπτυξη μιας νέας μεθόδου που θα μπορεί να βοηθήσει στη διάσωση των μελλοντικών καλλιεργειών κακάο. Η νέα αυτή τεχνολογία «CRISPR» θα χρησιμοποιείται για την τροποποίηση του DNA των κακαόδεντρων, με στόχο τα γενετικά αυτά τροποποιημένα φυτά να είναι ανθεκτικά σε μυκητιακές ασθένειες, και να μπορούν να επιβιώσουν σ’ ένα ευρύτερο σύνολο νέων συνθηκών.
Η διασφάλιση της βιωσιμότητας του κακάο αποτελεί τόσο οικονομική όσο και ηθική ανησυχία για τους σοκολατένιους γίγαντες. Για την αντιμετώπιση αυτών των ανησυχιών, η Πρωτοβουλία Κακάο και Δασών (CFI), σε συνεργασία με την κυβερνήσεις της Ακτής του Ελεφαντοστού και της Γκάνας, δεσμεύτηκε να επιτύχει τον τερματισμό της αποψίλωσης των δασών αλλά και τη χρήση νέας τεχνολογίας για καλλιέργεια μεγαλύτερης ποσότητας κακάο σε λιγότερη έκταση γης, διασφαλίζοντας έτσι τη μακροπρόθεσμη περιβαλλοντική βιωσιμότητα σ’ όλη την αλυσίδα εφοδιασμού κακάο.
Συμπερασματικά, μέχρι σήμερα, παρά την ανάπτυξη πολλών κυβερνητικών παροραμάτων, σχετικά μικρή πρόοδος έχει σημειωθεί για τη μείωση ή την εξάλειψη της παιδικής εργασίας και της δουλείας στη βιομηχανία κακάο της Δυτικής Αφρικής. Η επιτυχία αυτών των προσπαθειών θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την πραγματική υποστήριξη ή την έλλειψη αυτής από τη βιομηχανία σοκολάτας τα επόμενα χρόνια. Οι εταιρείες και κυβερνήσεις χωρών παραγωγής κακάο οφείλουν να γίνουν πιο συγκεκριμένες στις δεσμεύσεις τους αν θέλουν να επιτύχουν πραγματική πρόοδο και αν δε θέλουν να δουν το μέλλον της σοκολάτας να «λιώνει»!
Ενδεικτικές πηγές
How much money does a cocoa farmer get? (2020, November 4). World Economic Forum. Διαθέσιμο εδώ: https://www.weforum.org/agenda/2020/11/cocoa-chocolate-supply-chain-business-bar-africa-exports/
Human Rights and Child Labour. (2016, February 19). Make Chocolate Fair! Διαθέσιμο εδώ: https://makechocolatefair.org/issues/human-rights-and-child-labour
Wecker, K. U. T. (2018, January 5). No, the world won’t run out of chocolate by 2050. Deutsche Welle. Διαθέσιμο εδώ: https://eu.usatoday.com/story/news/world/2018/01/05/no-world-wont-run-out-chocolate-2050/1007061001/
Whoriskey, P., Siegel, R., & Georges, S. (2019, June 5). Hershey, Nestle and Mars broke their pledges to end child labor in chocolate production. Washington Post. Διαθέσιμο εδώ: https://www.washingtonpost.com/graphics/2019/business/hershey-nestle-mars-chocolate-child-labor-west-africa/
