Της Μαρίας Τάκη,
Τα έθιμα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας κάθε λαού. Και δεν το λέω με κανενός είδους παρελθοντολαγνεία. Αντίθετα, πίστευα και πιστεύω ότι μοναδικός τρόπος επιβίωσης του ανθρώπου αποτελούσε και αποτελεί η εξέλιξη, έχοντας όμως ταυτόχρονα μια υποτυπώδη γνώση για τις ρίζες και το παρελθόν του. Για να προοδεύσει αλλά να μη χαθεί, να μη βουλιάξει, για να γνωρίζει την αφετηρία από την οποία προήλθε.
Η λαογραφία του κάθε τόπου αποτελείται από πληθώρα εθίμων. Ας μην ξεχνάμε ότι περίπου μισό αιώνα πριν η σημασία του κατά κόσμου άγραφου νόμου είχε άτυπα μεγαλύτερη ισχύ από τον ψηφισμένο και νομοθετημένο καταστατικό χάρτη του κράτους (ειδικά σε αγροτικές και εν γένει μη αστικές περιοχές). Εξάλλου, εκφράσεις, όπως εθιμοτυπικό δίκαιο, δεν έχουν λεχθεί τυχαία.
Σήμερα, όμως, εγώ συμβολικά θα σας μιλήσω για το αγαπημένο μου έθιμο, που πραγματοποιείται κάθε 23η Δεκεμβρίου στη γενέτειρά μου, τη Βόρεια Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα την Κεντρική Μακεδονία (χωρίς να αποκλείονται ορισμένα χωριά στη Φλώρινα και την Κοζάνη).
Τα Κόλιντα Μπάμπω. Ή αλλιώς, τις φωτιές των Χριστουγέννων.
Η Μακεδονία είναι ένας τόπος που ανά τους αιώνες φιλοξένησε στα χώματά της ανθρώπους διαφορετικού ιστορικού και γλωσσικού υποβάθρου. Γι’ αυτό και η ονομασία του εθίμου έχει σλαβόφωνη καταβολή και σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει «σφάζουν τη γιαγιά», από το σλαβικό ρήμα «κόλιαμ», που σημαίνει «σφάζω». Ωστόσο, η ελληνική εκφορά του εθίμου είθισται να σημαίνει «κάλαντα στη γιαγιά».
Το έθιμο απλό και εντυπωσιακό. Κάθε χρόνο προπαραμονές Χριστουγέννων (23 Δεκεμβρίου) σε αλάνες, γήπεδα και κάθε λογής ανοιχτούς χώρους όλος ο κάμπος της Κεντρικής Μακεδονίας γεμίζει στοιβαγμένα ξύλα και κορμούς δέντρων που φτιάχνουν μεγάλες πυραμιδοειδείς κατασκευές, στις οποίες βάζουν φωτιά μόλις πέσει ο ήλιος. Πολλές από αυτές φτάνουν συχνά τα 15 μέτρα σε ύψος, ενώ αν φυσάει αέρας οι φλόγες και οι στάχτες σχηματίζουν δίνες στον ουρανό σκορπίζοντας ζέστη και αποκαΐδια στην ατμόσφαιρα. Υπάρχει άφθονο κρασί, ψητά και μουσικές (παραδοσιακές και μη) και παρέες όλων των ηλικιών μαζευόμαστε γύρω από τις φωτιές για να τραγουδήσουμε, να φάμε, να χορέψουμε και να απολαύσουμε αυτή τη σπάνια ευκαιρία του να βρίσκεσαι έξω Δεκέμβρη μήνα και να σκας με το μπουφάν σου (θαρρώ πως μπορείτε να φανταστείτε τη ζέστη). Οι φωτιές σιγοκαίνε όλο το βράδυ και η παραμονή των Χριστουγέννων ξημερώνει σε ένα κλίμα καπνού, μυρωδιάς καμένης Γης και ησυχίας.
Οι εκδοχές του εθίμου είναι πολλές. Η πιο συμβολική, που εξηγεί και το κάπως άγριο όνομά του, έχει να κάνει με τη σφαγή των βρεφών από τον βασιλιά Ηρώδη (υπενθυμίζω πως η κίνησή του έγινε με στόχο να θανατωθεί ο Χριστός, μόλις έμαθε ότι τις μέρες εκείνες επρόκειτο να γεννηθεί). Οι φωτιές ανάβουν λοιπόν ως σημάδι για να προειδοποιήσουν όσους περισσότερους γίνεται, με σκοπό να προλάβουν το κακό. Μια ακόμη παρεμφερής εξήγηση έχει να κάνει με το ότι οι φωτιές διώχνουν τους καλικάντζαρους, που πριονίζουν το δέντρο της ζωής και θέλουν να πέσει για να ανέβουν αυτοί επιτέλους στην επιφάνεια της Γης. Οι φλόγες τους φοβίζουν και τους διώχνουν πάλι πίσω στα έγκατα της Γης με την ελπίδα να μην γυρίσουν ποτέ ξανά.
Η δική μου αγαπημένη οπτική των Κόλιντα Μπάμπω όμως έχει να κάνει με το ότι οι φωτιές ανάβουν και ουτοπικά είναι τόσο μεγάλες που φτάνουν ως τον ουρανό. Έτσι, το φως που υψώνεται δείχνει τον δρόμο προς τη Βηθλεέμ στους τρεις μάγους με τα δώρα, οι οποίοι έχουν ήδη ξεκινήσει το οδοιπορικό τους πάνω στις καμήλες τους.
Η φωτιά, όταν καίει, σαρώνει τα πάντα στο διάβα της, και τα καλά και τα άσχημα. Εξαφανίζει οτιδήποτε υπήρξε πριν την έλευσή της και αφήνει μόνο στάχτη. Αυτός είναι και ο σκοπός στα Κόλιντα, ο εξαγνισμός, η απαλλαγμένη από κάθε είδους ανάμνηση, βάσανο και κακό Γη. Η έλευση του θεανθρώπου πρόκειται να αλλάξει τον ρου της ιστορίας. Και η ιστορία θα ξεκινήσει κατά κάποιο τρόπο ξανά από το μηδέν.
Φέτος, όμως, που η κάθαρσις δείχνει να είναι πιο αναγκαία από ποτέ, οι φωτιές δεν θα ανάψουν. Και νιώθω έναν κόμπο στο στομάχι, μια αβολοσύνη, όπως όταν αλλάζει κάτι που δεν μου αρέσει και το ήθελα στην προηγούμενή του μορφή.
Κι αν οι καλικάντζαροι ανέβουν στη Γη φέτος; Αφού οι φωτιές δεν θα ανάψουν.
Κι αν πετύχει το σχέδιο του Ηρώδη; Αφού οι φωτιές δεν θα ανάψουν.
Κι αν οι μάγοι με τα δώρα δυσκολευτούν να βρουν τον δρόμο; Αφού οι φωτιές δεν θα ανάψουν.
Το σκέφτηκα για μια στιγμή, αλλά μετά χαμογέλασα. Δεν έχει σημασία, σκέφτηκα. Θα ανάψουν του χρόνου, ακόμη πιο τρανές, ακόμη πιο επιβλητικές. Εξάλλου, είτε σε καιρό πανδημίας είτε μη, η προπαραμονή των Χριστουγέννων στην Κεντρική Μακεδονία θα είναι «Κόλιντα Μπάμπω». Για πάντα.
