Του Γιώργου Δαλακούρα,
Η Χρύσα Βαρδέα Μαυρομιχάλη ή, όπως έγινε γνωστή, Chryssa ήταν σπουδαία Ελληνίδα γλύπτρια, ζωγράφος και εικαστικός.
Γεννήθηκε στις 31 Δεκεμβρίου 1933 και μεγάλωσε στην Αθήνα, όπου ήρθαν ως πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, αν και η καταγωγή της ήταν από τη Μάνη. Προερχόταν από τη σημαντική οικογένεια των Μαυρομιχαλέων, αλλά δεν πέρασε εύκολα παιδικά χρόνια. Δεν γνώρισε τον πατέρα της, καθώς είχε ήδη πεθάνει, όταν η μικρή Χρύσα γεννήθηκε. Η ζωή στην Αθήνα ήταν δύσκολη, αλλά είχε βρει έναν τρόπο να ξεφεύγει. Λάτρευε τη ζωγραφική και περνούσε ώρες πάνω από ένα χαρτί και πολλά χρώματα. Αφού τελείωσε το σχολείο, συνέχισε τις σπουδές της και έγινε κοινωνικός λειτουργός, αλλά η πορεία της επρόκειτο να πάρει πολύ διαφορετική τροπή.
Το 1953, εγκαταλείπει την Ελλάδα και προσγειώνεται στο Παρίσι, Εκεί, εγγράφεται στην Ακαδημία Γκραντ Σωμιέ και ασχολείται με τα εικαστικά. Στο πλάι της ως δάσκαλοι βρέθηκαν κορυφαίοι καλλιτέχνες και ακαδημαϊκοί της εποχής της.
Η Ευρώπη, ωστόσο, ήταν μόνο ο πρώτος σταθμός.
Έναν χρόνο μετά, το 1954, μετακομίζει στις Η.Π.Α. Αποφασίζει να ζήσει στην Καλιφόρνια, για να φοιτήσει στο τοπικό πανεπιστήμιο καλών τεχνών. Ο δρόμος της, όμως, την έβγαλε στη Νέα Υόρκη. Τα φώτα, η λάμψη και η ζωής της μεγαλούπολης θα της δώσουν έμπνευση και η ίδια θα ανοίξει τον δικό της καλλιτεχνικό χώρο δουλειά της. Στο μεταξύ, παντρεύτηκε με τον καλλιτέχνη Ζαν Βαρνά, αλλά χώρισαν το 1958.
Η πρώτη της μεγάλη δουλειά ήταν τα Κυκλαδίτικα Βιβλία, το 1957, η επιτομή της λιτότητας, της απλοϊκότητας και του μινιμαλισμού. Η Chryssa είχε ήδη πετύχει να ξεχώρισει, να διακριθεί και να τραβήξει όλα τα καλλιτεχνικά φώτα επάνω της.
Το 1963, τα έργα της θα φιλοξενηθούν στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέα Υόρκης. Η δουλειά της, με αυτόν τον τρόπο, έγινε γνωστή σε ένα ακόμη μεγαλύτερο κοινό. Για μία δεκαετία τα γλυπτά της θα ταξιδέψουν σε όλα τα μουσεία της Αμερικής. Το 1973, το περιοδικό ΤΙΜΕ θα αφιερώσει ένα άρθρο τους για τη δουλειά της.
Το 1990, επιστρέφει στην Ελλάδα, για να παρουσιάσει τα έργα της, διοργανώνοντας μία μεγάλη έκθεση. Ένα από τα έργα της επρόκειτο να κοσμήσουν τον σταθμό του μετρό Ευαγγελισμός· πρόκειται για το έργο MottStreet. Το 1992, επέστρεψε οριστικά στην Αθήνα και άνοιξε το εργαστήριό της στον Νέο Κόσμο.
Η Chryssa έφυγε, σε ηλικία ογδόντα ετών, στις 23 Δεκεμβρίου 2013.
