Της Μαρίας Μπουλιέρη,
Στις 18 και 19 Δεκεμβρίου έλαβε χώρα το διαδικτυακό Συνέδριο Εταιρικού Δικαίου της ELSA Greece υπό την αιγίδα του Συνδέσμου Ελλήνων Εμπορικολόγων. Κατά την διάρκεια του διήμερου αυτού συνεδρίου, αναλύθηκε μια πληθώρα θεμάτων εταιρικού δικαίου – και κυρίως θέματα που άπτονται της Ανώνυμης Εταιρείας (εφεξής «ΑΕ») – μέσα από τις εισηγήσεις ορισμένων από τους πλέον διακεκριμένους εμπορικολόγους της χώρας. Η ανταπόκριση του κόσμου, όπως ήταν αναμενόμενο για μια τέτοια πρωτοβουλία, ήταν ιδιαίτερη μεγάλη και από το πλήθος των ερωτήσεων και παρατηρήσεων, που διατυπώνονταν μετά το πέρας κάθε συνεδρίας, έγινε εντόνως αντιληπτό ότι το ενδιαφέρον των συμμετεχόντων έμεινε αμείωτο καθ’ όλη την διάρκεια του συνεδρίου.
Την δράση αυτή στήριξαν και πολλοί φορείς, όπως η Ελληνική Ένωση Τραπεζών (Hellenic Bank Association) και η δικηγορική εταιρεία Δρυλλεράκης και Συνεργάτες ως χορηγοί του συνεδρίου, η Νομική Βιβλιοθήκη, οι Δικηγορικοί Σύλλογοι Αθηνών και Ροδόπης, καθώς και οι Ενώσεις Ασκουμένων & Νέων Δικηγόρων Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Από μια τέτοια πρωτοβουλία δεν θα μπορούσε να λείπει, βέβαια, το OffLine Post, το οποίο ανέλαβε την δημοσιογραφική κάλυψη του συνεδρίου. Στο παρόν αφιέρωμα, θα παραθέσουμε τα κυριότερα νομικά ζητήματα που τέθηκαν κατά την διάρκεια των εισηγήσεων, καθώς και τις διάφορες ενδιαφέρουσες τοποθετήσεις των ομιλητών.
Παρασκευή 18 Δεκεμβρίου
Ο κ. Περάκης Ευάγγελος (Ομότιμος Καθηγητής Εμπορικού Δικαίου, Νομική ΕΚΠΑ και Πρόεδρος του Συνδέσμου Ελλήνων Εμπορικολόγων) ήταν το πρόσωπο που «άνοιξε» το συνέδριο απευθύνοντας τους ευγενικούς του χαιρετισμούς, μαζί με τους εκπροσώπους της ELSA Greece τον Πρόεδρο, κ. Παλαμιδά Γεώργιο και τον Αντιπρόεδρο Σεμιναρίων & Συνεδρίων, κ. Κλάγκο Παύλο, ο οποίος συντόνισε την ροή ολόκληρου του συνεδρίου. Συντονιστής της Α΄ Συνεδρίας ήταν ο κ. Τριανταφυλλάκης Γεώργιος (Καθηγητής, Νομική ΔΠΘ και Αντιπρόεδρος Α΄ του Συνδέσμου Ελλήνων Εμπορικολόγων), ο οποίος, αφού εξέφρασε τα θερμά του λόγια για αυτή την πρωτοβουλία και την γενικότερη θεματική της σχετικά με το δίκαιο της ΑΕ, χαρακτήρισε αυτή την εταιρική μορφή ως «Κύτταρο για την ανάπτυξη του κεφαλαιοκρατικού συστήματος».
Πρώτος από τους εισηγητές έλαβε τον λόγο ο κ. Βενιέρης Ιάκωβος (Επίκουρος Καθηγητής, Νομική ΕΚΠΑ), ο οποίος μέσα από μια ιστορική αναδρομή επισήμανε τα διάφορα εταιρικά μορφώματα που έχουν υπάρξει και ομοίαζαν στην ΑΕ, αλλά και την διαδικασία σύστασής τους μέχρι την λειτουργία της ΑΕ, όπως την γνωρίζουμε με την εύκολη ίδρυσή της μέσω της Υπηρεσίας Μιας Στάσης (ΥΜΣ – Ν.4441/2016). Όπως επισήμανε, προπομποί της ΑΕ υπήρχαν ήδη από την Αρχαία Ελλάδα και την Ρώμη, ενώ πρώτη φορά είδαμε επίσημα την ονομασία αυτή το 1847. Η ΑΕ, για να φτάσει να έχει την έννοια και την λειτουργία που έχει σήμερα, πέρασε από πολλά στάδια κρατικού παρεμβατισμού – ξένιζε το γεγονός ότι η εξουσία μπορεί να ασκηθεί από ιδιώτες – αυστηρού ελέγχου νομιμότητας, αλλά και σκοπιμότητας (!) και γενικότερης «ταλαιπωρίας» σχετικά με την ίδρυσή της. Σήμερα, ο έλεγχος σκοπιμότητας δεν υφίσταται, ο έλεγχος νομιμότητας περιορίζεται στα τυπικά στοιχεία και η καταχώρησή της γίνεται αυθημερόν. Έτσι, η ΑΕ σήμερα αποτελεί ένα ευέλικτο εργαλείο του εταιρικού μας δικαίου.
Έπειτα, τον λόγο πήρε ο κ. Αυγητίδης Δημήτριος (Καθηγητής, Νομική ΔΠΘ & Σύμβουλος στο ΔΣ του Συνδέσμου Ελλήνων Εμπορικολόγων), του οποίου η εισήγηση αφορούσε την οικονομική σημασία και τη νομική ρύθμιση των εθνικών και διασυνοριακών μετασχηματισμών. Ο μετασχηματισμός ουσιαστικά αφορά την μετατροπή της εταιρικής μορφής και διακρίνεται, όπως επισήμανε ο ομιλητής, σε τρεις ειδικότερες κατηγορίες: την συγχώνευση, την διάσπαση και την μετατροπή. Κάνοντας μια αναφορά στην προϊσχύσασα κατάσταση, πριν δηλαδή το Ν.4601/2019, η οποία δεν ήταν ικανοποιητική λόγω των ελλείψεων και των ασαφειών στην ρύθμιση των μετασχηματισμών, κατέληξε στο ότι ο νέος νόμος παρέχει μια συνολική ρύθμιση, με ευχέρεια προσαρμογής στην οικονομική πραγματικότητα.
Τρίτος εισηγητής της Α΄ Συνεδρίας ήταν ο ομότιμος καθηγητής κ. Περάκης Ευάγγελος. Ο κ. Περάκης στην εισήγησή του εμβάθυνε στην σχέση μεταξύ εταιρικού και πτωχευτικού δικαίου, ειδικά μετά τα νέα δεδομένα που εισήγαγε στο τελευταίο ο Ν.4738/2020 και εξέτασε την πορεία από το ένα δίκαιο στο άλλο, αλλά και από την εταιρική στην πτωχευτική διακυβέρνηση. Μεταξύ των δύο δικαίων τα κοινά σημεία είναι πολλά, καθώς αντιμετωπίζουν κοινά προβλήματα με διαφορετικές παραμέτρους. Δόθηκε, επιπλέον, έμφαση στην έννοια του εταιρικού συμφέροντος, το οποίο μπορεί να θεωρηθεί είτε ως το συμφέρον των μετόχων είτε ως το συμφέρον όσων σχετίζονται με την εταιρεία, όπως πιστωτές, εργαζόμενοι, προμηθευτές κλπ.
Η πρώτη ημέρα του συνεδρίου έκλεισε με την κα. Αλεξανδροπούλου Αντιγόνη (Επίκουρη Καθηγήτρια, Νομική EUC και Πρόεδρος της Επιτροπής Εταιρικού Δικαίου του CCBE), η οποία ανέλυσε το ζήτημα των διασυνοριακών διασπάσεων των κεφαλαιουχικών εταιρειών εντός της Ε.Ε. Οι διασπάσεις αυτές ρυθμίζονται από την Oδηγία 2019/2121/ΕΕ, με την οποία τα κράτη μέλη της ΕΕ θα πρέπει να συμμορφωθούν έως τις 31 Ιανουαρίου 2023. Η κα Αλεξανδροπούλου, αφού κάλυψε το ζήτημα της εφαρμογής και των αποτελεσμάτων των διασπάσεων, όπως ορίζονται στην Οδηγία αυτή, παρέθεσε την απόφαση C-394/18 του ΔΕΕ, που αφορά την ελευθερία της εγκατάστασης σχετιζόμενη με την διασυνοριακότητα των διασπάσεων.
Σάββατο 19 Δεκεμβρίου
Η δεύτερη μέρα του συνεδρίου χωρίστηκε σε δύο συνεδρίες. Η Β΄ Συνεδρία ξεκίνησε με την εισήγηση του κ. Χρυσάνθη Χρήστου (Επίκουρος Καθηγητής, Νομική ΕΚΠΑ), ο οποίος υπήρξε και συντονιστής της. Η παρουσίαση του, η οποία ήταν, μάλιστα, βιντεοσκοπημένη, δίνοντας μια διαφορετική νότα στο webinar, αφορούσε τον τρόπο που το δίκαιο της ΑΕ επηρεάζει την οικονομική ανάπτυξη. Τονίζοντας τις διαφορές μεταξύ του αγγλοσαξονικού και του ηπειρωτικού δικαίου και παρατηρώντας ότι ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ στις χώρες που εφαρμόζουν το πρώτο είναι μεγαλύτερος, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το «μυστικό» της ανάπτυξης είναι, ίσως, ο τρόπος που έχουν διαρθρώσει τους συμμετοχικούς θεσμούς. Τέλος, με έντονα κριτική σκέψη παρατήρησε ότι θα ήταν καλύτερο η νομοθεσία σχετικά με τις εισηγημένες και τις μη εισηγημένες εταιρείες να είναι διαφορετική, ενώ θα έπρεπε να υπάρχουν λιγότεροι εταιρικοί τύποι, χωρίς μάλλον, την παρουσία των προσωπικών εταιρειών, ώστε το σύστημα να είναι πιο ευκίνητο και να επιτευχθεί μεγαλύτερη οικονομική ανάπτυξη.
Μέσα από μια άρτια εναλλαγή θεμάτων και ομιλητών, ο λόγος πέρασε στον κ. Γκόρτσο Χρήστο (Καθηγητής Δημοσίου Οικονομικού Δικαίου, Νομική ΕΚΠΑ), ο οποίος, αν και δημοσιολόγος, μέσα από την εισήγηση του ανέδειξε πώς η διασυνδεσιμότητα των διαφόρων κλάδων δικαίου είναι χρήσιμη, παρουσιάζοντας θεσμούς του ιδιωτικού δικαίου που έχουν αποτελέσει βάση για την ανάπτυξη εργαλείων στο δημόσιο δίκαιο. Ο πρώτος θεσμός είναι αυτός της «εταιρικής διακυβέρνησης» και ο δεύτερος αυτό της «εξυγίανσης των πιστωτικών ιδρυμάτων». Οι δύο αυτοί θεσμοί στο δημόσιο δίκαιο χρησιμοποιούνται προς επίτευξη της σταθερότητας του τραπεζικού συστήματος, για την προστασία των καταθετών και την αποφυγή των κρατικών χρηματοδοτήσεων. Ο κ. Χρυσάνθης, μάλιστα, χαρακτήρισε τους θεσμούς αυτούς ως «εμβόλιο κατά της οικονομικής κρίσης», ως έναν παραλληλισμό – λογοπαίγνιο της σημερινής υγειονομικής κρίσης.
Ακολούθησε η εισήγηση του κ. Ψαρουδάκη Γιώργου (Επίκουρος Καθηγητής, Νομική ΑΠΘ) σχετικά με τα ίδια και ξένα κεφάλαια ως τρόπο χρηματοδότησης μίας ΑΕ. Εκτός από την επιλογή μίας ΑΕ αν θα καλύψει τις ανάγκες τις μέσω ιδίων ή ξένων κεφαλαίων, πρέπει να αποφασίσει, επιπλέον, εάν θα τα αντλήσει από συγκεκριμένο αριθμό χρηματοδοτών ή εάν θα τα αντλήσει από το ευρύ κοινό, με την δημόσια προσφορά κινητών αξιών. Ανάλογα με την κάθε επιλογή τονίστηκαν τα βασικά χαρακτηριστικά της, το πώς γίνεται ο διαμοιρασμός των κερδών, η συμμετοχή στη διοίκηση, η ικανοποίηση κατά την εκκαθάριση και άλλες βασικές διαφορές ανάμεσα τους.
Τελευταίος ομιλητής της Β΄ Συνεδρίας ήταν ο κ. Βαλτούδης Αναστάσιος (Καθηγητής, Νομική ΑΠΘ), ο οποίος εστίασε στην αστική ευθύνη που μπορεί να επέχει το ΔΣ μιας ΑΕ σε περίπτωση πλημμελούς διοίκησης. Ο Διοικητής μιας ΑΕ δεσμεύεται από συγκεκριμένες υποχρέωσης, όπως πίστης ή μη ανταγωνισμού και πρέπει να λαμβάνει πάντα την «εύλογη επιχειρηματική απόφαση». Όταν αυτό δεν συμβαίνει, οι παραπάνω υποχρεώσεις παραβιάζονται. Στο δίκαιο της ΑΕ, ωστόσο, δεν υπάρχουν συγκεκριμένες προβλέψεις για τέτοιες περιπτώσεις και έτσι επικαλούμαστε τις γενικές διατάξεις του Αστικού Κώδικα, όπως την ΑΚ 102, σύμφωνα με την οποία, σε περίπτωση κατάχρησης εξουσίας του Διοικητή, η ΑΕ έχει δικαίωμα να αξιώσει αποζημίωση από αυτόν (νόθος πταισματική ευθύνη του Διοικητή), εάν αυτή ζημιωθεί από την συναλλαγή του με τρίτο.
Μετά το διάλλειμα, οι συμμετέχοντες επέστρεψαν (στις οθόνες τους) για την ολοκλήρωση και της Γ΄ Συνεδρίας, η οποία ξεκίνησε με την εισήγηση της κ. Λιβαδά Χριστίνας (Επίκουρη Καθηγήτρια, Νομική ΕΚΠΑ). Βασικός της άξονας ήταν μια πρώιμη αξιολόγηση του νέου Ν. 4706/2020 (καταργεί τον Ν.3016/2002) για την εταιρική διακυβέρνηση, που δεν έχει τεθεί ακόμα σε εφαρμογή. Αφού παρουσιάστηκαν το βασικό του περιεχόμενο, το πεδίο εφαρμογής του και τα νέα στοιχεία, που εισάγει ο νόμος, η συνολική αξιολόγηση έκλεισε με θετικό πρόσημο, ωστόσο επισημάνθηκαν και τα στοιχεία που προβληματίζουν, όπως οι πολύ αυστηρές διοικητικές κυρώσεις, που μπορεί να αγγίζουν έως και τα 3 εκ. ευρώ. Όπως παρατήρησε και η κ. Λιβαδά, ο νέος νόμος «μένει να κριθεί στην πράξη».
Ο λόγος πέρασε στην κα. Κινινή Έφη (Επίκουρη Καθηγήτρια, Νομική ΕΚΠΑ), που μας παρουσίασε τη νέα Οδηγία 2019/2121 σχετικά με τις διασυνοριακές μετατροπές των εταιρειών. Διασυνοριακή μετατροπή ονομάζεται η μεταβολή της νομικής μορφής της εταιρείας με μετατροπή της σε αλλοδαπή και η μεταφορά της καταστατικής έδρας. Αναλύθηκε το σύνολο της διαδικασίας που χρειάζεται μια διασυνοριακή μετατροπή από την προετοιμασία και υποβολή σε δημοσιότητα των προπαρασκευαστικών εγγράφων μέχρι την τελική καταχώρηση της εταιρείας στο κράτος μέλος προορισμού. Έτσι, με τη νέα Οδηγία επέρχεται εναρμόνιση των κανόνων ουσιαστικού δικαίου για την προστασία των μετόχων και των πιστωτών, ασφάλεια δικαίου και αποφεύγονται τα κίνητρα για πρακτικές καταστρατήγησης.
Στην συνέχεια, ακολούθησε η εισήγηση του κ. Μαστρομανώλη Εμμανουήλ (Επίκουρος Καθηγητής, Νομική ΕΚΠΑ) σχετικά με την ευθύνη της μητρικής εταιρείας για την παραβίαση κανόνων ανταγωνισμού της θυγατρικής της. Αφού παρουσιάστηκε η κεντρική προβληματική και τα κριτήρια του καταλογισμού, συζητήθηκαν οι βασικές έννομες συνέπειες αυτού από δικονομικής απόψεως (ποια καθίσταται υποκείμενο της διαδικασίας;), από την οπτική της επιμέτρησης και της επιβολής προστίμου (σε ποια εταιρεία θα επιβληθεί;), αλλά και από το ζήτημα των παράπλευρων ωφελειών του καταλογισμού.
Η Γ΄ Συνεδρία ολοκληρώθηκε με την παρουσίαση του κ. Μαστροκώστα Χρήστου (Καθηγητής & Κοσμήτορας Νομικής ΔΠΘ), ο οποίο πραγματεύτηκε το ζήτημα της ΑΕ με συνεχείς ζημίες από άποψη όχι μόνο εταιρικού, αλλά και πτωχευτικού δικαίου. Κεντρικός άξονας ήταν η διαδικασία που ακολουθείται όταν υπάρχουν συνεχείς ζημίες στο πλαίσιο μιας ΑΕ, όπως το ότι το ΔΣ έχει την υποχρέωση να αξιολογήσει την πιθανότητα της παύσης πληρωμών, να παρουσιάσει την κατάσταση στους μετόχους και να παρθεί απόφαση για την λήψη των μέτρων.
Μετά το πέρας των εισηγήσεων, ακολούθησε η καίρια παρέμβαση του Ομότιμου Καθηγητή της Νομικής ΕΚΠΑ, κ. Σουφλερού Ηλία, με ερωτήσεις – παρατηρήσεις και ακολούθησε πλήθος άλλων από το κοινό των συμμετεχόντων. Έτσι, το συνέδριο «έκλεισε» έχοντας καλύψει μέσα σε δύο ημέρες ένα ευρύ φάσμα των προβληματικών του δικαίου της ΑΕ και των εταιρειών εν γένει, με πολύ ενδιαφέρουσες και πρακτικές εισηγήσεις, οι οποίες – στις περισσότερες των περιπτώσεων – είχαν και έντονα προσωπικό χαρακτήρα, γεγονός που έδωσε τροφή για σκέψη και προβληματισμό στους νέους νομικούς, και όχι μόνο. Αν και το συνέδριο ολοκληρώθηκε με πολύ μεγάλη επιτυχία και υπό την μορφή του ως webinar, ευελπιστούμε πως το επόμενο θα έχουμε την χαρά να το παρακολουθήσουμε διά ζώσης.
