Του Αναστάσιου – Φώτιου Τσοχατζίδη,
Στις μέρες μας, μία από τις τάσεις που κυριαρχεί στο συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας μας είναι η προσαρμογή του συστήματος στη λογική της πολυεπίπεδης προστασίας. Το μέσο, λοιπόν, που χρησιμοποιείται για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι το σύστημα των 3 πυλώνων, που θα εξεταστεί σε βάθος μέσα από το παρόν άρθρο. Όμως, πριν από αυτό, αξίζει να ερευνηθεί το γιατί ο νομοθέτης καταφεύγει στην υιοθέτηση αυτής της ιδέας της «πολυεπίπεδης προστασίας» και τι εξυπηρετεί με άλλα λόγια αυτή η αρχή. H απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι ότι ο νομοθέτης προσπαθεί να αποφύγει να καταλήξει ο συνταξιούχος να παίρνει μία μόνο σύνταξη (που θα προέρχεται δηλαδή από μία μοναδική πηγή). Αντίθετα, αυτό που επιδιώκει είναι να αποτελείται η συνολική σύνταξη από διάφορα μέρη, καθένα από τα οποία έχει τόσο διαφορετική προέλευση όσο και διαφορετικά χαρακτηριστικά. Με αυτόν τον τρόπο, ο νομοθέτης στοχεύει στη διασπορά του κινδύνου και εγγυάται ουσιαστικά την προστασία της σύνταξης των ασφαλισμένων, καθώς αυτή θα διασπάται σε διαφορετικά στρώματα, στα οποία θα συνδράμουν τόσο ιδιωτικοί όσο και δημόσιοι φορείς. Αξίζει ακόμη να σημειωθεί ότι η ιδέα αυτή δεν είναι νέα, καθώς πρωτοεμφανίστηκε σε μία έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας το 1994 και έκτοτε προωθήθηκε σε διεθνές επίπεδο ως μία λύση για την επίτευξη αυτού ακριβώς του στόχου, δηλαδή της διασποράς του κινδύνου.
1ος Πυλώνας
Με βάση την παραπάνω ιδέα, λοιπόν, αναπτύχθηκε και το σύστημα των 3 πυλώνων που στην ουσία προβλέπει τη διαίρεση της τελικής σύνταξης του ασφαλισμένου σε διάφορα στρώματα. Συγκεκριμένα, στον 1ο πυλώνα έχουμε ένα σύστημα δημοσίου δικαίου, συνταγματικά κατοχυρωμένο (αρ.22 παρ.5 Σ), με δημόσιο, καθολικό, υποχρεωτικό και διανεμητικό χαρακτήρα (δηλαδή χρηματοδοτούμενο με εισφορές που πληρώνουν οι ασφαλισμένοι-διανεμητικό σύστημα καθορισμένων παροχών). Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι στον 1ο πυλώνα μετέχουν όλοι οι εργαζόμενοι υποχρεωτικά ανεξαρτήτως επαγγέλματος (διεπαγγελματικός πυλώνας), καθώς ο 1ος πυλώνας είναι πολύ βασικός και εγγυάται ότι κάθε συνταξιούχος θα λαμβάνει μια σύνταξη για αξιοπρεπή διαβίωση από το κράτος και στη συνέχεια θα μπορεί αυτήν να τη συμπληρώσει μέσα από τους επόμενους πυλώνες. Ωστόσο, το σύστημα του πρώτου πυλώνα καλύπτει δύο επίπεδα ασφάλισης: την κύρια ασφάλιση και την επικουρική ασφάλιση. Κάθε ασφαλισμένος λαμβάνει τόσο κύρια σύνταξη (δηλαδή την παροχή που αντιστοιχεί στην κύρια ασφάλιση από τον e-ΕΦΚΑ), όσο και επικουρική σύνταξη (δηλαδή την παροχή που αντιστοιχεί στην επικουρική ασφάλιση από το ΕΤΕΑΕΠ). Στις μέρες μας, χάρη στην πλήρης ενοποίηση που έχει επιτευχθεί και με βάση το νέο νόμο 4670/2020 και το ΕΤΕΑΕΠ εντάσσεται στον e-ΕΦΚΑ.
2ος Πυλώνας
Στον 2ο πυλώνα εντάσσονται τα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης (εφεξής ΤΕΑ), τα αλληλοβοηθητικά ταμεία και η ομαδική ασφάλιση προσωπικού. Ο 2ος πυλώνας στοχεύει στην παροχή στους ασφαλισμένους συμπληρωματικής επαγγελματικής προστασίας πέραν, δηλαδή της παρεχόμενης από την υποχρεωτική ασφάλιση του 1ου πυλώνα. Σε αυτό το σημείο, λοιπόν, αξίζει να υπογραμμιστεί ότι η ένταξη στην ασφάλιση των ΤΕΑ είναι προαιρετική, σε αντίθεση με τον υποχρεωτικό χαρακτήρα της δημόσιας κοινωνικής ασφάλισης. Κατά συνέπεια, ο κάθε ασφαλισμένος έχει τη διακριτική ευχέρεια να υπαχθεί στο εκάστοτε ΤΕΑ, με βάση το αντίστοιχο επάγγελμά του. Επίσης, επισημαίνεται ότι τα ΤΕΑ που χορηγούν συνταξιοδοτικές παροχές, λειτουργούν με βάση το κεφαλαιοποιητικό σύστημα-καθορισμένων εισφορών σε αντίθεση με το διανεμητικό σύστημα που υιοθετείται στον 1ου πυλώνα, ενώ η λειτουργία τους εποπτεύεται από το κράτος.
3ος πυλώνας
Ο 3ος πυλώνας αφορά την ατομική προαιρετική συνταξιοδοτική ασφάλιση, μέσω αποταμιεύσεων και ιδιωτικών ασφαλιστηρίων ζωής. Γίνεται σαφές, λοιπόν, ότι ο 3ο πυλώνας βασίζεται στην αποταμιευτική πρωτοβουλία του ίδιου του ατόμου, ενώ η υπαγωγή στον 3ο πυλώνα γίνεται ανεξαρτήτως επαγγέλματος. Επίσης, υπογραμμίζεται ότι ο 3ος πυλώνας χαρακτηρίζεται από την υιοθέτηση του κεφαλοποιητικού συστήματος και ενός απολύτως ανταποδοτικού μοντέλου. Σε αυτόν τον πυλώνα, απουσιάζει κάθε στοιχείο αλληλεγγύης, καθώς ο 3ος πυλώνας προσεγγίζει περισσότερο την ιδιωτική ασφάλιση. Ωστόσο, είναι σημαντικό να τονισθεί ότι το κράτος δεν συμμετέχει άμεσα με κάποιο τρόπο στον 3ο πυλώνα, αλλά τον υποστηρίζει έμμεσα μέσα από φοροαπαλλαγές. Το προνόμιο του 3ου πυλώνα είναι ότι αποτελεί το πιο ευέλικτο πυλώνα ασφάλισης και αυτό διότι ο ασφαλισμένος είναι ελεύθερος να επιλέξει τόσο το πρόγραμμα που επιθυμεί, όσο και την ασφαλιστική εταιρία, ενώ μπορεί να προσαρμόσει το πρόγραμμά του όπως ακριβώς επιθυμεί.
Εν κατακλείδι, ο στόχος της πολυεπίπεδης προστασίας επιτυγχάνεται μέσα από το σύστημα των 3 πυλώνων, καθώς η διαίρεση της συνολικής σύνταξης σε διάφορα στρώματα οδηγεί στη διασπορά του κινδύνου. Ο κάθε πυλώνας έχει τα δικά του χαρακτηριστικά και προσφέρει στον ασφαλισμένο την αντίστοιχη προστασία που εκείνος αναζητά.
Πηγές
- Ν.3029/2002
- Οδηγίας (ΕΕ) 2016/2341, ενσωμάτωση στην ελληνική ενν.τάξη με ν. 4680/20
- Έκθεση Averting the Old Age Crisis.pdf World Bank 1994 .
- Α. Στεργίου, Δίκαιο Κοινωνικής Ασφάλισης, 3η έκδ., 2017
- Βλ. Α. Στεργίου, «Τα ταμεία επαγγελματικής ασφάλισης ως ιδιωτικοί φορείς κοινωνικής ασφάλισης», ΕΔΕΚΑ, Αθήνα-Κομοτηνή, 2004,
- Πατρίνα Παπαρρηγοπούλου Άρθρο με τίτλο: «Το καθεστώς των ΤΕΑ υπό το φως της Οδηγίας 2016/2341 ΕΕ» , Τόμος 75/2009 Δ.Ε.Ν Τεύχος 1749 σελ.405
- Νάσια Καπακίδου, Πάντειο Πανεπιστήμιο Διδακτορική Έρευνα, Τίτλος «Όψεις των επαγγελματικών συνταξιοδοτικών συστημάτων στην Ευρώπη. Μια βιβλιογραφική επισκόπηση.»
