Της Αγγελικής Μανωλάκη,
Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση, ως «Σύμπλεγμα της Ηλέκτρας» ορίζεται ο αντίποδας του Οιδιπόδειου Συμπλέγματος, δηλαδή η αγάπη μιας κόρης προς τον πατέρας της και τα αισθήματα της ζήλιας και του φθόνου προς τη μητέρα της, καθώς θεωρεί ότι της στέρησε το πέος. Αρκετοί εσφαλμένα πιστεύουν ότι ο όρος είναι ένα ακόμα δημιούργημα του πατέρα της ψυχανάλυσης, Freud, όμως, χρησιμοποιούσε το οιδιπόδειο σύμπλεγμα και για αγόρια και για κορίτσια. Ήταν ο φίλος και συνάδελφος του, Carl Jung, ο οποίος μετέπειτα διαφοροποιήθηκε από τον μέντορά του και ακολούθησε διαφορετικό μονοπάτι, που θεμελίωσε τον όρο, αντλώντας έμπνευση από τον αρχαίο μύθο της Ηλέκτρας, το 1913.
Στην ελληνική μυθολογία, η Ηλέκτρα ήταν κόρη του βασιλιά των Μυκηνών, Αγαμέμνονα, και της Κλυταιμνήστρας. Αρκετά χρόνια μετά τη δολοφονία του πατέρα της από τη μητέρα της, η Ηλέκτρα έπεισε τον αδερφό της, Ορέστη, να τη βοηθήσει να σκοτώσουν τη μητέρα της και τον εραστή της, Αίγισθο.
Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία του Freud, όλα τα παιδιά περνούν από διάφορα στάδια ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης μεγαλώνοντας, με πιο σημαντικό από αυτά το «φαλλικό στάδιο» μεταξύ 3 και 6 ετών.
Στην αρχή, το κορίτσι είναι προσκολλημένο στη μητέρα του, καθώς συνειδητοποιεί, όμως, πως δεν έχει πέος, βιώνει τον «φθόνο» του πέους και κατηγορεί τη μητέρα της για τον «ευνουχισμό», που νιώθει να βιώνει. Προσπαθεί να κατακτήσει τον πατέρα της και εκφράζει ζήλια προς το πρόσωπο της μητέρας της, αναπτύσσοντας ασυνείδητα σεξουαλικά συναισθήματα προς τον πατέρα της. Μπορεί να γίνει ακόμα και εχθρική με τη μητέρα της και να επικεντρώνει όλη την προσοχή της στον πατέρα της, ενώ συνεχίζει να απομακρύνεται όλο και περισσότερο από τη μητέρα της.
Περνώντας από το στάδιο αυτό, έρχεται στο σημείο να συνειδητοποιήσει πως, μιας και δεν θέλει να χάσει την αγάπη της μητέρας της, αρχίζει να δένεται συναισθηματικά μαζί της, με το να μιμείται τις πράξεις της, μαθαίνοντας έτσι να υιοθετεί παραδοσιακούς ρόλους του φύλου.
Ο Freud σημειώνει πως στην εφηβεία θα αρχίσει να δένεται συναισθηματικά με άντρες, με τους οποίους δεν σχετίζεται βιολογικά. Ωστόσο, κάποιοι άνθρωποι είτε παλινδρομούν στο φαλλικό στάδιο, είτε δεν το ξεπερνούν ποτέ, μένοντας έτσι σεξουαλικά δεμένοι/ες με τους γονείς τους.
Στη σημερινή εποχή, το Σύμπλεγμα της Ηλέκτρας δεν είναι ευρέως αποδεκτό στην επιστήμη της ψυχολογίας, όπως και η ιδέα του «φθόνου του πέους», που διατύπωσε ο Freud.
Δεν υπάρχουν πολλά ερευνητικά δεδομένα να υποστηρίξουν τη συγκεκριμένη θεωρία. Αξίζει να αναφερθεί, επίσης, πως δεν αποτελεί μια επίσημη διάγνωση στη νέα έκδοση του διαγνωστικού και στατιστικού εργαλείου ψυχολογικών διαταραχών, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5).
Σημείο κριτικής αποτελεί, επίσης, το γεγονός πως και το Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα, αλλά και το Σύμπλεγμα της Ηλέκτρας υπονοούν πως ένα παιδί χρειάζεται δύο γονείς διαφορετικού φύλου, για να αναπτυχθεί σωστά.
Συμπερασματικά, είναι πιθανό για ένα νεαρό κορίτσι να βιώσει σεξουαλική έλξη προς τον πατέρα της, απλά δεν θεωρείται ως ένα καθολικό στάδιο στην ανάπτυξη των παιδιών, όπως υπέθεταν ο Freud και ο Jung, σύμφωνα με σύγχρονους εκπροσώπους του κλάδου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Electra Complex, American Psychological Association, διαθέσιμο εδώ
- Μύθος της Ηλέκτρας, διαθέσιμο εδώ
- What is the Electra Complex, Healthline, διαθέσιμο εδώ
