Του Δημήτρη Βασιλειάδη,
Το 1814, ιδρύεται στην Οδησσό της Ρωσίας η Φιλική Εταιρεία. Πρόκειται για μία μυστικιστική οργάνωση που είχε παρόμοια χαρακτηριστικά με τις τεκτονικές στοές της εποχής. Στόχοι της εταιρείας ήταν, η μύηση όσο το δυνατόν περισσότερων Ελλήνων, ώστε να μεταδοθεί η επαναστατική φλόγα, και η εξασφάλιση βοήθειας από τη Ρωσία, προκειμένου να επιτευχθεί η ελληνική ανεξαρτησία.
Η ίδρυση της παραπάνω εταιρείας δεν ήταν μία αψυχολόγητη πράξη, μία ενέργεια δίχως προηγούμενο. Αντιθέτως, είχε προηγηθεί η δημιουργία πλήθους τεκτονικών ομάδων, τόσο στον ελλαδικό, όσο και στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο. Το σύνολο αυτών των οργανώσεων είχε παρόμοιο σκοπό: τη διάδοση των αξιών του Διαφωτισμού στον ελληνικό λαό μέσω της μόρφωσης και την πρόκληση επανάστασης, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα ανεξάρτητο ελληνικό κράτος.
Ο προαναφερθείς κοινός στόχος είναι εύλογο να υφίσταται στο σύνολο των εταιρειών, από τη στιγμή μάλιστα που ορισμένα πρόσωπα ήταν μέλη σε παραπάνω από μία οργάνωση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Αθανάσιος Τσακάλωφ. Ο άνθρωπος που είναι ευρέως γνωστός ως ένα από τα ιδρυτικά μέλη της Φιλικής Εταιρείας συμμετείχε, τα προηγούμενα χρόνια, σε μία άλλη μυστικιστική ομάδα, γνωστή ως Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον.
Το Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον ιδρύθηκε στο Παρίσι το 1809. Ως ιθύνων νους πρέπει να θεωρείται ο Γρηγόριος Ζαλύκης. Ωστόσο, ο ίδιος, γνωρίζοντας την πενιχρή του αξία στη γαλλική πολιτική σκηνή, συνειδητοποίησε ότι πρόεδρος της οργάνωσης θα έπρεπε να είναι κάποιος με μεγαλύτερη πολιτική επιρροή. Το άτομο αυτό βρέθηκε στο πρόσωπο του Auguste de Choiseul-Gouffier. Ο τελευταίος είχε υπηρετήσει στο διπλωματικό σώμα της Γαλλίας, ως πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη και ήταν γνωστός για τα φιλελληνικά του αισθήματα. Ο Ζαλύκης εργαζόταν για λογαριασμό του Gouffier ως γραμματέας, κάτι που διευκόλυνε το έργο του περί ένταξης του δεύτερου στη συνωμοτική ομάδα.
Τελικά, ο Gouffier ανέλαβε το αξίωμα του προέδρου, ενώ ο Ζαλύκης αρκέστηκε στη θέση του γραμματέα. Το ρόλο του ταμία ανέλαβε ο Στέφανος Χατζημόσχος, Έλληνας έμπορος με έδρα των δραστηριοτήτων του το Παρίσι. Στα μέλη βρισκόταν, μεταξύ άλλων, ο Δημήτριος Κομνηνός, πρίγκιπας, ο οποίος υποστήριζε ότι είχε συγγένεια με την ομώνυμη βυζαντινή αυτοκρατορική δυναστεία.
Ο επίσημος λόγος ίδρυσης της οργάνωσης ήταν η μελέτη του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, έχοντας ως μελλοντικό στόχο την παροχή υποτροφιών σε Έλληνες, που ενδιαφέρονταν να σπουδάσουν στη γαλλική πρωτεύουσα. Οι πραγματικοί, όμως, λόγοι ήταν σαφώς διαφορετικοί. Παρασκηνιακά, η οργάνωση στόχευε στη μεταλαμπάδευση των ιδεών του Διαφωτισμού και στον ξεσηκωμό των Ελλήνων. Ακόμη, αποσκοπούσε στη συγκέντρωση χρημάτων και πολεμοφοδίων, ώστε να αποσταλούν στους εξεγερμένους.
Παράλληλα, σχεδίαζε τη στρατολόγηση τόσο Ελλήνων του εξωτερικού, όσο και αλλοεθνών Φιλελλήνων και τη δημιουργία ενός στρατεύματος, το οποίο θα μετέβαινε στην Ελλάδα την κατάλληλη χρονική στιγμή, ώστε να στηρίξει τους επαναστάτες. Τέλος, επεδίωκε την υποστήριξη της ναπολεόντειας Γαλλίας, καθώς η τελευταία εμφανιζόταν εκείνη την εποχή ως υπέρμαχος δύναμη της αυτοδιάθεσης των λαών.
Το Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον είχε αυστηρό τρόπο δομής και οργάνωσης. Ο Ζαλύκης, ως ο συνδετικός κρίκος όλων των μελών, απέκτησε την κωδική ονομασία ξενοδόχος. Κάθε νέο μέλος κατέβαλε, αρχικά, ένα χρηματικό ποσό και έδινε μυστικό όρκο ενώπιον της επιτροπής, το λεγόμενο Γραμμάτιον Όρκου. Έπειτα, δινόταν στον καθένα ένας αριθμός, ανάλογα με το βαθμό που έφεραν εντός της εταιρείας.
Στο σύνολο των μελών δίνονταν ένα χρυσό δαχτυλίδι. Στο δαχτυλίδι αυτό εικονίζονταν το έμβλημα της οργάνωσης, δύο χέρια ενωμένα, ενώ γύρω από αυτό μπορούσε κανείς να διακρίνει το ακρωνύμιο «Φ.Ε.Δ.Α.». Το αρκτικόλεξο αυτό προέρχεται από τη φράση Φιλίας Ελληνικής Δεσμός Άλυτος. Η επικοινωνία μεταξύ των μελών γινόταν μέσω συνθηματικών λέξεων και φράσεων.
Σύμφωνα με διασωθέντα έγγραφα, τα μέλη της εταιρείας έφτασαν κάποια στιγμή τον αριθμό των 30 ατόμων, χωρίς όμως να είναι γνωστός ο μέγιστος αριθμός τους. Είναι σίγουρο, όμως, ότι μυήθηκαν και άτομα εκτός των συνόρων του γαλλικού κράτους. Επιπλέον, ανάμεσα στα μέλη δεν βρίσκονταν μόνο Έλληνες, αλλά και αλλοεθνείς Φιλελεύθεροι.
Η ύπαρξη της οργάνωσης ήταν συνυφασμένη με την παραμονή του Ναπολέοντα Βοναπάρτη στην εξουσία. Έτσι λοιπόν, ύστερα από την πρώτη απομάκρυνση του Γάλλου από την εξουσία (1814), χάνεται η δυναμική που είχε αναπτύξει. Σε αυτή την καθοδική πορεία συνέβαλε και το γεγονός της επικράτησης των αντεπαναστατικών απόψεων, οι οποίες αργότερα αποτέλεσαν θεμελιώδη αρχές της Ιεράς Συμμαχίας. Οι εργασίες του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου έληξαν με τον παραπάνω άδοξο τρόπο στη Γαλλία και η μεταφορά της έδρας του στη Μόσχα, παρά το γεγονός ότι βρήκε πρόσφορο έδαφος, δεν μπόρεσε να ανακόψει την καθοδική του πορεία.
Ωστόσο, το όραμα του Γρηγορίου Ζαλύκη δεν έλαβε τέλος. Ως συνεχιστής του μπορεί να θεωρηθεί ο Αθανάσιος Τσακάλωφ. Έχοντας μυηθεί στο Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον, αποχωρεί από το Παρίσι το 1814, ώστε να μεταβεί στη Μόσχα, όπου βρισκόταν η οικογένειά του. Έπειτα, έφτασε στο Βουκουρέστι, όπου μύησε ορισμένους Έλληνες στην Εταιρεία. Στην επιστροφή του στη Μόσχα στάθμευσε στην Οδησσό.
Εκεί ήρθε σε επαφή με τον Νικόλαο Σκουφά, έναν έμπορο από την Άρτα. Οι απόψεις των δύο σχετικά με το μέλλον του ελληνικού λαού ταυτίζονταν πλήρως και σκέφτονταν την ίδρυση μίας ξεχωριστής οργάνωσης, μεγαλύτερης από το Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον. Έπειτα, έρχονται σε επαφή με τους Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο και τον Εμμανουήλ Ξάνθο. Οι τέσσερεις Έλληνες ιδρύουν την Εταιρείαν των Φιλικών, της οποίας η δομή και ο τρόπος λειτουργίας βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στην προηγούμενη ομάδα του Τσακάλωφ.
Το Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον μπορεί να μην κατόρθωσε μία γενικευμένη επανάσταση στον ελλαδικό χώρο, μία εξέγερση που θα οδηγούσε στην Απελευθέρωση. Επίσης, δεν πέτυχε να αποκτήσει την εύνοια κάποιας από τις Μεγάλες Δυνάμεις στη μεταναπολεόντεια εποχή. Μακροπρόθεσμα, όμως, η συμβολή του υπήρξε καθοριστική. Στο βραχύχρονο διάστημα λειτουργίας του μύησε άτομα τα οποία συνέχισαν την προσπάθεια ξεσηκωμού των απανταχού Ελλήνων.
Το σημαντικότερο όλων, είναι η «κληρονομιά» που άφησε στην Φιλική Εταιρεία. Τα τεκτονικά του στοιχεία, υιοθετήθηκαν από τον Τσακάλωφ και τα συμπεριέλαβε στον τρόπο λειτουργίας της νέας Εταιρείας. Χωρίς την εμπειρία της παριζιάνικης οργάνωσης, οι Φιλικοί ίσως να μην είχαν καταφέρει να φέρουν εις πέρας το σημαντικό έργο που ανέλαβαν, την αφύπνιση του ελληνικού Γένους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Φιλήμων, Ιωάννης (1861), Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως τόμος Δ΄. Αθήνα: Τυπογραφείο Π. Β. Μωραϊτίνη.
- Κόκκινος, Α. Διονύσιος (1974), Η Ελληνική Επανάστασις, τόμος Α΄ (6η Εκδ), Αθήνα: Εκδόσεις Μέλισσα.
- Dakin Douglas (2012), Η ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923 7η ανατύπωση, Αθήνα: ΜΙΕΤ
