Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δημοσιεύει ανοιχτό κάλεσμα για τη χρηματοδότηση ερευνητικών έργων, που μελετούν τις επιπτώσεις της πανδημίας σε διάφορους τομείς. Για παράδειγμα, τις επιπτώσεις στις ιχθυοκαλλιέργειες και στην υδατοκαλλιέργεια, δίνοντας έμφαση στον τρόπο που αντιμετωπίστηκαν οι προκλήσεις και στα μέτρα που πάρθηκαν για ζητήματα της ευαλωτότητας της αλυσίδας θαλασσινών, στις επιπτώσεις στην ευρωπαϊκή αγροκαλλιέργεια, με έμφαση στην ανθεκτικότητα που υπέδειξαν τα τροφικά συστήματα και η αγορά. Το πιο πρόσφατο κάλεσμα αφορά την έρευνα των άμεσων και μεσοπρόθεσμων επιπτώσεων της πανδημίας στην συνοχή της ΕΕ και στην Ευρωπαϊκή Πολιτική Συνοχής, δηλαδή αρχικά θα μελετηθεί η άμεση επίδραση της πανδημίας στις ευρωπαϊκές περιφέρειες σε χρηματοοικονομικό, οργανωτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο και η αποτελεσματικότητα των έκτακτων τροποποιήσεων της Πολιτικής Συνοχής, που αποφασίστηκαν το 2020 και στη συνέχεια θα αξιολογηθεί η Πολιτική Συνοχής δύο χρόνια μετά το ξέσπασμα της πανδημίας, έτσι ώστε να προκύψουν προτάσεις για μελλοντικές τροποποιήσεις της Πολιτικής Συνοχής. Από προσωπικό, ερευνητικό ενδιαφέρον αναμένω τα πορίσματα της τελευταίας έρευνας, όπου πρόκειται να δημοσιευτούν στα τέλη του 2022.
Η Πολιτική Συνοχής είναι η περιφερειακή και αστική αναπτυξιακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έχει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην περιφερειακή ανάπτυξη, καθώς είναι η βασική πολιτική επενδύσεων της ΕΕ, με το ύψος χρηματοδότησης να ξεπερνάει τα 350 δις ευρώ την τελευταία προγραμματική περίοδο. Με άλλα λόγια, το 32% του συνολικού προϋπολογισμού της ΕΕ (των 1,08 δις ευρώ), διοχετεύεται (μέσα από τα τρία βασικά ταμεία Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και Ταμείο Συνοχής) σε επενδύσεις που αφορούν τη στήριξη της δημιουργίας θέσεων απασχόλησης, την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων, την οικονομική ανάπτυξη, τη βιώσιμη ανάπτυξη και τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των πολιτών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014). Ο στόχος της Πολιτικής Συνοχής και των Διαρθρωτικών Πόρων είναι η μείωση των περιφερειακών και κοινωνικών ανισοτήτων, σε συνδυασμό με την προώθηση της ανταγωνιστικότητας των περιφερειών. Με άλλα λόγια, οι επενδύσεις της Πολιτικής Συνοχής στοχεύουν στη μείωση των διαφορών στην περιφερειακή ανάπτυξη, έτσι ώστε να συμβάλλουν στην επίτευξη της κοινωνικής, οικονομικής και χωρικής συνοχής, γι’ αυτό χαρακτηρίζεται ως και η πιο φιλόδοξη της πολιτική της ΕΕ.
Βέβαια, πίσω από την Πολιτική Συνοχή, υπάρχει και η τεκμηρίωσή της από θεωρητική οικονομική πλευρά. Τα νεοκλασικά οικονομικά και ιδιαίτερα υπό τις υποθέσεις του μοντέλου του Solow περί φθινουσών αποδόσεων κεφαλαίου και ελεύθερης μετακίνησης των συντελεστών παραγωγής, υποθέτουν ότι η οικονομική ολοκλήρωση της ΕΕ οδηγεί αναπόφευκτα σε σύγκλιση. Άρα, οι περιφερειακές ανισότητες θεωρούνται αποτέλεσμα των πολιτικών παρεμβάσεων, που δημιουργούν εμπόδια στην ελεύθερη μετακίνηση των περιφερειακών συντελεστών παραγωγής. Αντίθετα, το μοντέλο της αιτιακής συσσώρευσης του Mydral, υποθέτει ότι οι περιφέρειες του κέντρου ξεκινούν με συγκεκριμένα πλεονεκτήματα (υποδομές, εξειδικευμένοι τομείς υπηρεσιών, ανθρώπινο κεφάλαιο), με αποτέλεσμα κατά την οικονομική ολοκλήρωση να επωφελούνται περισσότερο και να γίνονται όλο και πιο ισχυρές και ανταγωνιστικές, ενώ η περιφέρεια να γίνεται όλο και πιο αδύναμη. Άρα, η περιφερειακή πολιτική κρίνεται αναγκαία (Heinelt & Petzold, 2018).
Στην παρακάτω εικόνα, παρουσιάζεται το χρονικό της Πολιτικής Συνοχής. Αρχικά, διαπιστώνουμε ότι ήδη από το 1957, οι περιφερειακές ανισότητες είναι ένα ζήτημα προς συζήτηση. Στη συνέχεια, η Πολιτική Συνοχής έχει μια ιστορία που ξεκινάει από το 1975, λόγω των έντονων περιφερειακών ανισοτήτων που δημιούργησε, στο σχετικά μέχρι τότε ομοιογενές οικονομικό περιβάλλον, η είσοδος του Ηνωμένου Βασιλείου. Η είσοδος των χωρών της Νότιας Ευρώπης στα τέλη της δεκαετίας του 1980, είναι καθοριστικής σημασίας για την καθιέρωση της προγραμματικής περιόδου των 5-7 ετών, καθώς μέχρι τότε οι επενδύσεις λάμβαναν χώρα σε ετήσια βάση.
Οι εξελίξεις στον ακαδημαϊκό χώρο και ιδιαίτερα στα χωρικά οικονομικά, στην οικονομική γεωγραφία και στην αναπτυξιακή πολιτική, η έντονη ετερογένεια της ΕΕ σε οικονομικό, κοινωνικό και χωρικό επίπεδο, οι στροφές των προοπτικών της μεγέθυνσης και της ανάπτυξης υπό την Στρατηγική της Ευρώπης 2020, οι γεωγραφικές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης του 2008 και της πανδημίας του Covid-19, έχουν προκαλέσει ακόμα πιο έντονες συζητήσεις αναφορικά με τα επόμενα βήματα της Πολιτικής Συνοχής, δηλαδή για την προγραμματική περίοδο 2021-2027. Το πιο χαρακτηριστικό δίλημμα της Πολιτικής Συνοχής είναι «ισότητα ή αποδοτικότητα;», αν δηλαδή οι επενδύσεις πρέπει να στοχεύουν στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες και άρα στη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων ή σε όλες εκείνες τις περιφέρειες, που θα αυξήσουν τη μεγέθυνση και άρα την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας. Για να αναδιατυπώσουμε το ερώτημα, η Πολιτική Συνοχής πρέπει να επενδύει στις αδύναμες περιφέρειες ή να εντοπίζει τους νικητές; Το γεγονός ότι, για να γίνει εφικτή η χρηματοδότηση μιας περιφέρειας, οφείλει να ταυτίσει τους αναπτυξιακούς της στόχους με εκείνους της ΕΕ (δηλαδή έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη) αυτόματα τίθεται ένα αναπτυξιακό πλαίσιο, το οποίο μπορεί να είναι περισσότερο τροχοπέδη παρά προωθητικό.
Μπορούμε να πούμε τελικά, ότι η διαμάχη γύρω από την Πολιτική Συνοχής, αφορά τη φύση της μεγέθυνσης και της ανάπτυξης, τον ρόλο των περιφερειών και των πόλεων στην αναπτυξιακή διαδικασία και την ικανότητα των σύγχρονων πολιτικών παρεμβάσεων να προωθούν την οικονομική μεγέθυνση (McCann, 2015). Αν ως πανάκεια της ανάπτυξης θεωρείται η οικονομική μεγέθυνση, αν ως μοναδικό μέτρο της ανάπτυξης θεωρείται το ΑΕΠ, αν ως σημαντικότερος φορέας της ανάπτυξης θεωρούνται τα μεγάλα αστικά κέντρα, όπου μέσω των οικονομιών συγκέντρωσης και κλίμακας θα «τραβήξουν» και τις περιφέρειες, αν ο ανταγωνισμός θεωρείται ως ο μοναδικός τρόπος λειτουργίας της οικονομίας και αν ως καταλύτης της ανταγωνιστικότητας θεωρείται η καινοτομία, με αποτέλεσμα να επιβραβεύεται κάθε τι που παρουσιάζεται ως καινοτόμο, τότε η Πολιτική Συνοχής μάλλον εκφυλίζεται.
Τα χαρακτηριστικά των περιφερειών και των πόλεων της ΕΕ είναι πολυσύνθετα και αντανακλούν την ετερογένεια της ευρωπαϊκής οικονομίας, λόγω των διαφορετικών οικονομικών, κοινωνικών, θεσμικών και ιστορικών καταβολών. Πιο αναλυτικά, ανάμεσα στις περιφέρειες παρατηρείται έντονη διαφορά σε επίπεδο εργατικής παραγωγικότητας (παραγώμενο ΑΕΠ ανά εργαζόμενο) και παραγωγικότητας (εισόδημα ανά εργαζόμενο). Ακόμα, τα ευρωπαϊκά αστικά κέντρα έχουν έντονες διαφορές σε επίπεδο τεχνολογικής εξειδίκευσης, πληθυσμιακής πυκνότητας, προσβασιμότητας και διασυνδεσιμότητας. Επίσης, η περιφερειακή αγορά εργασίας είναι ιδιαίτερα ανομοιογενής, καθώς επίσης και η δημογραφική της διάρθρωση. Τέλος, οι χώρες της ΕΕ παρουσιάζουν διαφορές στο επίπεδο αποκέντρωσης των περιφερειών και στην εμπειρία με το θεσμικό περιβάλλον (π.χ. δικτατορία).
Έτσι, κάθε μελέτη που εστιάζει στην Πολιτική Συνοχής οφείλει να λαμβάνει υπόψη το ανομοιογενές περιβάλλον της ΕΕ και να αναγνωρίζει τη διαφορετική βαρύτητα που έχουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των περιφερειών στην αναπτυξιακή διαδικασία. Επίσης, να λαμβάνονται υπόψη και σύνθετοι δείκτες ανάπτυξης (π.χ. φυλετικό κενό απασχόλησης, υγεία, κοινωνικό κεφάλαιο), για να αποτυπώνεται μια πιο ολιστική εικόνα της ανάπτυξης, σε σχέση με τη μονοδιάστατη φύση του ΑΕΠ. Όμως, όλα αυτά προϋποθέτουν το περιθώριο ενσωμάτωσης και άλλων θεωριών πέραν της Νεοκλασσικής και Νεοκεϋνσιανής αντίληψης για το τι εστί ανάπτυξη και τι είναι αυτό που καθορίζει την υποανάπτυξη.
Αναφορές
- Heinelt, H., & Petzold, W. (2018). The structural funds and EU cohesion policy. In Handbook of European Policies. Edward Elgar Publishing.
- McCann, P. (2015). The regional and urban policy of the European Union: Cohesion, results-orientation and smart specialisation. Edward Elgar Publishing.
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2014). Μια εισαγωγή στην πολιτική συνοχή της ΕΕ 2014-2020. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 16/12/2020.
