Του Νικηφόρου Δρακούλη,
Ο Νότος στις Η.Π.Α. έχει αποτελέσει για πολλά χρόνια το επίκεντρο πολιτικών και κοινωνικών αλλαγών. Επί δεκαετίες, αποτελούσε τη ραχοκοκαλιά του Δημοκρατικού Κόμματος ψηφίζοντας σταθερά Δημοκρατικούς υποψηφίους. Όμως, από την δεκαετία του 1960 και έπειτα, παρατηρούμε τις νότιες πολιτείες της Αμερικής να γίνονται πιο ανταγωνιστικές σε εκλογικές αναμετρήσεις και να στρέφονται περισσότερο προς το ρεπουμπλικανικό κόμμα σε σημείο σήμερα να αποτελούν την πιο αξιόπιστη εκλογική ομάδα για τους Ρεπουμπλικάνους. Η ερώτηση, λοιπόν, που φυσικά γεννάται, είναι πώς μια τόσο ραγδαία αλλαγή της πολιτικής ταυτότητας ενός μεγάλου κομματιού της Αμερικής επιτεύχθηκε σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα; Πρόκειται για ένα πολύπλευρο θέμα που έχει απασχολήσει πλήθος ερευνητών και συνδέεται σε πολλές περιπτώσεις με το μεγαλύτερο κοινωνικό ζήτημα των Η.Π.Α., αυτό των φυλετικών διακρίσεων.
Ιστορικό υπόβαθρο
Με τη λήξη του εμφυλίου πολέμου το 1865 και μετά το τέλος της περιόδου ανοικοδόμησης του Νότου το 1877, παρατηρούμε την καθιέρωση του Δημοκρατικού Κόμματος ως «το κόμμα του Νότου», το οποίο τασσόταν υπέρ των φυλετικών διακρίσεων και υποστήριζε τον περιορισμό των δικαιωμάτων των Αφροαμερικανών. Ταυτόχρονα, το ρεπουμπλικανικό κόμμα, όντας το κόμμα του Lincoln, προάσπιζε τα δικαιώματα και τις ελευθερίες που καθιερώθηκαν από την 13η, 14η και 15η Τροπολογία του Συντάγματος της Αμερικής. Με την πάροδο των χρόνων, παρότι στο δημοκρατικό κόμμα έγιναν προσπάθειες για πρόοδο όσον αφορά φυλετικά ζητήματα, πληθώρα Γερουσιαστών, Κυβερνητών και Προέδρων, έτειναν να ταυτίζονται ή έστω να μην αντιτίθενται σε ρατσιστικές ενέργειες εναντίον Αφροαμερικανών. Περίφημα, ο Πρόεδρος Woodrow Wilson στο βιβλίο του “A History of the American People” όχι μόνο υπερασπίστηκε τη ρατσιστική οργάνωση Ku Klux Klan, αλλά και υποστήριξε την προβολή της αποκρουστικά ρατσιστικής ταινίας The Birth of a Nation, αποκαλώντας την ιστορικά ακριβή. Μερικά χρόνια μετά, o Πρόεδρος Franklin D. Roosevelt αρνήθηκε να υποστηρίξει νομοθεσία κατά των λιντσαρισμάτων, ενώ δεν προσκάλεσε τον Αφροαμερικανό ολυμπιονίκη Jesse Owens στον Λευκό Οίκο, για να τον συγχαρεί. Όμως, ήδη από την προεδρία του διαδόχου του, Προέδρου Truman, άρχιζαν να εμφανίζονται ρωγμές στη σχέση του Δημοκρατικού Κόμματος με τον Νότο.
Επιδείνωση των σχέσεων του Δημοκρατικού κόμματος με τον Νότο
Ο Πρόεδρος Truman το 1948 υπέγραψε Προεδρική Διαταγή, η οποία στόχευε σε άρση του φυλετικού διαχωρισμού στις ένοπλες δυνάμεις των Η.Π.Α. Αυτή του η απόφαση τον έθεσε αντιμέτωπο με την Νότια πτέρυγα του κόμματος του, η οποία στις εκλογές του ίδιου έτους αποσχίστηκε από τους Δημοκρατικούς, κερδίζοντας την εκλεκτορική ψήφο σε 4 Πολιτείες του Νότου. Μετά από δυο νικητήριες για τους Ρεπουμπλικάνους εκλογές, στις εκλογές του 1960, ο χαρισματικός John F. Kennedy, έχοντας εκφράσει την υποστήριξή του στις προσπάθειες του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα (Civil Rights Movement), αναδείχθηκε νικητής, αδυνατώντας όμως να κερδίσει 15 εκλεκτορικές ψήφους από Πολιτείες του Νότου. Μετά τη δολοφονία του, τη προσπάθειά του συνέχισε ο διάδοχος του Lyndon Johnson υιοθετώντας το Civil Rights Act του 1964, νομοθεσία που δικαίωνε τους χρόνιους κόπους της αφροαμερικανικής κοινότητας για ίσα δικαιώματα.
Η αρχή της Νότιας Στρατηγικής (Southern Strategy)
- Επί Nixon
Αναμφίβολα, το μοντέλο του Goldwater στέφθηκε με επιτυχία στον νότο, όμως αποξένωσε τους πολίτες της υπόλοιπης χώρας, οι οποίοι ήταν υπέρ της κοινωνικής προόδου και της φυλετικής ισότητας. Έτσι, στις εκλογές του 1968, ο Nixon προσπαθώντας να κερδίσει την υποστήριξη των λευκών του Νότου, χωρίς όμως να καταφέρεται καταφανώς εναντίον των ατομικών δικαιωμάτων των Αφροαμερικανών, χρησιμοποίησε ως προεκλογικό σλόγκαν το “Law and Order”. Έτσι ο Nixon, υποσχόμενος πως θα ήταν ο Πρόεδρος της αστυνόμευσης και της τάξης, προσπαθούσε να επενδύσει στον φόβο πολλών «Νοτίων» που ταύτιζαν Αφροαμερικανούς και εγκληματίες. Ταυτόχρονα, υποστηρικτές του εγγυόνταν πως ο Nixon δεν θα εφάρμοζε τις αλλαγές που υπέβλεπε η νομοθεσία για τα ατομικά δικαιώματα των ανθρώπων. Ο Nixon κέρδισε τις εκλογές, χωρίς όμως να λάβει την υποστήριξη όλων των Πολιτειών του Νότου, αφού στις εκλογές πήρε μέρος ως ανεξάρτητος ο ρατσιστής Κυβερνήτης της Alabama, George Wallace κερδίζοντας την υποστήριξη πολλών Πολιτειών του Νότου. Όμως, τα θεμέλια για έναν ρεπουμπλικανικό Νότο είχαν τεθεί και ο Nixon επανεκλέχθηκε Πρόεδρος το 1972, κερδίζοντας όλες τις νότιες Πολιτείες με ποσοστά που άγγιζαν το 70%.
- Δεκαετία του 1980 και δηλώσεις Atwater
Στις εκλογές του 1980 ανήλθε στο προσκήνιο ο Ronald Reagan, χαρισματικός Κυβερνήτης της California και ένας από τους ήρωες του σύγχρονου ρεπουμπλικανικού κόμματος. O Reagan κέρδισε τις εκλογές του 1980 και του 1984, χρησιμοποιώντας πολλές από τις τακτικές που είχαν αναπτυχθεί στις πολιτικές εκστρατείες του Nixon και του Goldwater. Χρησιμοποίησε το ψευδές στερεότυπο της “Welfare Queen”, της Αφροαμερικανίδας γυναίκας που είχε πολλαπλές πλαστές ταυτότητες και μέσω αυτών λάμβανε υποστήριξη από το Κράτος. Συνεπώς, αναπαράγοντας το στερεότυπο του «τεμπέλη Αφροαμερικάνου που εκμεταλλευόταν το Κράτος», η προεκλογική εκστρατεία του Reagan απροκάλυπτα εκμεταλλεύθηκε την αγανάκτηση πολλών λευκών για να κερδίσει σχεδόν όλες τις Πολιτείες του Νότου, τόσο το 1980, όσο και στην επανεκλογή του το 1984. Παράλληλα, παρατηρούμε την άνοδο του αμφιλεγόμενου Lee Atwater ως τον πιο επιφανή υπεύθυνο προεκλογικών εκστρατειών και σχεδιαστή πολιτικής στρατηγικής του Ρεπουμπλικανικού κόμματος. Σε μία από τις συγκλονιστικότερες συνεντεύξεις της αμερικανικής ιστορίας, ο Atwater έχοντας την εντύπωση ότι δεν ηχογραφείται δήλωσε: «Το 1954 έλεγες ’Νέγροι, Νέγροι, Νέγροι’. Από το 1968, δεν μπορείς να λες ’Νέγρος’, σε βλάπτει. Έτσι, λες πράγματα όπως αναγκαστικό busing (=λεωφορεία για άρση των φυλετικών διακρίσεων), πολιτειακά δικαιώματα και όλα αυτά τα πράγματα και μιλάς τόσο αφηρημένα. Τώρα μιλάς για περικοπή φόρων, για εντελώς οικονομικά θέματα και απότοκο αυτών είναι ότι οι μαύροι πλήττονται περισσότερο από τους λευκούς». Παραδέχτηκε λοιπόν -έστω άθελά του- πώς οι στρατηγικές του κόμματός του είχαν διαμορφωθεί σταδιακά για να είναι μεν στοχευμένες σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, αλλά κωδικοποιημένες ώστε να μην αποξενώνουν το μεγαλύτερο μέρος των πολιτών. Ο Atwater υπήρξε υπεύθυνος της προεκλογικής εκστρατείας του George H. W. Bush συνεχίζοντας τις τακτικές οι οποίες εκμεταλλεύονταν τις φυλετικές εντάσεις στην χώρα. Ο Bush αναδείχθηκε νικητής των εκλογών του 1988 κερδίζοντας όλες τις Πολιτείες του Νότου.
Οι στρατηγικές του σήμερα
Με το πέρασμα των χρόνων, το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα έχει επιχειρήσει να απομακρυνθεί από ρατσιστικά φορτισμένες στρατηγικές, με τον Πρόεδρο του Republican National Convention Ken Mehlman το 2005 να παραδέχεται το λάθος των στρατηγικών του κόμματός του και να υπόσχεται πως το Ρεπουμπλικανικό κόμμα θα προσπαθούσε να έρθει πιο κοντά στην αφροαμερικανική κοινότητα. Ωστόσο, ακόμα και εν έτη 2020, ακούγοντας τα λεγόμενα του Προέδρου Trump δεν μπορούμε παρά να παρατηρήσουμε ομοιότητες με τις τακτικές της δεκαετίας του 1980. Από τις υποσχέσεις για νόμο και τάξη και την προάσπιση των δικαιωμάτων των Πολιτειών μέχρι την εναντίωση του Προέδρου στις κατοικίες χαμηλού εισοδήματος και την εκστρατεία «διάσωσης των προαστίων» να θυμίζουν λαϊκιστικές τακτικές με ρατσιστικά υπονοούμενα, οι οποίες ανήκουν αποκλειστικά στις σκοτεινές σελίδες της ιστορίας.
Συνοψίζοντας, ο τρόπος με τον οποίο ο Νότος «άλλαξε χέρια», όπως και οι στρατηγικές που το επέτρεψαν, παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον, αφού αποτελούν σημείο καμπής στην πολιτική ιστορία της Αμερικής. Σήμερα ο Νότος ψηφίζει σταθερά το ρεπουμπλικανικό κόμμα. Οι δημογραφικές όμως αλλαγές, όπως και η ψήφος των νεότερων, πιο προοδευτικών γενεών προϊδεάζουν ένα διαφορετικό μέλλον για την πολιτική ταυτότητα του Νότου. Εντούτοις, είναι απαραίτητο να τεθούν προ των ευθυνών τους πολιτικοί, οι οποίοι τείνουν να εκμεταλλεύονται λαϊκιστικές τάσεις ρατσιστικού χαρακτήρα προς δικό τους πολιτικό όφελος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ:
- What we get wrong about the Southern strategy, Washington Post, διαθέσιμο εδώ
- Exclusive: Lee Atwater’s Infamous 1981 Interview on the Southern Strategy, The Nation, διαθέσιμο εδώ
