Της Καίτης Καππάτου,
Το Συμβούλιο Ασφαλείας αποτελεί ένα από τα έξι κύρια όργανα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, με πρωταρχική αρμοδιότητα τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Οπλισμένο με μέτρα επιβολής, όπως οικονομικών κυρώσεων, εμπάργκο όπλων, χρηματικών ποινών, ταξιδιωτικών απαγορεύσεων, διακοπής διπλωματικών σχέσεων ακόμη και συλλογικής στρατιωτικής δράσης, μεριμνά για την οικοδόμηση μιας πραγματικής παγκόσμιας συνεργασίας για την επίλυση των διεθνών διαφορών και την ανάπτυξη φιλικών σχέσεων μεταξύ των χωρών.
Ειδικά φέτος το 2020, που γιορτάζουμε την 75η επέτειο ίδρυσης των Ηνωμένων Εθνών, η αντιμετώπιση ζητημάτων, όπως οι συνεχιζόμενες συγκρούσεις, επικεντρώνουν τη δράση του Συμβουλίου Ασφαλείας κατά των υπευθύνων για τις πολιτικές ή πρακτικές, που καταδικάζονται από τη διεθνή κοινότητα, ελαχιστοποιώντας ταυτόχρονα τις επιπτώσεις των μέτρων στα υπόλοιπα τμήματα του πληθυσμού και της οικονομίας. Ποια είναι, όμως, η πορεία του Συμβουλίου Ασφαλείας στη διεθνή κοινότητα τα τελευταία χρόνια;
Όταν υποβάλλονται στο Συμβούλιο Ασφαλείας καταγγελίες χωρών για την απειλή της ειρήνης, το Συμβούλιο συστήνει στα μέρη να προσπαθήσουν να καταλήξουν σε συμφωνία με ειρηνικά μέσα. Παράλληλα, το Συμβούλιο από το 1990 ως σήμερα, έχει υιοθετήσει πλειάδα αποφάσεων με βάση το Κεφάλαιο 7 περί ειρηνευτικών δυνάμεων του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένω Εθνών. Όλες οι ειρηνευτικές δυνάμεις του ΟΗΕ ενεργούν είτε κάτω από το Κεφάλαιο 6 είτε κάτω από το Κεφάλαιο 7 του Καταστατικού Χάρτη.
Σύμφωνα με το Κεφάλαιο 6, ενεργούν οι δυνάμεις, οι οποίες έχουν ως αποστολή την ειρηνική διευθέτηση των διαφορών σε περιοχές, όπου διαταράσσεται η διεθνής ειρήνη και ασφάλεια. Στην περίπτωση αυτή, απαγορεύεται στις ειρηνευτικές δυνάμεις να χρησιμοποιούν βία και να εμπλέκονται σε πολεμικές επιχειρήσεις. Αντίθετα, οι δυνάμεις των Ηνωμένων Εθνών που ενεργούν σύμφωνα με το Κεφάλαιο 7, έχουν ως αποστολή τη χρήση στρατιωτικής βίας, όταν το Συμβούλιο Ασφαλείας κρίνει ότι απειλείται σοβαρά η διεθνής ειρήνη και ασφάλεια.
Το Συμβούλιο Ασφαλείας είναι το όργανο στο οποίο ανατίθεται η κύρια ευθύνη για τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Ωστόσο, μη έχοντας τη δυνατότητα να προχωρήσει σε εκτεταμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις με δικές του δυνάμεις εκχωρεί κατά περίπτωση στα κράτη-μέλη την άσκηση των αρμοδιοτήτων εξαναγκασμού που διαθέτει και συγκεκριμένα την εξουσία άσκησης ένοπλης βίας. Με αυτόν τον τρόπο επισημαίνεται η ανάγκη διεθνούς συνεργασίας για την επίλυση των διεθνών διαφορών.
Επιπρόσθετα, οι κατ’ εξουσιοδότηση επιχειρήσεις διακρίνονται από τις ειρηνευτικές επιχειρήσεις (peace-keeping operations) των Ηνωμένων Εθνών. Καμία από τις δυο επιχειρήσεις δεν προβλέπεται από τον Χάρτη, αλλά και οι δύο αποτελούν προϊόντα της πρακτικής του Οργανισμού. Διαφέρουν, όμως, ως προς το ότι οι ειρηνευτικές επιχειρήσεις, γνωστές και ως ομάδες «κυανόκρανων» (εξαιτίας του μπλε κράνους των στρατιωτών) αποτελούν επικουρικό όργανο του ΟΗΕ, που προλαμβάνουν την κλιμάκωση ή την επανάληψη των συγκρούσεων. Οι κατ΄εξουσιοδότηση επιχειρήσεις εκφεύγουν από το εν λόγω θεσμικό πλαίσιο, καθώς το Συμβούλιο Ασφαλείας ασκεί γενική εποπτεία σε αυτές, δίνοντας στα Κράτη την ευκαιρία να σχηματίσουν τις δικές τους δυνάμεις. Η εκχώρηση στις κατ’ εξουσιοδότηση επιχειρήσεις λειτουργεί ως λόγος που αποκλείει τον παράνομο χαρακτήρα της χρήσης βίας και της επέμβασης στο εσωτερικό του Κράτους, στο οποίο λαμβάνει χώρα η επιχείρηση. Μια στρατιωτική επέμβαση είναι παράνομη, χωρίς να έχει εξουσιοδότηση από το Συμβούλιο Ασφαλείας, εκτός αν συντρέχει κατάσταση νόμιμης άμυνας.
Η απουσία από τον Καταστατικό Χάρτη κριτηρίων που επιτρέπουν τον καθορισμό μιας κατάστασης ως απειλής κατά της ειρήνης παραλληλίζεται με το γεγονός ότι κάθε όργανο του ΟΗΕ διαθέτει την εξουσία να απολαμβάνει την αρμοδιότητα της αρμοδιότητας (Kompetenzkompetenz).
Για να ενεργοποιηθεί το κεφάλαιο 7 και η λήψη κυρωτικών ή άλλων μέτρων, απαραίτητη είναι η διαπίστωση απειλής για την ειρήνη, διατάραξης αυτής ή άλλης επιθετικής ενέργειας. Συγκεκριμένα, έχουν χαρακτηριστεί ως απειλές, όπως προκύπτει από την πρακτική του Συμβουλίου Ασφαλείας και οδήγησαν σε κατ’ εξουσιοδότηση επιχειρήσεις, οι ένοπλες συρράξεις μεταξύ των κρατών, η εμφύλια σύρραξη σε ένα κράτος και η ανάμειξη σε τρομοκρατικές ενέργειες. Ταυτόχρονα, κυριαρχεί η διεύρυνση του περιεχομένου της «απειλής κατά της ειρήνης και ασφάλειας», όπως αναφέρει κι ο πρόεδρος του Συμβουλίου σε δήλωσή του στις 31 Ιανουαρίου του 1992, «καινούριες, ευνοϊκές διεθνείς συνθήκες, υπό τις οποίες το Συμβούλιο Ασφαλείας άρχισε να εκπληρώνει πιο αποτελεσµατικά την πρωταρχική του υποχρέωση για τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας». Με βάση τη δήλωση αυτή, ο ΟΗΕ καλείται να παίξει κεντρικό ρόλο, ανταποκρινόμενος στις αυξημένες προσδοκίες για έναν πιο ασφαλή, δίκαιο και ανθρώπινο κόσμο.
Ωστόσο, ενώ το Συμβούλιο Ασφαλείας θέτει τα θεμέλια και τις βάσεις για τη διασφάλιση της διεθνούς ειρήνης, ο τρόπος με τον οποίο συγκροτείται έχει ως συνέπεια την κωλυσιεργία των διαδικασιών προς αντιμετώπιση των διεθνών κρίσεων. Ειδικότερα, τα μόνιμα κράτη-μέλη του διαθέτουν δικαίωμα αρνησικυρίας (veto), με αποτέλεσμα να αποτρέπουν την έκδοση ψηφίσματος, που βρίσκεται αντίθετο με τις θέσεις τους.
Παρά τις δυσκολίες, το σύστημα αντιμετώπισης των διεθνών κρίσεων φαίνεται να εκσυγχρονίζεται ολοένα και περισσότερο. Το Συμβούλιο Ασφαλέιας οφείλει να σέβεται τις αρχές της μη χρήσης βίας, της συναίνεσης, της ουδετερότητας και αμεροληψίας, ώστε κάθε σύγκρουση που αποτελεί απειλή κατά της ειρήνης να γίνεται αντικείμενο προσοχής του.
Πηγές
- https://unric.org/el/%CF%84%CE%AF-%CE%B5%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF-%CF%83%CF%85%CE%BC%CE%B2%CE%BF%CF%8D%CE%BB%CE%B9%CE%BF-%CE%B1%CF%83%CF%86%CE%B1%CE%BB%CE%B5%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BF%CE%B7/
- Δίκαιο Διεθνών Οργανισμών, Ε.Ρούκουνας, Νομική Βιβλιοθήκη
