Του Γεώργιου Μπρέτα,
Η Ρωμαϊκή δημοκρατία και μετέπειτα αυτοκρατορία επεκτάθηκε στα πέρατα του τότε γνωστού κόσμου χάρη στην καλό-λαδωμένη πολεμική μηχανή της. Παρά τη δημοτικότητα που είχε αποκτήσει ο ρωμαϊκός στρατός, η οργάνωση και οι τακτικές μάχης του είναι συσκοτισμένες και άγνωστες. Βέβαια, θα πρέπει να πούμε, πως αυτή η σύγχυση οφειλόταν στις περιόδους αναμόρφωσης του στρατού. Για αυτό, λοιπόν, θα παρουσιάσουμε τις κρισιμότερες φάσεις αναδιοργάνωσης.
1η περίοδος
Η πρώτη περίοδος τοποθετείται χρονικά με το τέλος των Σαμνιτικών πολέμων (300-201 π.Χ.). Ο ρωμαϊκός στρατός αναδιοργανώνεται ως εξής: οι φάλαγγες πλέον σταματούν να έχουν τη σύσταση των αντίστοιχων ελληνικών της ελληνιστικής περιόδου (η μια γραμμή πίσω από την άλλη με μικρό βάθος ανάμεσα στις σειρές, με αποτέλεσμα να μην είναι ευέλικτες). Η παράταξη πλέον γίνεται ως εξής: η μία συμπαγής γραμμή επικουρικών στρατευμάτων παρατάσσεται στα μετ’ όπισθεν της γραμμής. Την πρώτη γραμμή επανδρώνουν μικτού τύπου στρατεύματα, που χωρίζονται με μεγάλη απόσταση και βάθος εντός των γραμμών, με σκοπό την ευελιξία και τις γρήγορες εναλλαγές εντός της γραμμής. Η 1η μονάδα (hastati 1.200 άνδρες), που είχε επαφή με τον εχθρό ήταν η πιο άπειρη, καθώς και η πιο ελαφρώς εξοπλισμένη, έχοντας τα ακόντιά τους με ελάχιστη έως ανύπαρκτη θωράκιση. Αφού τα εκτόξευαν και προκαλούσαν κάποια ζημιά, υποχωρούσαν, για να έρθει το δεύτερο κύμα επίθεσης από άνδρες, που ήταν εφοδιασμένοι καλύτερα, ήταν αριθμητικά όμοιοι, ενώ, σε αντίθεση με τη προηγούμενη μονάδα, έφεραν θωράκιση ελαφριού τύπου.
Όταν ο διοικητής το έκρινε απαραίτητο, τότε και η 2η principes μονάδα οπισθοχωρούσε, για να επέμβει η 3η triarii, που ήταν και η πιο έμπειρη μονάδα του στρατού. Πρόκειται για ένα τάγμα, θα μπορούσαμε να πούμε με σημερινούς όρους, περί τους 600 άνδρες, που ήταν βετεράνοι, επιφορτισμένοι να διαλύσουν πλήρως την εχθρική γραμμή και να προσφέρουν μια γρήγορη νίκη. Τέλος, τα βοηθητικά στρατεύματα, που υπήρχαν στα μετόπισθεν, χρησιμοποιούσαν μόνο ακόντια, ενώ δεν ήταν βέβαιη η χρήση τους σε κάθε μάχη. Το πεζικό υποστηριζόταν από μονάδες ιππικού από εύπορους Ρωμαίους πολίτες, αλλά και από μισθοφορικά στρατεύματα, που είχαν συνάψει φιλικές σχέσεις με τη ρωμαϊκή δημοκρατία. Αυτά τα στρατεύματα, πρέπει να αναφέρουμε, πως έπρεπε να εξοπλιστούν με προσωπικά τους έξοδα, για αυτό και μιλάμε για έναν στρατό πολιτοφυλακής, που οι άνδρες συγκεντρώνονταν και μετά με το πέρας του κίνδυνου, διαλύονταν. Όλα αυτά, όμως, μέχρι την περίοδο μεταρρύθμισης του Γάιου Μάριου, που αποτελεί και τη δεύτερη περίοδο.
2η περίοδος
Η 2η περίοδος ξεκινά την εποχή που η Ρώμη βρίσκεται σε δυσμενή θέση, εξαιτίας των βόρειων γειτόνων τους, των Γαλατών, μια εθνότητα αποτελούμενη από διάφορα φύλα με διαφορετική εθνολογική σύσταση. Όταν, λοιπόν, οι Γαλάτες απείλησαν την ίδια τη Ρώμη, το 105 π.Χ., η Σύγκλητος μέσα σε ένα κλίμα πανικού ορίζει σαν ύπατο εν απουσία (consul en absentia) τον Γάιο Μάριο και τον επιφορτίζει με το έργο της ανασύνταξης και αναμόρφωσης του στρατού.
Ο Μάριος, όντας ένας οξυδερκής άνθρωπος, κατανοεί πως ο στρατός, που, στη πραγματικότητα, ήταν μια πολιτοφυλακή από ορισμένους προύχοντες, δεν αρκούσε. Έτσι, ξεκινά την εκ βάθρων αναδιοργάνωση του στρατού. Πλέον, οι άνδρες δεν είναι υποχρεωμένοι να καταβάλουν υπέρογκα ποσά για τον εξοπλισμό τους, αλλά η ίδια η Ρώμη φροντίζει για την εξόπλιση των τέκνων της. Η οργάνωση από την ανώτερη στρατιωτική μονάδα έως τη μικρότερη είναι η εξής: μία λεγεώνα αποτελείται από 4.500 μέχρι 6.000 άνδρες εφοδιασμένους με 2 ακόντια κατασκευασμένα από ξύλο και σίδερο (pilla), ένα δίκοπο σπαθί, το επονομαζόμενο gladius, κοινό θώρακα και κοινή ασπίδα (scutum), που προστατεύει τον στρατιώτη από τον λαιμό έως τα πόδια και έχει επιθετική αλλά και αμυντική χρήση.
Από τους 4.500 ή 6.000 οι 1.200 αποτελούν πολιτικό προσωπικό, που είναι υπεύθυνο για την ανεύρεση τροφής ή τη συντήρηση και τον χειρισμό των πολεμικών μηχανών (βαλλίστρα ή πολιορκητικός κριός). Η λεγεώνα υποδιαιρείται, «σπάει» στην κοόρτη, που συγκροτείται από 600 άνδρες και συστήνεται από 6 εκατονταρχίες. Μετά, υπάρχει η εκατονταρχία, που αποτελείται από 100 άνδρες, όπως αποκαλύπτει και το όνομά της. Αρχηγός αυτής της μονάδας είναι ο εκατόνταρχος. Ο ρόλος του είναι να ενθαρρύνει τους άνδρες του, αλλά και να τους τιμωρεί. Τέλος, η μικρότερη στρατιωτική μονάδα είναι η δεκαρχία, αποτελούμενη από 10 άνδρες, εκ των οποίων οι 8 είναι στρατιώτες και οι 2 ανήκουν στο πολιτικό προσωπικό. Τη διοίκηση της λεγεώνας την είχε παραδοσιακά ο πιο έμπειρος εκατόνταρχος, που, με τη σειρά του, λογοδοτούσε στον στρατηγό, που ήταν κάποιο μέρος της Συγκλήτου.
Μία μείζων αλλαγή, που έκανε ο Μάριος, ήταν να δημιουργήσει έναν επαγγελματικό πλέον στρατό με διάρκεια θητείας τα 16 χρόνια. Έτσι, όλοι οι άνδρες ήταν βετεράνοι και είχαν την πολυπόθητη εμπειρία. Επίσης, το ιππικό πλέον στελεχωνόταν από μισθοφορικά στρατεύματα, ενώ κατήργησε το σύστημα των διάκενων, με αποτέλεσμα, να υπάρχει μια συμπαγής γραμμή, αποτελούμενη από βαρύ πεζικό και με άνδρες πεπειραμένους. Όσο για το σύστημα ανεφοδιασμού, ο Μάριος καινοτόμησε και εκεί. Σε αντίθεση με τους υπόλοιπους στρατούς, που ήταν αναγκασμένοι να μεταφέρουν τα εφόδιά τους με ζώα (κυρίως βόδια), ο ύπατος εξόπλισε έκαστο λεγεωνάριο με δικά του τρόφιμα, που μεταφέρονταν σε ένα σάκο. Όταν, όμως, τα φαγώσιμα εξαντλούνταν, τότε αναλάμβανε το πολιτικό προσωπικό. Χάρη σε αυτές τις αλλαγές, ο στρατός των απογόνων του Ρέμου και του Ρωμύλου κατέκτησε ένα μεγάλο μέρος του τότε γνωστού κόσμου, αλλά και της σημερινής Ευρώπης.
3η περίοδος
Η Τρίτη και ύστατη περίοδος είναι αυτή που η Ρώμη από μια δημοκρατία μετεξελίσσεται σε αυτοκρατορία. Όσον αφορά τον στρατό και τα ζητήματά του, δεν άλλαξαν πάρα πολλά. Βέβαια, υπήρξαν κάποιες προσθήκες, όπως, για παράδειγμα, η δημιουργία του σώματος των πραιτοριανών. Αυτή η φρουρά ήταν υπεύθυνη για τη σωματική ακεραιότητα του αυτοκράτορα, ενώ ήταν και η ίδια που δεν δίστασε εν’ ονόματι του ρωμαϊκού λαού να δολοφονήσει τον ίδιο άνδρα, που ορκιζόταν να υπερασπιστεί από τους κινδύνους.
Εν κατακλείδι, γιατί η Ρώμη ήταν η μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη της Ευρώπης; Οι απαντήσεις βρίσκονται στον επαγγελματισμό της, την ποιότητα των υλικών πολέμου της, τις πηγές ανεφοδιασμού (την ίδια τακτική εφάρμοσε και ο Ναπολέων), όπως και στην εκπαίδευση των στρατιωτών της.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- ΓΕΣ/ΔΠ, Ιστορία του Πεζικού, 2014, Διαθέσιμο εδώ
- Γεώργιος Καλαφίκης, Η Οργάνωση του Ύστερου Ρωμαϊκού Στρατού (260-395), 2009 Διαθέσιμο εδώ
