Bill of Rights: Η θέσπιση ατομικών δικαιωμάτων στο Αμερικανικό Σύνταγμα

Του Φιλίππου-Αθανασίου Μισούλη,

Η Αμερικανική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (United States Bill of Rights) συνιστά ένα κείμενο θεμελιώδους ιστορικής και πολιτικής σημασίας, αλλά και ένα θεμέλιο στην πορεία για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων του ανθρώπου τόσο στην ιστορία του δυτικού κόσμου όσο και στην παγκόσμια.

Το Bill of Rights συντάχθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου του έτους 1789. Επικυρώθηκε στις 15 Δεκεμβρίου του έτους 1791, μόλις πέντε χρόνια μετά την αμερικανική επανάσταση και δύο μετά από τη γαλλική. Το Bill of Rights χρειαζόταν για την επικύρωσή του την έγκριση από μια πλειοψηφία 2/3 εκ των συνόλου των δεκατεσσάρων τότε πολιτειών, την οποία εξασφάλισε τον Δεκέμβριο του 1791 με την έγκρισή του από τη Virginia, η οποία αποτέλεσε τη δέκατη πολιτεία που το υπερψήφισε.

Η διακήρυξη αποτελείται από 10 μέρη, τα οποία συνιστούν και τις 10 πρώτες τροποποιήσεις του αμερικανικού συντάγματος. Αντικείμενό τους είναι η κατοχύρωση των ατομικών δικαιωμάτων με την αμυντική τους έννοια, υπό την έννοια δηλαδή της προστασίας ενός πυρήνα δικαιωμάτων του ατόμου απέναντι στην κρατική εξουσία.

Οι εν λόγω τροποποιήσεις κατοχυρώνουν τα δικαιώματα της ελευθερίας του λόγου, του τύπου, της διαμαρτυρίας και της θρησκευτικής πεποίθησης (1η Τροπολογία), το απαραβίαστο δικαίωμα οπλοκατοχής (2η Τροπολογία), το απαραβίαστο της οικίας, υπό την έννοια της απαγόρευσης εισόδου του στρατού σε ιδιωτική κατοικία, χωρίς την έγκριση του ιδιοκτήτη (3η Τροπολογία) και της απαγόρευσης εισβολής των κρατικών αρχών σε κατοικία χωρίς την έκδοση αντίστοιχου εντάλματος (4η Τροπολογία), μια σειρά δικονομικών δικαιωμάτων, μεταξύ των οποίων σημαντικότερα είναι το δικαίωμα της μη αυτοενοχοποίησης, της μη καταδίκης εις διπλούν για το ίδιο έγκλημα (5η Τροπολογία) και της υπεράσπισης με συνήγορο (6η Τροπολογία), την εκδίκαση των πολιτικών υποθέσεων από ενόρκους (7η Τροπολογία) και τον περιορισμό των εξουσιών της κυβέρνησης ως προς την επιβολή υπερβολικών ποινών (8η Τροπολογία). Τέλος, οι δύο τελευταίες τροποποιήσεις είναι διαδικαστικού χαρακτήρα και αφορούν τις εξουσίες των πολιτειών. Πιο συγκεκριμένα, η 9^η Τροπολογία κατοχυρώνει τη δυνατότητα ύπαρξης περαιτέρω δικαιωμάτων από εκείνα που θεσπίζει το αμερικανικό σύνταγμα. Τέλος, η 10^η Τροπολογία θέτει τεκμήριο αρμοδιότητας υπέρ των πολιτειών, ορίζοντας ότι τυχόν εξουσίες που δεν απονέμονται στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση των Η.Π.Α. ανήκουν στις πολιτείες, υπό τον όρο ότι δεν πρόκειται για εξουσίες που το σύνταγμα ρητά ορίζει ότι δεν μπορούν να έχουν οι πολιτείες.

Αρχικά, η Βουλή των Αντιπροσώπων είχε προτείνει δεκαεπτά τροποποιήσεις, τις οποίες όμως η Γερουσία περιόρισε εν τέλει σε δώδεκα. Από αυτές, οι δύο απορρίφθηκαν, με αποτέλεσμα να γίνουν δεκτές μόνο οι δέκα ως άνω αναφερόμενες. Το άρθρο που είχε προταθεί ως δεύτερη τροποποίηση απορρίφθηκε και έγινε εν τέλει δεκτό δύο αιώνες αργότερα, στις 5 Μαΐου 1992, ως η 27^η Τροπολογία του αμερικανικού συντάγματος. Αντικείμενό της είναι η ρύθμιση ότι η διά νόμου τροποποίηση του μισθού των μελών του Κογκρέσου δεν θα έχει ισχύ μέχρι την έναρξη της θητείας του επόμενου Κογκρέσου. Το άρθρο, που είχε προταθεί ως πρώτη τροποποίηση, δεν έχει επικυρωθεί ακόμα και, καθώς, δεν τίθεται κάποια προθεσμία για την επικύρωσή του, εκείνη ακόμα εκκρεμεί. Αντικείμενό του υπήρξε ο αριθμός των μελών της αμερικανικής Βουλής των Αντιπροσώπων και η κατανομή τους ανά πολιτεία με πληθυσμιακά κριτήρια.

Οι κυριότερες επιρροές του εμβληματικού αυτού νομοθετικού έργου υπήρξαν η ευρωπαϊκή Magna Carta του 1215, η αγγλική διακήρυξη των δικαιωμάτων του 1689 και ιδίως πολιτειακά κείμενα κατοχύρωσης των δικαιωμάτων, με κυριότερη τη διακήρυξη δικαιωμάτων της Virginia του 1776, συντάκτης της οποίας υπήρξε ο George Mason. Ως εμπνευστής του Bill of Rights θεωρείται ο James Madison, ο οποίος αναγνωρίζεται ευρέως και ως πατέρας του Αμερικανικού Συντάγματος.

Πρόκειται για ένα νομοθετικό έργο, το οποίο εκφράζει το πνεύμα της αμερικανικής επανάστασης και του Διαφωτισμού, κατοχυρώνοντας ισχυρά ατομικά δικαιώματα με την αμυντική έννοια, δηλαδή δικαιώματα προστασίας του ατόμου απέναντι στην κρατική παρέμβαση. Απουσιάζουν, ωστόσο, δικαιώματα για θετική παρέμβαση του κράτους, όπως τα κοινωνικά δικαιώματα, που κατοχυρώθηκαν πολύ αργότερα, και ήτοι κατά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα στα περισσότερα ευρωπαϊκά συντάγματα. Αντικατοπτρίζεται στη διακήρυξη, συνεπώς, το πνεύμα του αμερικανικού φιλελευθερισμού, με θεμέλιό του την κατοχύρωση των ατομικών ελευθεριών και τον σκεπτικισμό απέναντι στον κρατικό παρεμβατισμό και τη «μεγάλη κυβέρνηση».

Παράλληλα, αφορά τροποποιήσεις, οι οποίες κατέστησαν εξαιρετικά ανθεκτικές στο πέρας του χρόνου, παραμένοντας σε ισχύ για διάστημα μεγαλύτερο των δύο αιώνων από τη θέσπισή τους, γεγονός που αδιαμφισβήτητα συνιστά εξαίρεση σε σχέση με τα συνταγματικά κείμενα των υπόλοιπων κρατών της διεθνούς κοινότητας. Ακόμα και διατάξεις που αποτελούν πλέον αντικείμενο έντονης πολιτικής αντιπαράθεσης στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως η Δεύτερη Τροποπολογία, η οποία κατοχυρώνει το δικαίωμα της οπλοκατοχής, παραμένουν σε ισχύ, παρά την αντίδραση μεγάλου μέρους του αμερικανικού πολιτικού συστήματος. Το γεγονός αυτό οφείλεται, κατά κύριο λόγο, στο ρεύμα εκείνο του αμερικανικού νομικού και πολιτικού συστήματος, το οποίο έχει και σημαντική απήχηση στο Ανώτατο Δικαστήριο των Η.Π.Α. και επιτάσσει τη διατήρηση του Συντάγματος ως έχει αλλά και την κατά γράμμα ερμηνεία του.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Bill of Rights, Bill of Rights Institute, διαθέσιμο εδώ
• The Constitution, White House, διαθέσιμο εδώ
• Bill of Rights, Britannica, διαθέσιμο εδώ
• Bill of Rights, Law Cornell, διαθέσιμο εδώ
• This day in History: 1789 September 25, Bill of Rights passes Congress, History, διαθέσιμο εδώ