Της Τζωρτζίνας Ψύχα,
Τους πρώτους μήνες της φετινής χρονιάς, η πανδημία άρχισε να εξαπλώνεται σε όλο το ευρωπαϊκό φάσμα, φτάνοντας, όπως είναι φυσικό και στη χώρα μας, αλλάζοντας και επηρεάζοντας πολλούς τομείς της ζωής μας. Ειδικότερα, οικονομία και πολιτισμός πλήττονται σοβαρά, με τον τελευταίο να καλείται να αντιμετωπίσει αξιόλογες προκλήσεις. Συναυλίες και φεστιβάλ ακυρώθηκαν, εκθέσεις αναβλήθηκαν, ενώ κινηματογράφοι, θέατρα, μουσεία και βιβλιοθήκες έβαλαν λουκέτο μέχρι νεωτέρας, τόσο στην Ευρώπη όσο και στον υπόλοιπο κόσμο. Ακόμη, τηλεοπτικές και κινηματογραφικές παραγωγές ανέστειλαν τα γυρίσματά τους. Ολόκληρος ο καλλιτεχνικός κόσμος βρίσκεται σε μια αμφιβολία για την επόμενη μέρα και οι άνθρωποί του αδυνατούν να φέρουν εις πέρας τα προς το ζην. Το μέλλον του πολιτισμού καθίσταται μετέωρο.
Τον Απρίλιο, εργαζόμενοι στον χώρο του πολιτισμού και καλλιτέχνες αντέδρασαν έντονα στις νέες εξελίξεις, είτε με διαδηλώσεις, είτε μέσω των κοινωνικών δικτύων. Το αντίκρισμα στην κοινωνία ήταν μεγάλο, καθώς δεν είναι μόνο οι επαγγελματίες που πλήττονται από τα περιοριστικά μέτρα, αλλά και μια μεγάλη μερίδα αυτής. Δεν είναι λίγα τα άτομα εξάλλου που θα δρομολογήσουν στο εβδομαδιαίο πρόγραμμά τους μια θεατρική παράσταση, μια έκθεση, μια συναυλία… Πρόκειται για γνήσια ψυχαγωγία, για διασκέδαση, για πνευματική και ψυχική εκτόνωση. Το άτομο αποδρά από τη ρουτίνα της καθημερινότητας και τα άγχη. Ευαισθητοποιείται με έναν διαφορετικό τρόπο και γεμίζει ερωτήματα για κοινωνικά και μη ζητήματα που τον αφορούν. Έρχεται πιο κοντά σε νέες εμπειρίες, έρχεται πιο κοντά με τον άλλον. Πράγματι, όμως, η πανδημία μας απομάκρυνε -έστω και προσωρινά- απ’ όλα αυτά;
Αν και πολλοί έσπευσαν να καταλήξουν στο συμπέρασμα περί «θανάτου του πολιτισμού» λόγω της πανδημίας, αυτός τελικά όχι μόνο δεν εξαφανίστηκε, αλλά απέκτησε νέα μορφή, την ψηφιακή. Πράγματι, από πολύ νωρίς Ευρώπη και Αμερική δεν έμειναν άπραγες και προχώρησαν στην εκμετάλλευση των νέων τεχνολογικών μέσων και της ευχέρειας του διαδικτύου που προσφέρει το σήμερα. «Πολλοί πολιτιστικοί οργανισμοί εξαιτίας του lockdown και διάφορων νομικών περιορισμών που επιβλήθηκαν, αναγκάστηκαν να πειραματιστούν επιτυχώς με νέα ψηφιακά μέσα» αναφέρει στο γερμανικό πρακτορείο ειδήσεων dpa η Γιούλια Μάι από το Πρόγραμμα Ψηφιακός Πολιτισμός του Ομοσπονδιακού Ιδρύματος Πολιτισμού στο Χάλε αν ντερ Ζάαλε. Έτσι, εν μέσω lockdown έχει τη δυνατότητα κανείς να παρακολουθήσει διαδικτυακά ή σε ζωντανή μετάδοση τη θεατρική παράσταση ή τη συναυλία για την οποία αδημονούσε. Μπορεί, ακόμη, να περιηγηθεί στους διαδρόμους και στις νέες εκθέσεις των μεγαλύτερων μουσείων της Ευρώπης ή να πάρει μια γεύση από την όπερα της Βαυαρίας από τον καναπέ του και μόνο. «Όλος ο καλλιτεχνικός κόσμος έχει στραφεί τελευταία σε πρότζεκτ που έχουν διαδικτυακή μορφή», αναφέρει ο διευθυντής του θεάτρου της Νυρεμβέργης Χανς-Nτάνιελ Χέρτσογκ.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι, μουσεία και πινακοθήκες εξέλιξαν τις διαδικτυακές περιηγήσεις τους, ώστε αυτές να καταστούν πιο ζωντανές, με εικονικές περιηγήσεις και διαδικτυακές συζητήσεις, στις οποίες οι επισκέπτες μπορούσαν να μιλήσουν με τους επιμελητές των εκθέσεων, ενώ οι προσπάθειες για όσο το δυνατό πιο αληθοφανείς διαδικτυακές εμπειρίες δεν έχουν σταματήσει.
Ανάλογες προσπάθειες έγιναν και στην Ελλάδα, ήδη από το πρώτο lockdown μέχρι και σήμερα. Αρκετά θέατρα παρείχαν τις παραστάσεις τους, είτε διαδικτυακά, είτε σε ζωντανή μετάδοση, κάτι παρόμοιο έγινε με φεστιβάλ και ορισμένες συναυλίες, ενώ παρεχόταν διαδικτυακή περιήγηση σε μουσεία και βιβλιοθήκες ή δημιουργήθηκαν νέες διαδικτυακές πλατφόρμες με κινηματογραφικές παραγωγές.
Όλα αυτά είτε δωρεάν, είτε με την καταβολή κάποιου αντιτίμου. Δεν θα πρέπει βέβαια στο σημείο αυτό να παραλειφθεί, ότι όλες αυτές οι προσπάθειες για έναν ψηφιοποιημένο πολιτισμό απαιτούν τις ανάλογες τεχνολογικές εγκαταστάσεις, κονδύλια και κόπο. Το ένθερμο ενδιαφέρον συνεπώς του κοινού, κρίνεται κρίσιμο για την στήριξη αυτής της εξέλιξης και διατήρησης του πολιτισμού, παρά τον «εγκλεισμό».
Οι ειδικοί πάντως της πολιτιστικής κληρονομίας υποστηρίζουν, ότι πρόκειται για μια νέα πραγματικότητα, ότι η ψηφιοποίηση είναι το μέλλον και ότι τα νέα τεχνολογικά μέσα δύνανται να ενσωματωθούν εντονότερα στον χώρο της τέχνης και του πολιτισμού. Χαρακτηριστικά η Βίμπκε Μίλερ επισήμανε: «Ο πολιτισμός και η δημιουργία ήταν ανέκαθεν χώροι πειραματισμού με νέες τεχνολογίες και ψηφιακές μεθόδους. Ειδικά, πολλοί ελεύθεροι επαγγελματίες στον τομέα του πολιτισμού είναι αφοσιωμένοι σε αυτό και συμβάλουν στη διαμόρφωση του μέλλοντος».
Γίνεται, λοιπόν, εύκολα αντιληπτό, ότι η «παύση» στον πολιτιστικό τομέα κόστισε τόσο στους ανθρώπους του, όσο και σε μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Για πολλούς αποτελεί απόδραση, ενασχόληση, ακόμα και επιμόρφωση, που χάρη στους τεχνολογικούς πόρους αυτό κατέστη δυνατό ακόμη και μέσα από το σπίτι μας, παρά τον «εγκλεισμό». Δεν πρόκειται για κάτι προσωρινό, αλλά για μια νέα πραγματικότητα που ήρθε για να μείνει και να εξελιχθεί περαιτέρω και να μας δώσει νέες επιλογές και δυνατότητες. Αναμφίβολα, όμως, ο διάλογος και η σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ καλλιτεχνών και θεατών σε κάθε είδους πολιτιστικό δρώμενο ή ακόμη τα συναισθήματα και οι εμπειρίες που δημιουργεί η ζωντανή όψη ενός εκθέματος είναι μοναδικά και κανένας υπολογιστής δεν μπορεί να αντικαταστήσει και είναι αυτά που καθιστούν την ανάγκη μας, για ανάλογες εμπειρίες, ακόμη μεγαλύτερη. Ας ελπίσουμε πως κάτι τέτοιο δε θα αργήσει….
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ψηφιοποίηση, η τάση στον πολιτισμό μετά την πανδημία, dw.com, διαθέσιμο εδώ
- Στήριξη του ευρωπαϊκού πολιτισμού εν μέσω της κρίσης του Covid-19, europarl.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
