Της Κωνσταντίνας Καλλέργη,
Πολλές οι δοκιμασίες κι οι δυσκολίες στις οποίες εξέθεσε η πανδημία το θέατρο, αλλά και τον κλάδο του πολιτισμού γενικότερα, από τον περασμένο χειμώνα ως τώρα. Αρκετές, όμως, κι οι ευκαιρίες που γεννήθηκαν μέσα στην όλη συνθήκη για την εξέλιξη του θεατρικού χώρου και τη σύνδεσή του με το κοινό του, συμβαδίζοντας με τη νέα πραγματικότητα, αλλά και τη σύγχρονη εποχή, ακολουθώντας τα χνάρια του καιρού του.
Κάπως έτσι, εξελισσόμενο και προσαρμοζόμενο στα νέα δεδομένα, αλλά και πάντα πιστό και ταγμένο στη δραματουργία και τη θεατρική τέχνη, το θέατρο Πορεία έρχεται να αναζωογονήσει τον τόσο ταλαιπωρημένο -ειδικά το τελευταίο διάστημα- κλάδο του πολιτισμού και του θεάτρου και να φέρει λίγο από το φως της σκηνής στα σαλόνια μας.
Στις 29 Νοεμβρίου, στο σανίδι του ζεστού μου διαμερίσματος, παρά την έντονη βροχή που έπεφτε έξω από το τζάμι, ανέβηκε η παράσταση «Αρίστος», σε διασκευή της Θεοδώρας Καπράλου και σκηνοθεσία του Γιώργου Παπαγεωργίου.
Η Φιλαρέτη Κομνηνού, ο Ιωάννης Αθανασόπουλος και ο Γιάννης Λεάκος μεταμορφώθηκαν από αφηγητές σε πρωταγωνιστές, σε φερόμενους ως δράστες, σε φταίχτες, σε θύματα, σε φίλους, σε συγγενείς και -εκεί στο χαλί του σαλονιού μου για σκηνή, σε μια φτωχή «πλατεία», που απαρτιζόταν μόλις από έναν καναπέ και δυο πολυθρόνες- μας είπαν την ιστορία του Αριστείδη Παγκρατίδη, του νεαρού που καταδικάστηκε κι εκτελέστηκε ως ο διαβόητος «δράκος του Σέιχ Σου».
Ο γνωστός αυτός «δράκος» αποτέλεσε τον φόβο και τον τρόμο της Θεσσαλονίκης, στα τέλη της δεκαετίας του 1950, παίρνοντας γρήγορα διαστάσεις λαϊκού μύθου. Ήταν 19 Φεβρουαρίου, όταν ένας άγνωστος επιτέθηκε με πέτρες σε ζευγάρι στο δάσος του Σέιχ Σου, ληστεύοντάς τους. Λόγω του κρύου, όμως, η αιμορραγία τους σταμάτησε και τα πρώτα αυτά θύματα σώθηκαν. Δεν είχε, ωστόσο, την ίδια τύχη και το επόμενο ζευγάρι-στόχος του δράκου, το οποίο δολοφόνησε στις 6 Μαρτίου, όπως και μια γυναίκα που δούλευε στο Δημοτικό Νοσοκομείο, την οποία σκότωσε και λήστεψε στις 3 Απριλίου.
Ο τρόμος -που τρεφόταν και δυνάμωνε όλο και περισσότερο από τις φήμες και τις συζητήσεις που οργίαζαν στις γειτονιές- είχε σκεπάσει όλη την πόλη της Θεσσαλονίκης και είχε επηρεάσει την αγορά αλλά και τον τρόπο ζωής των κατοίκων, οι οποίοι φοβούνταν πλέον να κυκλοφορούν.
Τον Δεκέμβριο του 1963, ο Αριστείδης Παγκρατίδης, τότε 24 χρονών, συνελήφθη, όταν μεθυσμένος εισέβαλε σε ορφανοτροφείο, «αναζητώντας γυναίκα», όπως ο ίδιος δήλωσε. Μόλις μια εβδομάδα μετά, ύστερα από σκληρές ανακρίσεις, ομολογεί πως είναι ο «δράκος του Σέιχ Σου» και προφυλακίζεται.
Μέσα από αφηγήσεις, μαρτυρίες και ιστορίες, στην παράσταση «Αρίστος», ακολουθούμε τον Παγκρατίδη μέσα από τη δύσκολη ζωή και τη βασανισμένη, σκοτεινή, παιδική κι εφηβική του ηλικία σε μια διαδρομή που τον οδηγεί τελικά στον θάνατο. Το έργο μας φέρνει αντιμέτωπους με απόψεις κι εμπειρίες από πολλές μεριές -τον τύπο, τους φίλους του Παγκρατίδη, τη μητέρα του, τις αρχές, ακόμη κι ανθρώπους του τότε υποκόσμου, τους οποίους συναναστρεφόταν-, μας παρουσιάζει τα πρόσωπα του Αρίστου, μέσα από τις κακουχίες, την ορφάνια, την κακοποίηση, τα μικροπαραπτώματα, την πορνεία κι όλους αυτούς τους «σταθμούς» στη ζωή του που αποτέλεσαν, τελικά, τη συνταγή της καταστροφής.
«Εννέα χαρακτήρες που συνδέονται με τον Αριστείδη Παγκρατίδη, μέσα από τις χειμαρρώδεις, υποβλητικές εξομολογήσεις τους, μιλώντας διαφορετικές γλώσσες, ανάλογα με τα βιώματα, τον χαρακτήρα και τον ρόλο τους, συνθέτουν το προφίλ του Αρίστου. Ο φίλος από την Τούμπα, η παραδουλεύτρα γειτόνισσα της μάνας του, ένας αχθοφόρος του λιμανιού, ο παρακρατικός δοσίλογος περιπτεράς, ένας χωροφύλακας δημοκρατικών φρονημάτων, ένας συντηρητικός αστός της παραλίας, το αφεντικό του σε ένα λαϊκό πανηγύρι, η τραβεστί Λολό και μία λαϊκή τραγουδίστρια -οι δύο έρωτές του-, ερμηνευμένοι επί σκηνής από τρεις ηθοποιούς.» (από την περιγραφή της παράστασης στην ιστοσελίδα του θεάτρου Πορεία).
Με ερμηνείες ανθρώπινες και βαθιές, που μιλούν στην ψυχή, και με στοιχεία τόσο μαρτυρικά της τραγικότητας που ενέχουν η ζωή κι η περίπτωση αυτού του ανθρώπου όσο και κωμικά, το έργο μας δίνει μια βαθύτερη, ολιστική εικόνα του Αριστείδη πίσω από τα πρωτοσέλιδα και τους τίτλους των ειδήσεων, πίσω από το προσωπείο του «δράκου», που άλλοι του επέβαλαν, εν όψει συμφερόντων και συνθηκών. Από την παράσταση δε λείπουν οι αναφορές στο ιστορικό και πολιτικό πλαίσιο της εποχής, κατά την οποία η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη από παρακρατικούς είχε θορυβήσει την κοινή γνώμη κι απασχολούσε ιδιαίτερα την κοινωνία της Θεσσαλονίκης, όπου και σκοτώθηκε ο βουλευτής• εξάλλου, πολλοί είναι αυτοί που ισχυρίζονται πως η επιμονή των αρχών να καταδικάσουν τον Παγκρατίδη, αγνοώντας τα αντικειμενικά δεδομένα κι εκτελώντας εντολές ανωτέρων, ήταν μια οργανωμένη προσπάθεια να στρέψουν ξανά την κοινή γνώμη στην κατεύθυνση του «δράκου», φέρνοντας πάλι την υπόθεση στην επικαιρότητα, καθώς, επίσης, δε θεωρείται τυχαίο πως η ομολογία του Παγκρατίδη προέκυψε τον καιρό που αναμενόταν η προσαγωγή όσων εμπλέκονταν στην υπόθεση Λαμπράκη.
Ύστερα από την απόσπαση της ομολογίας του, την οποία -όπως διαβεβαίωνε αργότερα κι ο ίδιος- εξαναγκάστηκε να δώσει, ο Παγκρατίδης οδηγήθηκε σε δίκη-παρωδία το 1966. Παρά την ύπαρξη στοιχείων, αποδείξεων, ακόμη και μαρτύρων, που διαβεβαίωναν πως δεν υπάρχει σύνδεση ανάμεσα στον «δράκο του Σέιχ Σου» και τον Παγκρατίδη -οι υποθέσεις διέφεραν μεταξύ τους και στην αναπαράστασή τους, οι αστυνομικοί ήταν αυτοί που υπεδείκνυαν στον Παγκρατίδη τι να πει, στο ένα έγκλημα οι δράστες ήταν αποδεδειγμένα δύο και κανένα δακτυλικό αποτύπωμα ή δείγμα αίματος από τη σκηνή του εγκλήματος δεν αντιστοιχούσε σε αυτόν, ενώ στο δεύτερο περιστατικό ο μάρτυρας που είχε δει τον δολοφόνο δεν αναγνώρισε τον Παγκρατίδη ως τον δράκο – και παρά την υπόδειξη του εισαγγελέα, που δε φαινόταν πεπεισμένος για την ενοχή του κατηγορουμένου και πρότεινε την ποινή της ισόβιας κάθειρξης, σε περίπτωση που προκύψουν νέα στοιχεία, το δικαστήριο, μέσα σε πολύ λίγο χρόνο κι ύστερα από σύντομη σκέψη κι επιπόλαιη εξέταση των γεγονότων, καταδίκασε τον Παγκρατίδη τέσσερις φορές σε θάνατο!
Η απελπισμένη και καθ’ επανάληψη δήλωση του ίδιου του Παγκρατίδη πως ήταν αθώος και πως η ομολογία του αποσπάστηκε κατόπιν εξαναγκασμού προφανώς δεν ελήφθη υπ’ όψιν, αφού η μοίρα και η τιμωρία αυτού του ανθρώπου ήταν προκαθορισμένη: στις 16 Φεβρουαρίου 1968, ο Αριστείδης Παγκρατίδης εκτελέστηκε στο δάσος του Σέιχ Σου, με τα τελευταία λόγια του να είναι: «Μανούλα μου γλυκιά, είμαι αθώος».
Χρόνια αργότερα, άνθρωποι που είχαν εμπλακεί στην υπόθεση, όπως ένας απόστρατος αξιωματικός της Χωροφυλακής αλλά και ο διοικητής της εγκληματολογικής υπηρεσίας, επιβεβαίωσαν την αθωότητα του Παγκρατίδη και την ύπαρξη στοιχείων για τον αληθινό «δράκο», ο οποίος ωστόσο είχε αρκετή ισχύ κι εξουσία για να προστατευθεί. Δε δίστασαν, μάλιστα, να αποκαλύψουν πως η απόφαση της καταδίκης του Παγκρατίδη ήταν προειλημμένη και πως επρόκειτο για άνωθεν εντολή, την οποία δε μπορούσαν οι αρχές να παραβλέψουν.
Μια ιστορία που έχει απασχολήσει δεκαετίες την κοινή γνώμη κι εξακολουθεί να είναι ελκυστική λόγω του μυστηρίου που φαίνεται να την καλύπτει. Για την υπόθεση του Παγκρατίδη έχουν γραφτεί και βιβλία, όπως η «Υπόθεση Παγκρατίδη αθώος ή ένοχος;» του Κώστα Τσαρούχα και ο «Γύρος του θανάτου» του Θωμά Κοροβίνη, στο οποίο βασίζεται και η διασκευή του έργου για το θέατρο.
Απευθείας από τη σκηνή του θεάτρου Πορεία, τρεις άνθρωποι -με τη συνοδεία του Γιώργου Δούσου στη μουσική-, σε ένα απλό, λιτό σκηνικό και με λιγοστά αντικείμενα στη διάθεσή τους, κατάφεραν να αποδώσουν και να μεταδώσουν σε κάθε θεατή την τραγικότητα της ζωής και της ύπαρξης του Αριστείδη Παγκρατίδη, να φωτίσουν πτυχές και πλευρές του χαρακτήρα του αγνοημένες και λιγότερο γνωστές ως τώρα, αλλά κι εμπειρίες που μαρτυρούν πως επρόκειτο μάλλον για θύμα της κοινωνίας, παρά για θύτη. «Τύλιξαν» έναν άντρα που έχει στιγματιστεί ως «δράκος» με ένα πέπλο ανθρωπιάς όχι για να τον παρουσιάσουν ως άγιο, μα για να προβάλουν την αλήθεια και το δράμα του, μέχρι κι εκείνη την τελευταία στιγμή που στάθηκε με δεμένα τα μάτια στο απόσπασμα.
Πάνω απ’ όλα, όμως, οι τρεις αυτοί άνθρωποι κατάφεραν να αποδείξουν πως το θέατρο δε γνωρίζει περιορισμούς, κάνοντας το συναίσθημα να ξεχειλίζει διάχυτο και να διαπερνά τα όρια κάθε οθόνης, απευθυνόμενοι από την ψυχή τους στην ψυχή του θεατή, χωρίς να την αφήνουν ασυγκίνητη κι ανεπηρέαστη.
Από εμένα απέσπασαν ένα μοναχικό αλλά ειλικρινές χειροκρότημα, έστω κι από το σαλόνι μου!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το φωτογραφικό υλικό της παράστασης, προέρχεται από την ιστοσελίδα του θεάτρου Πορεία
- Αρίστος, poreiatheatre.com, διαθέσιμο εδώ
- Υπόθεση Παγκρατίδη,crimestories.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ο «δράκος» του Σέιχ Σου. Υπήρξε δικαστική πλάνη;, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η εκτέλεση του Παγκρατίδη, που έπεσε φωνάζοντας «δεν είμαι ο δράκος του Σέιχ Σου», mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
