Της Βάσιας Ζέρβα,
Το 2020 είναι αναμφισβήτητα ένα από τα πιο επεισοδιακά έτη της σύγχρονης ιστορίας. Με απανωτές αναταράξεις, από τη θανατηφόρα πανδημία του κορωνοϊού μέχρι μια κρίσιμη παγκόσμια οικονομική ύφεση που ήρθε ως συνέπειά της, η χρονιά αυτή είναι σίγουρο πως θα αφήσει ένα σκοτεινό αποτύπωμα στο μέλλον όλων. Εκτός από την κρίση του κορωνοϊού, η Ευρώπη κλήθηκε να αντιμετωπίσει και ζητήματα που αφορούσαν τη συνοχή και διακυβέρνησή της, η οποία αμφισβητήθηκε από τη στάση κάποιων μελών, καθώς και το Brexit, το οποίο είναι ακόμα αρκετά νωπό για την Ευρώπη. Πώς όμως το ευρωπαϊκό οικοδόμημα και συγκεκριμένα η ναυαρχίδα της ευρωπαϊκής συνεργασίας, η Κομισιόν, και τα μέλη της ανταποκρίθηκαν σε αυτή την απαιτητική πρόκληση;
Την ημέρα εκείνη του Δεκεμβρίου, όταν η Ursula Von der Leyen πέρασε για πρώτη φορά το κατώφλι του προεδρικού της πλέον γραφείου, δεν θα μπορούσε να φανταστεί τις απαιτήσεις που της επιφύλασσε ο πρώτος της χρόνος στην προεδρεία της Κομισιόν. Ενόψει του ξεσπάσματος της πανδημίας του κορωνοϊού, η Von der Leyen έπρεπε να αντιμετωπίσει έναν εθνικό πανικό που επικρατούσε σε κάθε κράτος μέλος ξεχωριστά, κάτι το οποίο υπονόμευσε και τον συνεργατικό χαρακτήρα της Ένωσης. Όμως, παρ’ όλες τις αμφισβητήσεις και κριτικές που δέχθηκε, κατάφερε να ανακόψει την τάση για εσωστρέφεια που ακολούθησαν οι πολιτικές, όπως το κλείσιμο των συνόρων της ζώνης Schengen, με κίνδυνο μια στροφή πίσω στον εθνικό απομονωτισμό και την κατάρρευση βασικών αρχών του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.
Ο προϋπολογισμός των 1.82 τρισεκατομμυρίων καθώς και το κοινό δάνειο των 750 δισεκατομμυρίων ευρώ αποτελεί ιστορικό γεγονός για τη δημοσιονομική πολιτική της Ένωσης, καθώς έγινε αποδεκτός και από χώρες που παραδοσιακά είναι αντίθετες, όπως η Γερμανία. Πολλοί θεωρούν ότι η προσωπική αλλά και πολιτική σχέση της με την καγκελάριο Merkel έχει να κάνει με το θετικό αυτό βήμα που σπάει την άκαμπτη εικόνα αναφορικά με κοινά οικονομικά θέματα που έχει επιδείξει η Γερμανία στο παρελθόν. Επίσης, αξιοσημείωτος είναι και ο τρόπος με τον οποίο χειρίστηκε και το ζήτημα της Πολωνίας και Ουγγαρίας, χώρες οι οποίες προσπάθησαν να υπονομεύσουν το κράτος δικαίου και να ανακόψουν τις διαδικασίες για την έκδοση των ομολόγων του κορωνοϊού. Η πρόεδρος Von der Leyen, που τυχαίνει να είναι και γιατρός, στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων, αντιμετωπίζοντας με ψυχραιμία την κατάσταση, χωρίς να χάνει χρόνο, προωθώντας μέτρα αλληλεγγύης για την αντιμετώπιση των συνεπειών σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ως προς την ατζέντα της, είναι αξιοσημείωτη η επιμονή της στα αρχικά της πλάνα, ακόμα και μέσα στη δίνη των αναταράξεων που έφεραν τα γεγονότα που σημάδεψαν αυτή τη χρονιά. Από τις προτεραιότητές της αποτελούσε από την αρχή το Green Deal και η κλιματική αλλαγή, η ψηφιοποίηση και η εδραίωση της ισότητας των φύλων, τα οποία, παρά τα πιο επείγοντα θέματα στα οποία κλήθηκε να ανταποκριθεί, συνεχίζει να φέρνει στο τραπέζι της Επιτροπής.
Παρ’ όλα τα θετικά της αυτά στοιχεία, υπάρχουν και κάποιες άστοχες στιγμές στην ηγεσία της κατά τον πρώτο αυτόν κρίσιμο χρόνο. Αρχικά, τις πρώτες μέρες της προεδρίας της, η Von der Leyen παρέμεινε σιωπηλή για κάποιες εντάσεις που ξέσπασαν στη Μέση Ανατολή, γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση των επικριτών της. Κατακρίθηκε, επίσης, για την αποφυγή σχολιασμού των ζητημάτων που εκτυλίσσονταν συχνά στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Παράλληλα, έχει κατηγορηθεί και για τη δημιουργία γραφειοκρατικών κολλημάτων που προκαλούν κενές θέσεις εργασίας, οι οποίες δεν μπορούν να είναι διαθέσιμες, αν οι υποψήφιοι δεν περάσουν από προσωπικό έλεγχο πριν τον διορισμό τους.
Εκτιμάται πως οι πράξεις του Josep Borrell, ύπατου εκπροσώπου της Ευρώπης για τα θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας, γενικότερα την προηγούμενη χρονιά επισκιάστηκαν από την αποφασιστικότητα της Von Der Leyen και του προέδρου του Συμβουλίου Charles Michel στα διεθνή θέματα. Στα θετικά της αποτίμησης του έργου του, ο Borell έχει χαρακτηριστεί ως ιδιαίτερα ευθύς σε θέματα που δύσκολα γίνονται αποδεκτά από την κοινή γνώμη και καυστικός απέναντι σε ορισμένα ζητήματα που απασχόλησαν τον προηγούμενο χρόνο. Σχολίασε επικριτικά τη στάση της Ευρώπης προς τα ζητήματα της Μέσης Ανατολής και της Συρίας και την εμμονή της με τη χρήση ήπιας ισχύος, ακολουθώντας πάντα πίσω από τη σκιά του πλάνου των Η.Π.Α. Επίσης, επικροτήθηκε το δύσκολο εγχείρημά του να κρατήσει ζωντανές τις συζητήσεις για το αμφιλεγόμενο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, μέχρι την κρίσιμη στιγμή που ο Biden διαδέχθηκε τον Trump.
Παρόλα αυτά, κατακρίθηκε έντονα, καθώς ακόμα και κατά τη διάρκεια της προεδρίας του μακροχρόνια ζητήματα που αφορούν την υγιή εξωτερική πολιτική της Ευρώπης και την ασφάλειά της παραμένουν άλυτα. Τέτοια ζητήματα είναι αυτά που αφορούν την Τουρκία και την προκλητικότητά της τόσο προς την Ελλάδα αλλά και προς την Ένωση ως σύνολο, την κρίση στην Κύπρο, τον πόλεμο της ανατολικής Ουκρανίας καθώς και την πρόσφατη κρίση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, όλα ζητήματα για τα οποία η Ευρώπη έχει κρατήσει ουδέτερη στάση, αναδεικνύοντας περιοριστική αδυναμία στην οριοθέτηση κοινών ευρωπαϊκών συμφερόντων για διεθνή θέματα ασφάλειας. Το αποκορύφωμα όμως των χειρότερων στιγμών του ήταν η κατηγορία από το Κοινοβούλιο πως το προσωπικό του είχε καταργήσει μια έκθεση για παραπληροφόρηση για να καθησυχάσει την Κίνα, κάτι το οποίο αρνήθηκε.
Ο Αντιπρόεδρος της Επιτροπής για «Μια Οικονομία που Λειτουργεί για τους λαούς» Valdis Dombrovskis, τερματίζει αυτή την χρονιά, έχοντας σημειώσει αρκετά σημαντικά επιτεύγματα. Αρχικά, η γενικότερη απόδοσή του είναι θετική, καθώς κατάφερε να αποσυρθούν οι περιορισμοί της Ε.Ε. ως προς το χρέος και προϋπολογισμό των κρατών, κάτι απαραίτητο για να διαχειριστούν τα κράτη που ήδη αντιμετώπιζαν προβλήματα (κυρίως στον Νότο) την κρίση του κορωνοϊού. Επίσης, πρότεινε και νομοθεσίες για να δοθεί ο απαραίτητος χώρος για ελιγμούς στο τραπεζικό σύστημα την περίοδο της ύφεσης και προώθησε σημαντικά θέματα, όπως μεταρρυθμίσεις για διαφθορά και προστασία του περιβάλλοντος οι οποίες από στόχοι θα εφαρμόζονταν ως υποχρεωτικοί κανόνες. Όμως, οι αλλαγές που επέφερε στα secutity markets αποδείχθηκαν επιζήμιες για την προστασία των επενδυτών και η γραμμή που ακολούθησε απέναντι στο Brexit δεν ήταν η επιθυμητή, καθώς αντί για την άμεση με ή χωρίς συμφωνία έξοδο της Βρετανίας από την Ε.Ε. έχει διατηρηθεί μια κανονιστική σχέση, της οποίας τα αποτελέσματα είναι απρόβλεπτα για την οικονομία.
Ο αντιπρόεδρος της Επιτροπής για την ευρωπαϊκή Green Deal, Frans Timmermans, κατάφερε να συνεχίσει, μέσα σε μία χρονιά που οι προτεραιότητες ήταν διαφορετικές, να προωθεί το έργο της Επιτροπής για την κλιματική αλλαγή. Ανάμεσα στις επιτυχίες του συγκαταλέγεται και η στοχοθέτηση της περικοπής 55% των εκπομπών της Ε.Ε. έως το 2030, χωρίς βέβαια να έχει υπάρξει κάποια επίσημη συμφωνία, ανακοίνωση για την οποία όμως τα εύσημα αποδόθηκαν στην Von der Leyen. Σε κάθε περίπτωση, αυτό είναι κάτι που πριν έναν χρόνο θα θεωρούνταν πολιτικά αδύνατο, καθώς η κλιματική αλλαγή είναι ένα θέμα το οποίο συχνά προκαλεί αντιδράσεις από τα μέλη, τα οποία δυσκολεύονται να συμφωνήσουν σε μία κοινή γραμμή.
Μέσα σε ένα έτος, το οποίο αποτέλεσε μια σημαντική πρόκληση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποδείχθηκε αντάξια της σημασίας του ρόλου της στο ευρωπαϊκό δημιούργημα. Αναδείχθηκε ως ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στις εθνικές επιδιώξεις, προβάλλοντας τη συλλογικότητα και συνοχή της Ένωσης στις δύσκολες αυτές στιγμές. Μέσα από αυτό αναδείχθηκαν όμως και βασικές δομικές αδυναμίες στον τρόπο διακυβέρνησης, καθώς και αντιμετώπισης κρίσεων, οι οποίες θα πρέπει να αποτελέσουν τροφή για σκέψη για το μέλλον της Ευρώπης προς την ολοκλήρωση. Όπως η ίδια η Ursula Von der Leyen ανέφερε κατά την διάρκεια αισιόδοξου λόγου της στο Κοινοβούλιο, «…Εάν μπορέσουμε να ενώσουμε τις δυνάμεις μας, τότε πολλά μπορούμε να επιτύχουμε ως Ευρωπαίοι.». Ακολούθησε και η συνήθης έκφραση σε 3 γλώσσες που είναι πιο καίρια από ποτέ “Lang lebe Europa, Vive l´Europe, Long live Europe”…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The von der Leyen Commission end-of-year report card, Politico, διαθέσιμο εδώ
- Ursula von der Leyen: Ένας χρόνος στο τιμόνι της Κομισιόν, Capital.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ursula von der Leyen on European recovery, climate change and life after Brexit, Financial Times, διαθέσιμο εδώ
