Του Νίκου Παπάζογλου,
Ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1787-1792 οδήγησε σε μια αναμενόμενη αποδυνάμωση της οθωμανικής αυτοκρατορίας, την οποία απογείωσε η πολιτική αναταραχή στα Βαλκάνια και τα επεκτατικά σχέδια γεωγραφικής δικαιοδοσίας μπέηδων και πασάδων, με κυριότερο τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων.
Ο επίδοξος αυτός Πασάς ήταν γιος του Βελή μπέη και της Χάμκως. Από τα πρώιμα παιδικά του χρόνια, ο νεαρός Αλή ήταν παρών στον ανελέητο βιασμό της μητέρας και της αδερφής του. Θα αναγκαστεί, λοιπόν, πριν καν ενηλικιωθεί, να καταφύγει στα βουνά και να ζει κατατρεγμένος σκοτώνοντας και ληστεύοντας. Η ψυχή του έμενε αλύγιστη μπροστά στον ανθρώπινο πόνο, γεμάτη με θυμό και μίσος. Πορευόταν, για κάποιο διάστημα, στα βουνά του Τεπελενίου (νότια της Αλβανίας) και εκεί κατάφερε να συγκεντρώσει γύρω του μια σημαντική δύναμη ανδρών (ασκέρι). Μη μπορώντας να διαγράψει από τα μάτια του την εικόνα εκείνη του εξευτελισμού της οικογένειάς του, καρτερούσε την ημέρα που θα εκδικούνταν τους υπαίτιους αυτής της προσβολής. Η ημέρα αυτή, που τόσο πολύ επιθυμούσε, ήρθε, αλλά αποδείχθηκε μάταιη, διότι δεν κατάφερε να νικήσει και να εκδικηθεί. Η Χαμκώ, μάλιστα, τον κατέκρινε και τον περιέπαιξε για αυτήν του την κίνηση.
Αυτό, όπως ήταν φυσικό, εξόργισε περισσότερο τον Αλή και τον έκανε αδίστακτο φονιά. Σκότωνε όποιον έβρισκε μπροστά του, λήστευε οτιδήποτε λαχταρούσε η θέλησή του και βασάνιζε ανελέητα χωρίς καμία διάκριση μεταξύ Χριστιανών και Τούρκων. Το μίσος του προκάλεσε μεγάλη ταραχή στην περιοχή που δρούσε και ανάγκασε τον μπέη της περιοχής, Κουρτ πασά, να βγάλει φιρμάνι για το κεφάλι του 5.000 γρόσια. Ο Ἀλής ὅμως προσποιούμενος ὑποταγήν καί ὑπερβολικόν σεβασμόν κατόρθωσε νά διαθέση στον πασά εὐνοϊκῶς ὑπέρ αὐτοῦ.
Για κάποιο διάστημα, βρέθηκε στον Πασά της Εύβοιας, αλλά ξανά γύρισε στα βουνά της Ηπείρου, συνεχίζοντας την ίδια τακτική, ώσπου πολλοί, επειδή τον πήραν από φόβο, δήλωσαν την υποτέλειά τους σε αυτόν, για να διασφαλίσουν την τάξη και την προσωπική τους ασφάλεια. Με τον καιρό, ακολούθησαν κι άλλοι και ο Αλή γινόταν δυνατότερος αυξάνοντας την φήμη του. Μετά από τη συμμετοχή του σε μια ρωσοτουρκική διαμάχη, που πολέμησε γενναία με τους άνδρες του, διορίστηκε από τον Σουλτάνο Πασάς των Τρικάλων. Τα φιλόδοξα σχέδιά του, όμως, ορέγονταν το πασαλίκι των Ιωαννίνων.
Όταν το αίτημά του στην Πύλη για τη μετάθεσή του εκεί απορρίφθηκε, το 1788, το κατέλαβε με τη βία, με τον Σουλτάνο να μην προχωρά σε περαιτέρω προστριβές μαζί του. Ο Αλή δεν σταματά ούτε εκεί. Διεκδίκησε και το κατόρθωσε, μάλιστα, να επέλθει στα διοικητικά του όρια και το πασαλίκι της Άρτας με τις περιοχές της Ακαρνανίας, Κλεισούρας, Πρεμετής, Κόνιτσας και Οστάνιτσας (Αηδονοχώρι).
Το 1790 ξεκινάει να δαμάσει τους πολεμοχαρείς Σουλιώτες, οι οποίοι αποτελούν ένα αγκάθι στο πασαλίκι του, όμως κάθε του απόπειρα θα του κοστίζει ακριβά για τα επόμενα χρόνια. Το 1803, όταν πια οι συνθήκες γίνονται δυσβάστακτες για τους Σπαρτιάτες της Ηπείρου, καταφέρνει να τους διώξει, με τους Σουλιώτες να καταφεύγουν στα Επτάνησα (κυρίως Κέρκυρα). Τα χρόνια, όμως, της εξορίας τους τα πέρασαν υπηρετώντας στον στρατό των ξένων δυνάμεων, που κατείχαν τα Επτάνησα (Άγγλων, Ρώσων και Γάλλων). Αυτό είχε ως συνέπεια να αποκομίσουν πολεμικές γνώσεις και εμπειρία, που θα τους φαινόταν χρήσιμη, όταν θα επέστρεφαν.
Στην οθωμανική αυτοκρατορία, υπήρχαν πολλές δολοπλοκίες μεταξύ των μπέηδων και πασάδων. Ο Αλή Πασάς ανέκαθεν έβλεπε με περισσότερη έχθρα το Σουλτάνο και τους λοιπούς μπέηδες και αξιωματούχους, που τον ζήλευαν για την ισχύ που είχε λάβει, παρά τους Έλληνες και τις άλλες ξένες δυνάμεις, για αυτό και δεν δίστασε να προχωρήσει σε μυστικές συνεννοήσεις με τους Γάλλους, Άγγλους και Ρώσους.
Επομένως και οι προστριβές με την Πύλη δεν άργησαν. Η ευκαιρία δόθηκε, όταν ο Αλή Πασάς με τα φιλόδοξα σχέδιά του, να κάνει δηλαδή το πασαλίκι του αυτόνομο και ανεξάρτητο κράτος, κήρυξε πόλεμο στην Πύλη. Ο Σουλτάνος, τον Σεπτέμβριο του 1820 έστειλε στρατιωτικές δυνάμεις, για να τον τιμωρήσουν. Αρχηγό του σουλτανικού στρατού διόρισε τον Πασόμπεη, που είχε ανέκαθεν διαμάχη με τον Αλή και μάλιστα ο τελευταίος δεν δίστασε να στείλει φονιάδες, για να τον εξολοθρεύσουν μέσα στο αυτοκρατορικό παλάτι στην Πόλη. Η πράξη αυτή ήταν η αφορμή για τον ανοιχτό πόλεμο με τον Αλή. Ο Σουλτάνος τον κήρυξε ένοχο για εσχάτη προδοσία και αποστασία. Περί τόν Ἀπρίλιον, συνέβη ἠ κατά τοῦ Ἀλῆ πασᾶ ὀργῆ του Σουλτάν Μαχμούτη, ὅστις ἀπεφάσισε νά τον καταπολεμήσῃ ὅλαις δυνάμεσι καί νά τόν ἐξολοθρεύσῃ.
Στη διαμάχη αυτή μπαίνουν και οι εξόριστοι Σουλιώτες, που θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του εμφύλιου τουρκικού πολέμου και την Ελληνική Επανάσταση. Ο Σουλτάνος πρώτος τους προσέγγισε με φιλική διάθεση υπολογίζοντας στη δύναμή τους. Κανονίζει να γυρίσουν από τα Επτάνησα στα πατρικά τους εδάφη, με τον όρο να πολεμήσουν τον πασά των Ιωαννίνων. Οι Σουλιώτες άδραξαν την ευκαιρία που τους παρουσιάστηκε και αφού απάντησαν θετικά, επέστρεψαν ξανά στα λημέρια της Ηπείρου. Η υπόσχεση, όμως, δεν τηρήθηκε επακριβώς και αυτό έκανε διστακτικούς τους Σουλιώτες, ώσπου άλλαξαν στρατόπεδο και τάχθηκαν τελικά υπέρ του Αλή πασά, με μεγάλο, φυσικά, αντίτιμο.
Ο Αλή συμφώνησε με τους απαιτητικούς όρους που του ζήτησαν και αναγκάστηκε να τους παραχωρήσει αρκετές στρεμματικές εκτάσεις και πολλά γρόσια όπως συμφώνησαν, κατανοώντας πως, δίχως τη βοήθειά τους, θα έχανε τα πάντα. Εξάλλου, όπως προανέφερα, τα χρόνια της εξορίας αποκόμισαν εμπειρία στα όπλα, εκπαιδευόμενοι από τις ξένες δυνάμεις. Όπως ήταν φυσικό, τα βουνά της Ηπείρου τα ήξεραν καλύτερα από τον καθένα, για αυτό κι όποιος τους είχε με το μέρος του θα υπερίσχυε εκεί.
Ο Στρατηγός Μακρυγιάννης για αυτή τη συμμαχία γράφει στα Απομνημονεύματά του: «Όλο το καυκί πλήθος Τουρκιά και πασάδες και όλο νέοι κουβαλιώνταν απ’ ούλα τα μέρη της Τουρκιάς και Αρβανιτιάς εξ αιτίας του Αληπασσά την πολιορκία…Κι εμείς λέγαμε οτι δουλεύομε δια τον Αληπασσά, να τον σώσουμε, ότι αδίκως τον κατατρέχει ο Σουλτάνος. Αυτά βγαίναμε, να ελκύζωμε τους Τούρκους-Αρβανίτες, το κόμμα του Αληπασσά, να τους έχωμε φίλους αυτούς, να μας βοηθούνε κι’ αυτείνοι». Έτσι Σουλιώτες, Τούρκοι και Αλβανοί θα πολεμούσαν μαζί για κάποιο διάστημα τον στρατό του Σουλτάνου.
Τα δύο μέτωπα, λοιπόν, βρίσκονταν σε συνεχή αναβρασμό, διότι οι προδοσίες και οι αλλεπάλληλες αλλαγές στρατοπέδων από μπέηδες και Τούρκους αξιωματικούς ήταν συχνές και ανάλογες με τα συμφέροντά τους. Οι Έλληνες παρέμεναν προσηλωμένοι στον σκοπό τους, να διατηρούν δηλαδή τον εμφύλιο τουρκικό πόλεμο μακροχρόνια. Επόμενο ήταν από τις πολλαπλές συγκρούσεις να εξουθενωθούν και τα δύο τουρκικά μέτωπα.
Τον Μάρτιο του ’21, φθάνει ο Χουρσίτ Πασάς, διορισμένος αρχιστράτηγος της εκστρατείας εναντίον του Αλή Πασά και του Σουλίου. Ο Χουρσίτ απαίτησε άμεσα την παράδοση του Αλή και της πόλης, αλλά ο πασάς ζήτησε αμνηστία, κατηγορώντας τους προηγούμενους αρχιστρατήγους του Σουλτάνου (Πασόμπεη και Ισμαήλ πασά) για δικά τους λάθη. Ο Χουρσίτ ανένδοτος επέμενε στην παράδοσή του χωρίς όρους, ενώ θα αμείβονταν οι Σουλιώτες, αν παραδίδονταν και ήταν υπό τις διαταγές τους Σουλτάνου.
Ο Αλή, γνωρίζοντας την τραγικότητα της κατάστασης, ήταν απογοητευμένος. Ελπίδα στα σχέδιά του τού έδωσε η έναρξη της Επανάστασης από τη Βλαχία, σκεπτόμενος πως θα αποχωρήσει η δύναμη του Χουρσίτ, για να την καταστείλει. Στηρίχθηκε για τελευταία φορά στους Σουλιώτες υποσχόμενος να επιστρέψουν και οι υπόλοιποι από τα Επτάνησα. Όμως με την επίσημη έναρξη της επανάστασης, αυτή τη φορά οι γενναίοι Ηπειρώτες δεν έλαβαν μέρος με καμία παράταξη. Ο Αλή εγκαταλελειμμένος πλήρως προσπάθησε να ζητήσει χάρη από τον Σουλτάνο.
Ο διαμεσολαβητής, Χασάν πασάς της Ευβοίας, έφερε το σουλτανικό φιρμάνι στον πασά των Ιωαννίνων και εκείνος, αφού παρέδωσε το κάστρο, μεταφέρθηκε στο νησάκι στη μέση της λίμνης. Το περιεχόμενο, όμως, της διαταγής διέταζε την αποκεφάλιση του αιμοσταγή Αλή. Έτσι, τον Γενάρη του 1822, μετά από σύντομη συμπλοκή εντός του μοναστηριού, σκοτώθηκε και κατόπιν αποκεφαλίστηκε. «Παρεδόθη εἰς χεῖρας τῶν ἐχθρῶν τοῦ ἐπʾ ἐλπίδι καί ὑποσχέσει ἀφέσεως τῶν ἀνομιῶν τοῦ, ἀλλʾ ἐθανατώθη τον ἰανουάριον».
Ο Αλή Τεπελενλής, στον διάβα της πολυτάραχης ζωής του, έφτασε πολύ ψηλά, ακολουθώντας έναν δρόμο ανηφορικό, στρωμένο με το αίμα όσων βρέθηκαν στον δρόμο του. Αυτοδημιούργητος, απέκτησε πολλά, αλλά δεν μπορούσε να σταματήσει να διεκδικεί ακόμη περισσότερα. Η φιλοδοξία του τον οδήγησε σε διαμάχες που απαιτούσαν δυνάμεις μεγαλύτερες από τις δικιές του, πληρώνοντας τις πράξεις του με τη ζωή του.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Τρικούπη Σ. (1861), Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως Τόμος Β. Λονδίνο: Τυπογρ. Ταϋλόρου και Φραγκίσκου
- Συλλογικό Έργο (1975) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τόμος ΙΒ΄ Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών
- Γιάννης Βλαχογιάννης (1998) Ιωάννου Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα. Αθήνα: Εκδ. Ζαχαρόπουλος Σ. Ι.
- Βακαλόπουλος Κ. (2009), Νεοελληνική Ιστορία Θεσσαλονίκη Εκδ. Οίκος Αφών Κυριακίδη.
- Γερμανού Π. Πατρών Μητροπολίτου, Απομνημονεύματα
- Διαμαντής Γ. Θ. (2020), Αλή Πασάς Ιωαννίνων: Η πορεία και το τέλος του στυγερότερου πασά της Τουρκοκρατίας Διαθέσιμο εδώ
