Της Γαρυφαλλιάς Κουτζή,
Δάσος. Μια λέξη που μας θυμίζει κάποιο παραμύθι με μυθικούς ήρωες, ξωτικά και νεράιδες. Σίγουρα δεν είναι μια λέξη που χρησιμοποιούμε συχνά όσοι κατοικούμε στις μεγάλες πολύβουες πόλεις – η λέξη πάρκο μας είναι ίσως λίγο πιο οικεία. Κι όμως, μια λέξη άκρως σημαντική, τόσο για τον ίδιο τον άνθρωπο, όσο και για το περιβάλλον.
Τα δάση καλύπτουν περίπου το 30% της επιφάνειας της Γης και στην Ευρώπη το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 43% της συνολικής έκτασης της ηπείρου. Ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες με τα περισσότερα δάση βρίσκονται, στην κεντρική Ευρώπη, η Γερμανία και η Γαλλία και, στη βόρεια Ευρώπη, η Σουηδία και η Φινλανδία. Στη νότια Ευρώπη, η χώρα με τις μεγαλύτερες δασικές εκτάσεις είναι η Ισπανία. Τα τελευταία είκοσι χρόνια παρατηρείται μια αύξηση των δασικών εκτάσεων στην περιοχή της Ε.Ε. ως απότοκο της κινητοποίησης της κοινότητας για την προστασία του δασικού περιβάλλοντος και την αύξηση των αναδασώσεων. Στην υπόλοιπη υφήλιο, όμως, τα στοιχεία δεν είναι τόσο ενθαρρυντικά.
Όλο και περισσότερες δασικές εκτάσεις στην Αμερική, την Ασία και την Αφρική αποδυναμώνονται σημαντικά ή εξαφανίζονται από τον χάρτη. Ο ανθρώπινος παράγοντας έχει συμβάλει σημαντικά σε αυτή την κατάσταση. Οι ανεξέλεγκτες ανθρώπινες δραστηριότητες αποδεικνύονται συχνά μοιραίες για το μέλλον των δασών. Η συχνή και έντονη υλοτόμηση, η συνεχόμενη αύξηση του πληθυσμού και η ανάγκη ίδρυσης πόλεων σε νέες περιοχές κοντά σε δάση, η κλιματική αλλαγή και οι πυρκαγιές είναι κάποιοι από τους λόγους για τους οποίους τα δάση παγκοσμίως χάνονται.
Γιατί, όμως, ασχολούμαστε τόσο με τα δάση; Τι είναι αυτό που τα κάνει τόσο απαραίτητα για εμάς και το περιβάλλον; Από τη μία, τα δάση λειτουργούν σαν «πνεύμονες» του πλανήτη. Καθαρίζουν την ατμόσφαιρα, φιλτράρουν και βελτιώνουν την ποιότητα του αέρα που αναπνέουμε, ενώ ταυτόχρονα φιλοξενούν πλήθος ειδών χλωρίδας και πανίδας. Με αυτό τον τρόπο συμβάλλουν στη διατήρηση της ζωής και στην προστασία της βιοποικιλότητας.
Από την άλλη, δεν παύουν να υπάρχουν και οικονομικά οφέλη από την αξιοποίηση των δασών. Το ξύλο αποτελεί σημαντική πρώτη ύλη για εργαλεία και κατασκευές ήδη από την προϊστορία. Το χαρτί, τα είδη συσκευασίας, τα έπιπλα – από τα πιο απλά και καθημερινά ως και τα πιο δύσκολα και δυσεύρετα πράγματα γύρω μας μπορεί να φτιάχνονται από ξύλο. Είναι ένα υλικό που μπορεί να βρεθεί εύκολα, είναι προσβάσιμο και οικονομικά προσιτό. Το σφάλμα στο οποίο συχνά υποπίπτει κάποιος είναι ότι το ξύλο θα αποτελεί αιώνια ανανεώσιμο φυσικό πόρο.
Πράγματι, το δέντρο είναι ένας φυσικός πόρος, ένας καρπός ο οποίος αναγεννάται συνεχώς. Νέα δέντρα παίρνουν τη θέση των ψηλών και γερασμένων δέντρων, αφού πρώτα σταθούν καμαρωτά δίπλα τους για πολλά χρόνια. Σταδιακά, το δάσος καταλαμβάνει μεγαλύτερη έκταση. Αυτή η φυσική διαδικασία διακόπτεται από την παρέμβαση του ανθρώπου. Η συχνή και ανεξέλεγκτη υλοτομία «σπάει» τον κύκλο ζωής του δάσους. Ακόμα και νεαρά δέντρα κόβονται για να καλύψουν τις ανάγκες των ανθρώπων. Κάποιες φορές, μάλιστα, χρησιμοποιούνται λανθασμένες πρακτικές, οι οποίες επιβαρύνουν το δασικό περιβάλλον.
Εκτός από τον άνθρωπο, τα ισχυρά καιρικά φαινόμενα, οι διάφορες ασθένειες που προσβάλλουν τα δάση, οι υψηλές θερμοκρασίες και οι φωτιές που έχουν καταστρέψει πλούσια οικοσυστήματα παγκοσμίως συμβάλλουν στη σταδιακή εξασθένιση των δασών. Δεδομένου ότι η δημιουργία ενός δάσους είναι μια μακροχρόνια διαδικασία, τα ξαφνικά αυτά φαινόμενα προκαλούν σύγχυση. Ο αγώνας τους για επιβίωση και η αδυναμία υιοθέτησης δασικών πολιτικών από την ανθρώπινη κοινότητα οδηγούν σε ένα αβέβαιο μέλλον για τα δάση. Κατά πόσο πλέον τα δάση είναι ασφαλή;
Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί να δώσει απάντηση στο προηγούμενο ερώτημα. Μέχρι πρόσφατα τα δάση αποτελούσαν εξολοκλήρου εθνικό ζήτημα. Έτσι, τα κράτη ήταν τα ίδια υπεύθυνα για την προστασία τους και τη σωστή διαχείρισή τους. Ωστόσο, το 2013, εγκρίθηκε η «Νέα Στρατηγική για τα Δάση» (EU forestry). Η στρατηγική έθεσε νέους στόχους σχετικά με την προστασία των δασών, την υιοθέτηση βιώσιμων πρακτικών και την ενίσχυση της βιοποικιλότητας. Επιπλέον, η Ένωση αναγνώρισε τη σημασία των δασών και κατανόησε τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Για την επίτευξη των στόχων αυτών, η Ευρωπαϊκή Ένωση χρηματοδοτεί διαρκώς προγράμματα για τη βιώσιμη διαχείριση του περιβάλλοντος από τα οποία επωφελούνται και τα δάση. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το πρόγραμμα LIFE. Σε κάθε περίπτωση, κοινή δασική ευρωπαϊκή πολιτική απουσιάζει.
Συμπληρώνοντας τις παραπάνω σκέψεις, τα δάση είναι ένα διαμάντι που φυτρώνει στην επιφάνεια της γης. Είναι τόσο πολύτιμα, γιατί μας προστατεύουν από τα προβλήματα που οι ίδιοι δημιουργούμε. Καταφέρνουν να δεσμεύουν το διοξείδιο του άνθρακα, να συγκρατούν το έδαφος και να αποτρέπουν σοβαρές κατακρημνίσεις, προσφέρουν στη φαρμακευτική επιστήμη και γεμίζουν τα σπίτια μας με έπιπλα, χρήσιμα αντικείμενα και ζεστασιά. Προσφέρονται, επίσης, για ξέγνοιαστες βόλτες και συμβάλλουν στην ψυχική ηρεμία. Ας αναρωτηθούμε λοιπόν: σκέφτεται κανείς τα δάση; Τι μέτρα έχουν ληφθεί για τη βιώσιμη διαχείρισή τους; Εμείς οι ίδιοι ατομικά φροντίζουμε για την προστασία τους;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- europa.eu, “EU forestry explained”, διαθέσιμο εδώ
- eea.europa.eu, «Βιώσιμη διαχείριση των δασών: κλειδί για υγιή δάση στην Ευρώπη», διαθέσιμο εδώ
- europarl.europa.eu, «Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα δάση», διαθέσιμο εδώ
- lifetaskforce.gr, «Πρόγραμμα LIFE – Πρόσκληση 2019: Περισσότερα από 280 εκατ. ευρώ από τη χρηματοδότηση της ΕΕ για έργα που αφορούν το περιβάλλον, τη φύση και τη δράση για το κλίμα / Έγκριση 2 έργων για την Ελλάδα», διαθέσιμο εδώ
