Του Γιώργου Πασσά,
Στις 26 Νοεμβρίου 1941, 30 πολεμικά πλοία και 408 αεροπλάνα του ιαπωνικού στρατού, επανδρωμένα με 16.000 πολεμιστές, ξεκινούν ένα από τα πιο παράτολμα στρατιωτικά εγχειρήματα της ιστορίας. Στόχος τους να διανύσουν 4.000 χιλιόμετρα Ειρηνικού Ωκεανού υπό άκρα μυστικότητα και να πιάσουν στον ύπνο τον αμερικανικό στρατό, τον στρατό μίας χώρας δέκα φορές μεγαλύτερης και πλουσιότερης από τη δική τους. Δεν πρόκειται, όμως, για μία ενέργεια καθαρής τρέλας. Αντιθέτως, η επίθεση στο Pearl Harbor μπορεί να εξηγηθεί απολύτως ιστορικά, ενώ πρόκειται για ένα γεγονός-διαχωριστική γραμμή μεταξύ του παρελθόντος και του μέλλοντος, ένα γεγονός που πρώτα απ’ όλα κινητοποίησε την είσοδο των Ηνωμένων Πολιτειών στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το 1905, όταν η Ιαπωνία νικάει κόντρα σε κάθε προγνωστικό και λογική την Αυτοκρατορική Ρωσία, εδραιώνεται αυτομάτως ως υπολογίσιμη δύναμη, στρατιωτικά και οικονομικά, στο παγκόσμιο στερέωμα. Εν συνεχεία, συμβάλλει τα μέγιστα στην επικράτηση των Συμμάχων στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν -συμμαχώντας με τους Βρετανούς- βοηθάει την Κίνα στην απόκρουση της γερμανικής προέλασης, με αποτέλεσμα να είναι μία εκ των πέντε κρατών που συμμετέχουν στη Σύνοδο του Παρισίου, όπου -παρ’ ότι δεν είχε μεγάλη επιρροή στη λήψη αποφάσεων- καθηλώνεται ως μέλος της πολιτικής ελίτ των αρχών του 20ου αιώνα. Παρ’ όλα αυτά, η άρνηση των Μεγάλων Δυνάμεων να διευκολύνουν τη μετανάστευση Ιαπώνων υπηκόων σε δυτικά κράτη, σε συνδυασμό με αναφορές περί «κίτρινης απειλής» στις Η.Π.Α. και όχι μόνο, ανάγκασαν τους Ιάπωνες να συνειδητοποιήσουν πως, παρά την ιστορία και την ισχύ τους, εξακολουθούν να αντιμετωπίζονται ως «δεύτερης τάξης» λαός.
Έτσι, με τις διεθνείς πόρτες να παραμένουν ερμητικά κλειστές προς τους Ιάπωνες και κατά τις αρχές της δεκαετίας του ’30, και με την ιαπωνική οικονομία να καταρρέει από τη Μεγάλη Ύφεση του ’29, αναδύεται, ως φυσικό επόμενο, ένα νέο ακροδεξιό, εθνικιστικό κίνημα στην ιαπωνική πολιτική σκηνή. Αυτό καταλαμβάνει πρώτα τον στρατιωτικό και, εν συνεχεία, τον πολιτικό τομέα, ο οποίος μαστίζεται από τα σκάνδαλα και τη διαφθορά. Ηγέτης του κινήματος είναι ο Hideki Tojo, γιος αξιοσέβαστου σαμουράι και σκληρός στρατηγός, με όραμα να μετατρέψει την εξαθλιωμένη Ιαπωνία σε μία υπερδύναμη, που θα κυριαρχήσει. Με στόχο να εξασφαλίσει τους απαραίτητους φυσικούς πόρους, ελλείψει των οποίων η Ιαπωνία θα παρέμενε καταδικασμένη στην αφάνεια, ο Tojo ξεκινάει στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Κίνα, με την πρώτη της εισβολή στην κινεζική Μαντζουρία το 1931. Σε μία κλιμακούμενη σύγκρουση, με αποκορύφωμα τον Βιασμό του Νανκίνγκ το 1937, οπόταν διαπράχθηκαν ειδεχθή εγκλήματα γενοκτονίας και όχι μόνο εις βάρος Κινέζων από τους Ιάπωνες εισβολείς, σημαίνεται τελικά η έναρξη του Β΄ Σινοϊαπωνικού Πολέμου, ο οποίος και διαρκεί έως το 1941.
Ας μεταφερθούμε, όμως, στην αντίπερα όχθη του Βορείου Ειρηνικού Ωκεανού, στις Η.Π.Α., εκεί όπου κυριαρχεί ένα αίσθημα ασφάλειας και αδιαφορίας για τις εξελίξεις και τις μαινόμενες συγκρούσεις. Σεβόμενος τις επιθυμίες του αμερικανικού λαού, ο Franklin D. Roosevelt κατεβαίνει στις εκλογές του ’40 υποσχόμενος στις μητέρες του έθνους πως τα αγόρια τους «δεν θα πάνε σε ξένους πολέμους». Παρ’ όλα αυτά, δίχως, όμως, βέβαια να αθετεί τις υποσχέσεις του, ο Roosevelt, αντιλαμβανόμενος το μέγεθος της ναζιστικής απειλής, συνδράμει τα μέγιστα στην αντίσταση της Βρετανίας με την παροχή πρώτων υλών, από πολεμικά αεροσκάφη μέχρι πετρέλαιο, ήδη πριν από την κομβική εισβολή του Χίτλερ στη Γαλλία τον Μάιο του ’40. Παίρνοντας ολοένα και μεγαλύτερα ρίσκα, πιθανώς και επιδιώκοντας να εξωθήσει τους Γερμανούς να ρίξουν την πρώτη βολή, ο Roosevelt αποφασίζει εν τέλει να εστιάσει προς το παρόν στην Ιαπωνία, σκοπεύοντας να περιορίσει κατά το δυνατόν τα περιθώρια δράσης της, αποφασίζοντας να μεταφέρει τη στρατιωτική βάση του αμερικανικού ναυτικού από την Καλιφόρνια στη Χαβάη, στο Pearl Harbor.
Την ίδια περίοδο, η Ιαπωνία υπογράφει ιστορική συμφωνία με τη ναζιστική Γερμανία και τη φασιστική Ιταλία, επιδιώκοντας όχι μόνο να αντιγράψει τις επιτυχίες του γερμανικού στρατού, αλλά, επιπλέον, να καταλάβει τις ορφανές πλέον ευρωπαϊκές αποικίες στην Ασία, από τις Ολλανδικές Ανατολικές Ινδίες μέχρι το Γαλλικό Βιετνάμ, αποικίες με εξωφρενικό ορυκτό πλούτο, τον οποίο οι Ιάπωνες ποθούσαν διακαώς. Με τους φόβους του να επιβεβαιώνονται και τα χέρια του δεμένα, ο Πρόεδρος των Η.Π.Α. επιβάλλει κυρώσεις στο ιαπωνικό κράτος, κόβοντας μονομιάς τις εξαγωγές πρώτων υλών προς τη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου. Για την Ιαπωνία, που προμηθεύεται το 80% του πετρελαίου της από τις Η.Π.Α., το πλήγμα είναι τεράστιο.
Με τον Tojo να αναλαμβάνει, πέρα από την αρχηγία του στρατού, και τα πρωθυπουργικά καθήκοντα, οι ανώτατοι αξιωματούχοι της ιαπωνικής κυβέρνησης αποφασίζουν να διεξαγάγουν πόλεμο όχι ενάντια στις γείτονες χώρες, οι οποίες, εν συνεχεία, θα λάμβαναν βοήθεια από την Αμερική, αλλά ενάντια στις ίδιες τις Η.Π.Α. Στόχος τους είναι να προκαλέσουν τη μεγαλύτερη δυνατή ζημιά στο αμερικανικό ναυτικό, αποφασίζοντας έτσι να επιτεθούν απευθείας στο Pearl Harbor, εκεί δηλαδή όπου βρίσκεται πλέον ο αμερικανικός στόλος. Η άκρως ριψοκίνδυνη αυτή ιδέα, πέρα από τη μεγαλομανία των Ιαπώνων στρατηγών, πήγαζε και από τη λογική πως οι Η.Π.Α., όσο ισχυρές και αν είναι, δεν δύνανται να πολεμήσουν ταυτοχρόνως σε Ειρηνικό και Ατλαντικό Ωκεανό, συμμετέχοντας παράλληλα και στις πολεμικές εξελίξεις που λάμβαναν χώρα στην Ευρώπη.
Επικεφαλής της επίθεσης τοποθετείται ο ναύαρχος Yamamoto, ο οποίος, μάλιστα, ήταν αρχικά αρνητικός τόσο με τη συμφωνία με τη ναζιστική Γερμανία, όσο και με το ενδεχόμενο διεξαγωγής πολέμου, πόσω μάλλον δε ενάντια στις Η.Π.Α. Συνειδητοποιώντας, όμως, πως οι επιλογές του ήταν περιορισμένες και όντας φανατικός τζογαδόρος, ο Yamamoto αποφασίζει να το ρισκάρει. Συνειδητοποιεί δε πως η μοναδική πιθανότητα επιτυχίας του σχεδίου είναι αυτό να εφαρμοσθεί υπό άκρα μυστικότητα, ώστε να πιαστεί ο εχθρικός στόλος στον ύπνο. Και, παρ’ ότι οι Ιάπωνες κατευθύνθηκαν προς τη Χαβάη όχι με λίγα σκάφη, αλλά με 30 πολεμικά πλοία και 408 αεροσκάφη, παρ’ ότι οι Αμερικάνοι, καθ’ όλη τη διάρκεια του τελευταίου μήνα προ της επίθεσης, αποκωδικοποιούσαν την αλληλογραφία των Ιαπώνων, παρ’ ότι ο Αμερικανός Υπουργός Ναυτικού Frank Knox δήλωνε το προηγούμενο βράδυ πως «οτιδήποτε και αν συμβεί, δεν θα βρεθούμε προ εκπλήξεως» και παρ’ ότι το αμερικανικό ναυτικό ήταν σε υποτιθέμενη θέση ετοιμότητας, οι Ιάπωνες τα κατάφεραν, διασχίζοντας 4.000 χιλιόμετρα στον Ειρηνικό, δίχως να τους αντιληφθεί κανείς.
Ένα γλυκό κυριακάτικο πρωινό, στις 7 Δεκεμβρίου 1941 και συγκεκριμένα στις 7:30 π.μ., 183 ιαπωνικά αεροπλάνα συναποτελούν το πρώτο κύμα που διασχίζει τους διαυγείς αιθέρες της Χαβάης, βομβαρδίζοντας αρχικά τα παραταγμένα αμερικανικά αεροσκάφη και εν συνεχεία τα πολεμικά πλοία. Χαρακτηριστικό είναι δε πως, από φόβο για τυχόν σαμποτάζ, είχε δοθεί εντολή να παραταχθούν όλα τα αμερικανικά αεροπλάνα στους αεροδιαδρόμους και να κλειδωθούν τα αντιαεροπορικά πυροβόλα στις αποθήκες, ώστε τα μεν αεροσκάφη να φρουρούνται καλύτερα, τα δε πυροβόλα να είναι απροσέγγιστα για οποιονδήποτε επιτήδειο σαμποτέρ. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι Αμερικανοί στρατιώτες είναι καταδικασμένοι να παρατηρούν τα αεροπλάνα και τα πλοία τους να φλέγονται, ανήμποροι να αντιδράσουν στην καταστροφή. Έπειτα από δύο ώρες, στις 9:45 π.μ. η επίθεση ολοκληρώνεται, αφήνοντας πίσω της κατά τα φαινόμενα συντρίμμια: 328 αμερικανικά αεροσκάφη υφίστανται σοβαρές ζημιές, 19 πολεμικά πλοία καταστρέφονται, ενώ, το κυριότερο, συνολικά 2.403 Αμερικανοί στρατιώτες χάνουν τη ζωή τους. Μέσα σε 24 ώρες οι Ιάπωνες εισβάλλουν σε Χονγκ Κονγκ, Ταϊλάνδη, Μαλαισία, Φιλιππίνες και κατευθύνονται προς τα νότια, φτάνοντας σε λίγες εβδομάδες στις πολυπόθητες Ολλανδικές Ανατολικές Ινδίες.
Όμως, η κατάσταση δεν εξελίχθηκε μακροπρόθεσμα όπως προέβλεπαν οι Ιάπωνες αξιωματούχοι. Πρώτον, από καθαρή τύχη, τα τρία αεροπλανοφόρα, το μεγαλύτερο όπλο του αμερικανικού ναυτικού, δεν βρίσκονταν στη βάση του Pearl Harbor την ημέρα της επίθεσης, με αποτέλεσμα να παραμείνουν ανέγγιχτα, γεγονός που επέτρεψε στους Αμερικάνους να διατηρήσουν το πιο δυνατό χαρτί τους. Εξάλλου, το πλεονέκτημα που παρείχε η εναέρια ισχύς στις ναυμαχίες ήταν και ο λόγος που τα εν λόγω πλοία είχαν ξεχωριστή σημασία για το αμερικανικό ναυτικό, όχι μόνο υλική αλλά και συμβολική. Δεύτερον, η επίθεση των Ιαπώνων δεν καταρράκωσε το ηθικό του αμερικανικού λαού, αλλά αντιθέτως δημιούργησε ένα πρωτοφανές αίσθημα συσπείρωσης, με καθημερινά πολλαπλάσιους άνδρες και γυναίκες να τρέχουν στους σταθμούς στρατολόγησης. Τέλος, από πολιτική άποψη, η επίθεση στο Pearl Harbor ήταν ένα δώρο για τον Roosevelt, ο οποίος μπορούσε πλέον ανενόχλητος να κηρύξει πόλεμο στην Ιαπωνία και στις δυνάμεις του Άξονα.
Η ανάκαμψη της Αμερικής από την επίθεση ήταν πρωτοφανής, με τις Η.Π.Α. να περνούν ευθύς αμέσως στην αντεπίθεση. Εντός ολίγων ημερών το αμερικανικό ναυτικό και η αεροπορία, χρησιμοποιώντας δύο από τα τρία αεροπλανοφόρα που γλύτωσαν την επίθεση του Pearl Harbor, βομβαρδίζουν το Τόκιο, ενώ, μέσα σε μόλις τρεις μήνες, τα μισά πλοία εξ όσων θεωρούνταν κατεστραμμένα επιστρέφουν στον πόλεμο, με τα σκάφη που υπέστησαν ανεπανόρθωτες ζημιές να είναι εν τέλει μονάχα τρία. Οι ένοπλες δυνάμεις, από περίπου 2.000.000 ανθρώπινο δυναμικό που διέθεταν αρχικά, ξεπέρασαν τα 15.000.000 μέχρι το 1943, ενώ από το 1941 μέχρι το 1945 η αμερικανική κυβέρνηση δαπάνησε 321.000.000.000 δολάρια για την προετοιμασία και τη διεξαγωγή των στρατιωτικών επιχειρήσεών της.
Αναμφισβήτητα, η Αμερική ήταν αυτή που άλλαξε οριστικά την εξέλιξη του πολέμου και, συνεπώς, τον ρου της ιστορίας. Με αποκορύφωμα την ιστορική απόβαση στη Νορμανδία, οι Η.Π.Α. διαδραμάτισαν καταλυτικό ρόλο στην αντιμετώπιση της ναζιστικής και φασιστικής απειλής, πολεμώντας, εν τέλει, σε Ειρηνικό και Ατλαντικό Ωκεανό, σε Ευρώπη και Ασία. Με την εξωπραγματική βιομηχανική της ισχύ, το τεράστιο οικονομικό της μέγεθος και τη σφοδρή επιθυμία του λαού της για αντίδραση, η είσοδος της Αμερικής σήμανε την έναρξη της αντίστροφης μέτρησης τόσο για το τέλος του Hitler, όσο και για τη διαμόρφωση μίας νέας πραγματικότητας, εν πολλοίς αυτής που υπάρχει έως σήμερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Why Did Japan Attack Pearl Harbor, History, διαθέσιμο εδώ
- Topic: Pearl Harbor, History, διαθέσιμο εδώ
- Pearl Harbor Attack, Britannica, διαθέσιμο εδώ
- The Path to Pearl Harbor, The National World War II Museum, διαθέσιμο εδώ
- United States: World War II, Britannica, διαθέσιμο εδώ
