Της Φρύνης Κομινάκη,
Όλοι οι λάτρεις του καφέ θα συμφωνούσαν στο ότι ο καφές θεωρείται «καύσιμο» για την πρωινή και όχι μόνο ενέργεια του ανθρώπινου οργανισμού, όμως λίγοι γνωρίζουν πως ο καφές και συγκεκριμένα τα υπολείμματα καφέ μπορούν να αποτελέσουν πραγματικά “κάΦσιμα” για την παραγωγή θερμικής ενέργειας.
Σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα (Νοέμβριος 2020) του Παγκόσμιου Οργανισμού Καφέ, η παγκόσμια κατανάλωση καφέ υπολογίζεται στους 10.07 εκατομμύρια τόνους για το 2020, η οποία μεταφράζεται σε πάνω από 2.25 δισ. κούπες καφέ κάθε μέρα, ενώ αντίστοιχα η παγκόσμια παραγωγή ανέρχεται σε 10.16 εκατ. τόνους.
Είναι γεγονός ότι η παραγωγή του καφέ έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία αποβλήτων, τα οποία υπολογίζονται στους 18 εκατ. τόνους ετησίως. Κατά τη βιομηχανική επεξεργασία των κόκκων, μόνο το 20% του βάρους τους μετατρέπεται σε εμπορεύσιμο καφέ, ενώ το υπόλοιπο απορρίπτεται ως απόβλητο, το οποίο θεωρείται εξαιρετικά ρυπογόνο για το περιβάλλον, καθώς περιέχει οργανικά υλικά και φυσικές τοξικές ενώσεις, όπως καφεΐνη, τανίνες και πολυφαινόλες.
Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, αρκετές μελέτες έχουν αναδείξει το υπόλειμμα του καφέ ως μια πολλά υποσχόμενη βιομάζα για βιομηχανικούς ή ενεργειακούς σκοπούς, -μεταξύ άλλων- λόγω της υψηλής θερμογόνου δύναμης και της ευχάριστης οσμής του σε σχέση με άλλες βιομάζες.
Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αποτελεί το εξαιρετικά πρόσφατο πρωτοποριακό ελληνικό εγχείρημα «κάΦσιμο», που υλοποιείται από την Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία “ΙnCommOn – Innovative Communities Onwards”. Η οικολογική αυτή πρόταση προήλθε από μια ομάδα από τη Θεσσαλονίκη που έλαβε την πρωτοβουλία να μετατρέψει τα υπολείμματα καφέ που έως τώρα κατέληγαν στις χωματερές σε καύσιμο με στόχο την παραγωγή θερμικής ενέργειας. Αυτή η πρωτοβουλία αποτελεί το δεύτερο μέρος ενός καινοτόμου μοντέλου κυκλικής οικονομίας, στο οποίο εντάσσεται και το “staramaki”, μία κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση από το Κιλκίς που φτιάχνει καλαμάκια μίας χρήσης από σιτάρι που επίσης θεωρείται απόβλητο από τη βιομηχανία.
Βλέπουμε, λοιπόν, πως μια τυπική και αγαπημένη συνήθεια των Ελλήνων μπορεί να έχει τόσο βαρύ περιβαλλοντικό αποτύπωμα, καθώς σχεδόν μισό εκατ. τόνοι στερεών υπολειμμάτων καφέ απορρίπτονται κάθε χρόνο στη χώρα από τα καταστήματα εστίασης.
Η διαδικασία που ακολουθείται περιλαμβάνει αρχικά τη συλλογή των υπολειμμάτων καφέ από περίπου 70 καφετέριες σε Θεσσαλονίκη και Κιλκίς και στη συνέχεια τη μεταφορά τους σε χώρο δίπλα στις εγκαταστάσεις της συνεργαζόμενης επιχείρησης Staramaki στο Κιλκίς, όπου ξηραίνονται με στόχο τη δημιουργία βιοκαυσίμου (πέλλετ), που χρησιμοποιείται σε σόμπες και τζάκια, ή καταλήγουν σε βιομηχανίες για χρήση σε λέβητες. Το αποτέλεσμα, σε κάθε περίπτωση, είναι η παραγωγή θερμότητας.
Στόχος της ομάδας είναι να κλείσει «ο κύκλος ζωής του καφέ» ώστε κανένας κόκκος να μην καταλήξει στη χωματερή, καθιστώντας το δημοφιλέστερο ρόφημα όλου του πλανήτη φιλικότερο προς το περιβάλλον.
Προς το παρόν, στο project συμμετέχουν μόνο μικρά καφέ, αλλά στόχος είναι μέσα στα επόμενα χρόνια να επεκταθεί το δίκτυο και σε άλλες περιοχές, όπου θα δημιουργούνται και οι ανάλογες εγκαταστάσεις επεξεργασίας, και να ενταχθούν ακόμα και μεγάλες αλυσίδες.
Το έργο «κάΦσιμο» ξεκίνησε τον Μάιο του 2019 και μέχρι στιγμής έχει λάβει χρηματοδότηση -μεταξύ άλλων- από το πρόγραμμα Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης “LUSH Re:Fund” και από το Πράσινο Ταμείο μέσω του Προγράμματος «Α.Π.3 Καινοτόμες δράσεις με τους πολίτες». Το εγχείρημα «κάΦσιμο» προάγει τη βιώσιμη συμμετοχική αστική ανάπτυξη, επιδιώκοντας να διατηρήσει καθαρό κοινωνικό πρόσημο, και επιχειρεί να ενεργοποιήσει όλους τους πολίτες, χωρίς αποκλεισμούς, με όρους κοινωνικής συμπερίληψης αλλά και δίκαιης οικονομίας.
Πηγή έμπνευσης αποτέλεσε το βρετανικό project “Bio-bean”, που παρασκευάζει βιοντίζελ από τα υπολείμματα καφέ.
Αν αφήσουμε τον καφέ μας στην κούπα του δίχως να τον πιούμε, θα παρατηρήσουμε ότι στην επιφάνειά της έπειτα από λίγο σχηματίζεται ένα λεπτό «στρώμα» που γυαλίζει. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας της περιεκτικότητας των κόκκων καφέ σε έλαια, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή βιοκαυσίμων. Αυτό ακριβώς εξακριβώθηκε με έρευνες του Κέντρου Βιώσιμων Χημικών Τεχνολογιών του Πανεπιστημίου του Μπαθ, σύμφωνα με τις οποίες μπορεί να εξαχθεί έλαιο από τα κατακάθια των αλεσμένων κόκκων του καφέ, το οποίο με την κατάλληλη χημική επεξεργασία (μετεστεροποίηση) μπορεί να μετατραπεί σε βιοκαύσιμο.
Οι έρευνες δείχνουν ότι στο μέλλον ένα σχετικά μικρό (περίπου 2 λίτρα βιοκαύσιμα μπορούν να παραχθούν από 10 κιλά υπολειμμάτων καφέ) μέρος του συνολικού ενεργειακού μίγματος πιθανόν να προέρχεται από βιοκαύσιμα του καφέ. Επίσης, μπορεί να δημιουργηθεί ένα δίκτυο συλλογής υπολειμμάτων καφέ από τα τοπικά καφεκοπτεία αλλά και από τις βιομηχανίες του κλάδου, οι οποίες επίσης πετούν ουκ ολίγους κόκκους καφέ, και να διενεργείται η μεταφορά τους σε μια κεντρική μονάδα παραγωγής βιοκαυσίμων.
Μήπως, λοιπόν, στο μέλλον θα καταστεί δυνατό τα αυτοκίνητα να ανεφοδιάζονται στα καφεκοπτεία και όχι στα βενζινάδικα και «οι BP ή οι Shell του μέλλοντος θα είναι οι αλυσίδες τύπου Starbucks; Και μήπως ο Capuccino κάποτε θα λέγεται Car-puccinno»;
Η Bio-bean, μια βρετανική startup εταιρεία, βρήκε τον τρόπο να δημιουργεί αξία από αυτό τον χαμένο πόρο, μετατρέποντας τους κόκκους καφέ σε βιοκαύσιμα.
Το 2017, σε συνεργασία με τη Shell, συμμετείχε σε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα παραγωγής βιοντίζελ, το οποίο θα χρησιμοποιούταν στα πετρελαιοκίνητα λεωφορεία του Λονδίνου, αλλά δεν ήταν εμπορικά βιώσιμο, οπότε η εταιρεία έστρεψε την προσοχή της σε στερεά καύσιμα για οικιακή και βιομηχανική χρήση.
Πλέον η Bio-bean, όντας η μεγαλύτερη εταιρεία ανακύκλωσης καφέ παγκοσμίως, συλλέγει χιλιάδες τόνους υπολειμμάτων καφέ από επιχειρήσεις ανεξαρτήτως κλάδου, τα οποία στη συνέχεια αποστέλλει στο εργοστάσιο ανακύκλωσης και επεξεργασίας στο Cambridgeshire. Εκεί υπάγονται μια ιδιόκτητη διαδικασία απολύμανσης πριν ξηραθούν και μεταμορφωθούν σε καύσιμη ύλη.
Μερικά από τα πλεονεκτήματα αυτής της διαδικασίας είναι ότι οι επιχειρήσεις μπορούν να εξοικονομήσουν χρήματα στο κόστος διάθεσης των αποβλήτων, μέσω της υπηρεσίας ανακύκλωσης του καφέ, επιτυγχάνοντας μεγαλύτερη βιωσιμότητα. Όπως υποστηρίζεται από την εταιρεία, η καύσιμη ύλη από καφέ παράγει κατά 20% περισσότερη θερμογόνο δύναμη, σε σύγκριση με τα περισσότερα συμβατικά καύσιμα από ξύλο, μειώνοντας ταυτόχρονα κατά 80% τις εκπομπές αερίων από ό,τι αν οδηγούνταν αυτές οι ποσότητες υπολειμμάτων στις χωματερές.
Παρά το γεγονός ότι έχει καθυστερήσει από την πανδημία του κορωνοϊού, η Bio-bean σκοπεύει να επεκτείνει τη λειτουργία της στη βορειοδυτική Ευρώπη μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια.
Να σημειώσουμε ότι ένας ακόμα τρόπος αξιοποίησης των υπολειμμάτων καφέ είναι μέσω της ανακύκλωσης των καψουλών, των οποίων η χρήση έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, συναρτήσει της αύξησης της ζήτησης των μηχανών καφέ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας εταιρείας που ακολουθεί αυτή την πολιτική είναι η Nespresso, της οποίας οι κάψουλες καφέ είναι κατασκευασμένες από αλουμίνιο, ένα υλικό που προσφέρει προστασία της φρεσκάδας και της ποιότητας των καψουλών καφέ, όντας παράλληλα και απεριόριστα ανακυκλώσιμο.
Η Nespresso διαθέτει μάλιστα το δικό της πρόγραμμα ανακύκλωσης, με πάνω από 100.000 σημεία συγκέντρωσης παγκοσμίως, καθώς και την υπηρεσία «Ανακύκλωση στο Σπίτι» σε 18 χώρες. Οι ανακυκλώσιμες κάψουλες επιστρέφουν στην αλυσίδα αξίας αλουμινίου, όπου μετατρέπονται σε κάποιο άλλο αντικείμενο της καθημερινότητας (π.χ. μηχανές αυτοκινήτων, ποδήλατα, υπολογιστές, κουτιά σόδας ή ακόμα και νέες κάψουλες). Χρησιμοποιεί την προσέγγιση Αξιολόγησης Κύκλου Ζωής (LCA) για τη μέτρηση του αποτυπώματος άνθρακα των προϊόντων της, έχοντας καταφέρει μάλιστα από το 2009 να μειώσει το αποτύπωμα άνθρακα κάθε φλιτζανιού Nespresso κατά σχεδόν 20%.
Κάθε φορά, λοιπόν, που ανακυκλώνουμε τις κάψουλες, συμβάλλουμε κι εμείς σ’ αυτή την παγκόσμια προσπάθεια μείωσης του αποτυπώματος άνθρακα.
Φυσικά, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε την πιο απλή αξιοποίηση των αποβλήτων του καφέ, που δεν είναι άλλη από τη χρήση τους ως φυσικό λίπασμα για τα φυτά. Η μοναδική προϋπόθεση για την ασφαλή χρήση τους ως λίπασμα είναι η κομποστοποίησή τους. Καθώς έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε καφεΐνη, τανίνες και χλωρογενικό οξύ, ουσίες τοξικές για τα φυτά, ο χρόνος που απαιτείται για να γίνει η «αποτοξίνωση» των υπολειμμάτων και η πλήρης κομποστοποίηση είναι τουλάχιστον ενενήντα οκτώ ημέρες. Αν βέβαια κάποιος θέλει να ενσωματώσει υπολείμματα από κόκκους καφέ απευθείας στο έδαφος, δεν πρέπει να ξεχάσει να προσθέσει ένα αζωτούχο λίπασμα, καθώς τα υπολείμματα καφέ ενθαρρύνουν την ανάπτυξη μικροοργανισμών στο έδαφος, οι οποίοι χρησιμοποιούν το άζωτο για την ανάπτυξή τους. Ενώ οι κόκκοι του καφέ διαχωρίζονται από τους μικροοργανισμούς, το πρόσθετο άζωτο στο λίπασμα παρέχει μια πηγή θρεπτικών ουσιών για τα φυτά.
Όλες οι παραπάνω πρωτοβουλίες φαίνεται πως επαναπροσδιορίζουν τις δυνατότητες του υπολείμματος καφέ ως μιας πολύτιμης πρώτης ύλης, μειώνοντας τις οικονομικές επιπτώσεις και την αναποτελεσματικότητα των παραδοσιακών μεθόδων διάθεσης αποβλήτων, επιτυγχάνοντας παράλληλα σημαντικά περιβαλλοντικά οφέλη. Καθώς αυξάνεται ολοένα η ζήτηση για βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις, τα ανακυκλωμένα υπολείμματα καφέ προσφέρουν μια φιλική προς το περιβάλλον πρώτη ύλη για καινοτόμες εφαρμογές στο εμπορικό και βιομηχανικό πεδίο.
Συμπερασματικά, καθώς η παγκόσμια συνήθεια του καφέ φαίνεται απίθανο να εξασθενίσει τα επόμενα χρόνια, είναι σημαντικό να αξιοποιήσουμε στο μέγιστο τις δυνατότητες ανακύκλωσης, ανανέωσης και επαναχρησιμοποίησης αυτού του υλικού, αλλά και να διεξάγουμε διεθνείς καμπάνιες ευαισθητοποίησης των επαγγελματιών και της κοινής γνώμης σχετικά με τη γενικότερη διαχείριση των αποβλήτων, όπως η ετήσια “Zero Waste Week”.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Team, C. (2020, October 21). H ομάδα της Θεσσαλονίκης που μετατρέπει τον καφέ σε… βιοκαύσιμο! Coffeemag.Gr. Διαθέσιμο εδώ
- The man putting coffee into fuel. (2017). Shell. Διαθέσιμο εδώ
- Έρχονται τα βιοκαύσιμα από καφέ. (2014, June 7). Energy press. Διαθέσιμο εδώ
- Nespresso.(2020).[online], διαθέσιμο εδώ
- Coffee Recycling. (2020, February 13). Bio-Bean. Διαθέσιμο εδώ
