Του Βασίλη Δημόπουλου,
Είναι ιδιαίτερα απαιτητικό εγχείρημα, για κάθε λογής κειμενογράφο, να συντάξει ένα περιληπτικό κείμενο σχετικά με τη δράση ανθρώπων, των οποίων η ζωή δύναται να χαρακτηριστεί πολυδιάστατη και πολύπλευρη. Σε αυτή την κατηγορία, εντάσσεται και ο σπουδαίος θαλασσομάχος, Λάμπρος Κατσώνης.
Γεννήθηκε στη περιοχή της Λιβαδειάς, το 1752. Δεν βρισκόμαστε σε θέση να γνωρίζουμε λεπτομέρειες για τα παιδικά του χρόνια. Μία από τις πρώτες πληροφορίες, που έχουμε στη διάθεσή μας για εκείνον, αφορά την θανάτωση ενός Τούρκου αξιωματούχου, όταν ήταν 17 ετών. Καταδιωκόμενος από τους Οθωμανούς για αυτή του την πράξη, ο Κατσώνης καταλήγει στο νησί της Ζακύνθου. Εκεί, υπό την Ρωσική σημαία ξεκινά την ενασχόλησή του με το επάγγελμα του ναυτικού, αποκτώντας περισσή εμπειρία.
Η πολεμική έκκληση της Αικατερίνης Β΄ που στάλθηκε στον Ελλαδικό χώρο μέσω των αδελφών Ορλώφ, κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1760, δεν βρίσκει τον νεαρό Κατσώνη αμέτοχο. Λαμβάνει, λοιπόν, μέρος στον Α΄ Ρωσοτουρκικό Πόλεμο, κυρίως ως ναύτης στις ακτές της Πελοποννήσου. Προάγεται πολύ γρήγορα στον βαθμό του Υπαξιωματικού, εξαιτίας της ικανότητάς του. Με τον τερματισμό των πολεμικών συγκρούσεων το 1774 και τα επόμενα χρόνια, ο Κατσώνης ακολουθεί αλματώδη ανέλιξη στις τάξεις του Ρωσικού Ναυτικού.
Το 1786, ύστερα από τις επιχειρήσεις του σε Κριμαία και οχυρό Οτσακώβ, στις οποίες υπήρξε επικεφαλής, αναγνωρίζεται ως Λοχαγός και έναν χρόνο αργότερα, με πρωτοβουλία της ίδιας της αυτοκράτειρας Αικατερίνης Β΄, προάγεται σε Ταγματάρχης και αποστέλλεται στη Μεσόγειο, ώστε να αποκρούσει αντίπαλες Οθωμανικές ναυτικές δυνάμεις. Συγκροτεί δικό του στολίσκο, αποτελούμενο από 10 πολεμικά καταδρομικά πλοία, που απέκτησε κυρίως μέσω συμφωνιών και δανείων, και ξεκινά τις επιχειρήσεις του. Σημειώνει πρωτοφανή επιτυχία έναντι των Οθωμανών.
Το 1788, ξεσπά ο Β΄ Ρωσοτουρκικός Πόλεμος και οι ναυτικές δυνάμεις του Κατσώνη, οι οποίες είχαν ήδη συμπεριληφθεί στο ενεργό δυναμικό των Ρωσικών Ναυτικών Δυνάμεων, ενώνονται με εκείνες του Ναυάρχου Γουλιέλμου Lorenzi στη Μεσόγειο. Σκοπός τους είναι να περιπολούν στις Ελληνικές θάλασσες και να μάχονται με αντίπαλες Οθωμανικές δυνάμεις. Ακολουθούν τρία χρόνια συνεχών επιτυχιών για τον επιφανή Έλληνα ναυτικό.
Πιο συγκεκριμένα, το 1789, επιλέγοντας τη νήσο της Κέας ως το ορμητήριό του, αναπτύσσει αξιόλογη δραστηριότητα εναντίον πλοίων που έπλεαν υπό Τουρκική σημαία. Η συνεχής παρουσία του στη Μεσόγειο δημιουργούσε συνεχώς προβλήματα στους Οθωμανούς. Παράλληλα, συντελούσε στην καλλιέργεια του επαναστατικού πνεύματος στην περιοχή, κάτι που επαληθεύτηκε από τη συνδρομή της ελληνικής παροικίας στον στόλο του τόσο σε οικονομικό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο. Πολλοί, μάλιστα, από τους νησιώτες, που κατοικούσαν κοντά στις περιοχές ανάπτυξης της ναυτικής δράσης του Κατσώνη, συμμετείχαν στις επιχειρήσεις του έναντι των Οθωμανών, κυρίως εθελοντικά.
Η επόμενη χρονιά μπορεί να θεωρηθεί το ζενίθ του μεγάλου θαλασσομάχου. Στις αρχές της Άνοιξης του 1790, ο Κατσώνης απέπλευσε από τα Ιόνια νησιά με 9 πλοία στον στόλο του. Μαζί του βρισκόταν και ο κλέφτης Ανδρούτσος, πατέρας του μετέπειτα ήρωα της Επανάστασης, Οδυσσέα Ανδρούτσου. Μαζί με τον Ανδρούτσο, υπήρχε σώμα οχτακοσίων ανδρών, οι οποίοι συμμετείχαν στις ναυτικές επιδρομές του Κατσώνη ως αποβατικό στράτευμα. Θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως οι πρώτοι πεζοναύτες πριν εκκινήσει ο Επαναστατικός αναβρασμός του 1821. Με ορμητήριο, λοιπόν, για ακόμη μία φορά, το νησί της Κέας, πραγματοποιεί επιδρομές στα παράλια της Μικράς Ασίας. Σημειώνει και πάλι αλλεπάλληλες επιτυχίες φθάνοντας στον βαθμό του Συνταγματάρχη.
Λίγες ημέρες αργότερα, τον Μάιο του 1790, πληροφορείται πως αγκυροβολημένες στον Άγιο Γεώργιο της Σκύρου υπήρχαν πολλές μοίρες εχθρικού στόλου. Αφήνοντας ισχυρή αμυντική φρουρά στην Κέα, ξεκινάει το ταξίδι του προς τη Σκύρο, θέλοντας να αιφνιδιάσει τους αντιπάλους του. Οι καιρικές συνθήκες, όμως, δεν του το επέτρεψαν. Επομένως, αποφασίζει να αναμείνει και να μην επιτεθεί.
Ωστόσο, η συγκεκριμένη κίνησή του θα αποβεί μοιραία. Στις 17 Μαΐου, ενώ εκείνος και ο στόλος του παραμένει κοντά στην Άνδρο, μακριά από το νησί της Σκύρου, ισχυρές Οθωμανικές ναυτικές δυνάμεις επιτίθενται αιφνιδιαστικά εναντίον του, με επικεφαλής τον Μουσταφά Πασά. Η συμπλοκή υπήρξε ορμητική και σφοδρή. Διήρκησε όλη την ημέρα, ενώ την επομένη εμφανίσθηκαν, προς συνδρομή των Οθωμανών, αρκετά Αλγερινά πλοία. Ο στόλος του Κατσώνη βρέθηκε μεταξύ δύο δυνάμεων, ανήμπορος να αντιδράσει. Παρά το γεγονός ότι ο ίδιος και οι άνδρες του πολέμησαν σθεναρά, σκοτώνοντας πάνω από 3.000 Οθωμανούς και Αλγερινούς, τα περισσότερα από τα πλοία του Κατσώνη κυριεύθηκαν. Κατόρθωσε, όμως, να διασωθεί και να ξεφύγει μαζί με άλλα δύο πλοία του, φθάνοντας, μετά από λίγες ημέρες, κοντά στη Μήλο.
Παρά την ήττα του Κατσώνη και του στόλου του στην Άνδρο, η φήμη του σπουδαίου θαλασσομάχου κορυφώνεται. Η αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β΄, μαζί με τη βοήθεια της ναυτικής κρίσης που διέθετε ο Ποτέμκιν, κρίνει πως ο Κατσώνης υπήρξε ηθικός νικητής της ναυμαχίας στην Άνδρο. Αποφασίζει, λοιπόν, το 1791, να τον προαγάγει στο υψηλότερο αξίωμα στις τάξεις του Ρωσικού Ναυτικού, δηλαδή σε εκείνο του Ιππότη Στρατιωτικού Τάγματος του Αγίου Γεωργίου Δ΄ Τάξεως. Σπουδαία στιγμή για τον θαλασσομάχο. Ταυτόχρονα, ο στόλος του Κατσώνη επανδρώνεται και αναδιοργανώνεται. Ο Ποτέμκιν και ο Ταμάρα, Αρχιστράτηγος και Υποστράτηγος αντίστοιχα, αναθέτουν εκ νέου αποστολή στον Ιππότη, πλέον, Κατσώνη, χρίζοντάς τον επικεφαλής του Ρωσικού στόλου στη Μεσόγειο. Περίπου 24 πολεμικά πλοία έχει ο θαυμαστός ναυτικός υπό τις διαταγές του, αριθμός ικανός, να εκπονήσει σπουδαίες και φιλόδοξες δράσεις.
Περιμένοντας καρτερικά την έναρξη των συγκεκριμένων δράσεων στα τέλη του 1791, ο Κατσώνης λαμβάνει δυσάρεστα νέα. Γίνεται γνωστή η υπογραφή της οκτάμηνης ανακωχής μεταξύ Ρωσίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτομάτως, οποιοδήποτε σχέδιο είχε κατά νου εισέρχεται σε στάδιο αναμονής. Ο ίδιος εμφανίζεται φανερά δυσαρεστημένος εκείνη την περίοδο, καθώς επιθυμούσε να συνεχίσει τον πόλεμο με τους Οθωμανούς. Το τελειωτικό χτύπημα, ωστόσο, επήλθε με την υπογραφή της συνθήκης του Ιάσιου, το 1792. Η συνθήκη ματαίωνε ουσιαστικά την προσπάθεια επιθετικής δράσης εναντίον των Οθωμανών. Αν και θεωρείται ορόσημο της συνεχώς αυξανόμενης δύναμης της Ρωσίας και παράλληλα σφραγίζονται οι όροι της συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή του 1774, ο Κατσώνης είναι συντετριμμένος. Ήθελε να συνεχίσει τον πόλεμο, αλλά, στα δικά του μάτια, η Ρωσία τον εγκατέλειψε.
Καταφεύγει, λοιπόν, στη Μάνη, όπου οι κάτοικοι τον υποδέχονται ηρωικά. Επιλέγει το Πόρτο Κάγιο ως καταφύγιο και ορμητήριό του, οχυρώνοντάς το κατάλληλα. Μαζί του αρκετοί κλέφτες και αρματολοί τίθενται υπό τις διαταγές του. Μαζί τους και ο παλαιός συναγωνιστής του, Ανδρούτσος. Ενδεικτικό σημείο των διαθέσεων και προθέσεών του εκείνη τη περίοδο αποτελεί η σύνταξη δικού του «μανιφέστου», με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Φανέρωσις». Σε αυτό εξιστορούσε την πορεία της ζωής του, προσπαθώντας να χαρακτηρίσει ως άδικη, για εκείνον, τη συνθήκη του Ιάσιου. Επέμενε, μάλιστα, στη συνέχιση του Αγώνα έναντι των Οθωμανών.
Με βάση το Πόρτο Κάγιο και χωρίς την ουσιαστική συνδρομή της Ρωσίας, συνεχίζει αυτόνομα πειρατικές επιθετικές δράσεις στις θαλάσσιες ακτές της Πελοποννήσου. Αναφέρεται, μάλιστα, πως ο Κατσώνης δεν έκανε διακρίσεις μεταξύ πλοίων υπό Τουρκική σημαία και πλοίων άλλων χωρών. Τέτοιου είδους επικινδυνότητα για το Οθωμανικό κράτος αποτελούσε ο Έλληνας ναυτικός, που αποφασίσθηκε η εξόντωσή του το καλοκαίρι του 1792. Έτσι, τον Ιούνιο του ίδιου έτους, ισχυρός ναυτικός στόλος, αποτελούμενος τόσο από Οθωμανικά όσο και από Γαλλικά πλοία, ξεκινάει από την Κωνσταντινούπολη, με προορισμό το Πόρτο Κάγιο, ώστε να συλλάβει τον πολύπειρο Κατσώνη.
Κατέφθασαν εκεί στα τέλη του Ιουνίου. Οι αλλεπάλληλες επιθέσεις τους προσέκρουσαν στην αποφασιστική αντίσταση των αμυνόμενων. Επί τρείς ημέρες προσπαθούσαν να φθάσουν τα 11 πλοία του Κατσώνη, τα οποία βρίσκονταν στο λιμάνι του Πόρτο Κάγιο, χωρίς αποτέλεσμα. Ο Τούρκος ναύαρχος, τότε, έδωσε εντολή στον Μπέη της Μάνης να συλλάβει από την ξηρά τον Κατσώνη. Κρυφά ειδοποιήθηκε, όμως, από τον ίδιο τον Μπέη και ο Κατσώνης σχετικά με το εν λόγω σχέδιο και κατάφερε να εγκαταλείψει την περιοχή. Ο θρυλικός θαλασσομάχος διέφυγε στα Κύθηρα και από εκεί πέρασε στην Ιθάκη, όπου έμεινε δύο χρόνια. Το 1794, καταφέρνει να φθάσει στη Ρωσία, στην οποία μένει μέχρι να αφήσει την τελευταία του πνοή, το 1804, σε ηλικία 52 ετών.
Ο Λάμπρος Κατσώνης, με τη σπουδαία δράση του στις ελληνικές θάλασσες κατά την περίοδο 1788 με 1792, ανάγκασε του Οθωμανούς να διασπάσουν τον στόλο τους, διατήρησε την ισχυρότερη ναυτική μοίρα στη Μεσόγειο και αποτέλεσε την πιο αποτελεσματική επιλογή της Ρωσίας όσον αφορά τις θαλάσσιες επιχειρήσεις. Παράλληλα, κατόρθωσε να ανυψώσει το Ελληνικό Γένος στην κρίση των Ευρωπαίων και να συντηρήσει με τις ενέργειές του τις διαθέσεις των Ελλήνων για τον Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα. Η συμβολή του ήταν τέτοια, που ο Εμμανουήλ Ξάνθος, ένας εκ των ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας, αναφέρει στα απομνημονεύματά του, ως στοιχείο ενθαρρυντικό για την ίδρυση της Εταιρείας, ότι εν πολλοίς οφείλεται «εις τας νίκας των θαλασσιών μας επί Λάμπρου Κατσώνη». Όπως αναφέρει, μάλιστα, ένας Γάλλος πρόξενος, το 1809, «ο Λάμπρος υπήρξε παλινορθωτής της ελευθερίας της Ελλάδας».
ΒIΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μαγιάκος Π. (1932) Ο Λάμπρος Κατσώνης (1752–1804) Αθήνα: τυπογρ. Ν. Τιλπερόγλου
- Συλλογικό Έργο (1975) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΑ΄ Ο Ελληνισμός υπό ξένη κυριαρχία Τουρκοκρατία–Λατινοκρατία. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών
- Hering, Ά. Κ. (1994), Μύθος και Ιστορία. Ο Λάμπρος Κατσώνης, οι χρηματοδότες του και η πολιτική τακτική. Ρέθυμνο: Πανεπιστήμιο Κρήτης
- Βοιωτικός Κόσμος, η ελεύθερη ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια για την Βοιωτία, Λήμμα: Κατσώνης Λάμπρος Διαθέσιμο εδώ: [Πρόσβαση 28 Νοεμβρίου]
- Αγιαννίδης Π. (2020) Της Πατρίδας μου η σημαία από την Αρχαιότητα έως σήμερα Αθήνα: Εκδ. Αλτερ Έγκο
