Της Μαρίας-Ελένης Καποτά,
“Protecting Our Heritage and Fostering Creativity” – UNESCO
Είμαστε πολίτες ενός διασυνδεδεμένου κόσμου, που διαρκώς εξελίσσεται και έρχεται αντιμέτωπος με καινούργιες συνθήκες. Εντός ενός τέτοιου πλαισίου, η πολιτιστική μας κληρονομιά λειτουργεί ως ένα βασικό στοιχείο της ιδιαίτερης ταυτότητάς μας, το οποίο μας προσφέρει ένα είδος ασφάλειας και αίσθησης συλλογικότητας. Γι’ αυτό και οργανισμοί διεθνούς βεληνεκούς, όπως η UNESCO, συμβάλλουν στην προστασία, στη διατήρηση και στην ανάπτυξη της.
Η πολιτιστική κληρονομιά ορίζεται ως μια περιουσία μεγάλης αξίας, η οποία μπορεί να είναι υλική, άυλη ή και φυσική. Η υλική κληρονομιά χωρίζεται σε κινητή (π.χ. αρχεία, πίνακες ζωγραφικής, γλυπτά), ακίνητη (π.χ. αρχιτεκτονικά έργα, μνημεία), αλλά και ενάλια (π.χ. ναυάγια, υποβρύχια ερείπια και πόλεις). Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά περιλαμβάνει όλες εκείνες τις συνήθειες και τις παραδόσεις, όπως είναι οι θρησκευτικές τελετές, η μαγειρική, ή ακόμα και η μουσική. Τέλος, η φυσική κληρονομιά περιλαμβάνει γεωλογικούς και φυσικούς σχηματισμούς, περιβάλλοντα ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς και άλλα.
Η UNESCO, ως εκπαιδευτικός, επιστημονικός και πολιτιστικός οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών, καθιστά τον πολιτισμό κύριο σημείο εστίασης. Όπως αναφέρει η Ελένη Τροβά (2018), πρόκειται για «έναν διακυβερνητικό οργανισμό παγκόσμιας εμβέλειας, ο οποίος λειτουργεί στο πλαίσιο του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών από το 1946 ως εξειδικευμένος διεθνής οργανισμός του ΟΗΕ». Μέσα από διεθνή συνεργασία στους τομείς της εκπαίδευσης, της επιστήμης και του πολιτισμού, η UNESCO στοχεύει στο να αποκαταστήσει την ειρήνη, ενώ συμβάλλει στην πραγματοποίηση των «Στόχων Αειφόρου Ανάπτυξης» της Ατζέντας του 2030, που είχε υιοθετηθεί από το Γενικό Συμβούλιο των Ηνωμένων Εθνών, το 2015.
“Peace must be built upon the intellectual and moral solidarity of humanity.” – UNESCO
Η UNESCO έχει επίσης συμβάλλει στη σύναψη διεθνών συνθηκών, οι οποίες λειτουργούν ως ενισχυτικά μέτρα για την αποτελεσματική διατήρηση και την ασφάλεια της πολιτιστικής κληρονομιάς. Κάποιες από αυτές είναι η Σύμβαση της Χάγης περί Προστασίας των Πολιτιστικών Αγαθών σε περίπτωση Ένοπλης Σύρραξης (1954), η Σύμβαση σχετικά με τα Ληπτέα Μέτρα για την Απαγόρευση και Παρεμπόδιση της Παράνομης Εισαγωγής, Εξαγωγής και Μεταβίβασης της Κυρότητας Πολιτιστικών Αγαθών (1970), η Σύμβαση σχετικά με την Προστασία των Πνευματικών και Συγγενικών Δικαιωμάτων (1952, 1971), η Σύμβαση για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς (1972), η Σύμβαση σχετικά με την Προστασία της Ενάλιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς (2001), η Παγκόσμια Διακήρυξη περί Πολιτιστικής Ποικιλομορφίας (2001), η Σύμβαση για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (2003) και η Σύμβαση περί Προστασίας και Προώθησης της Ποικιλομορφίας των Πολιτιστικών Εκφράσεων (2005).
Ο οργανισμός ενδιαφέρεται για τη συμπερίληψη της πολιτιστικής κληρονομιάς στις στρατηγικές ανάπτυξης, μέσω συνεργασιών με τη διεθνή κοινότητα για να θεσπίσει νόμους και πολιτικές σχετικά με τον πολιτισμό, ενώ στηρίζει κυβερνήσεις και τοπικούς ενδιαφερόμενους για τη διατήρηση αυτής της κληρονομιάς, την ενδυνάμωση των δημιουργικών βιομηχανιών και την ενθάρρυνση του πολιτιστικού πλουραλισμού. Επίσης, έχει καταγγείλει και αποτρέψει πολλούς βανδαλισμούς και ολικές καταστροφές μνημείων, μέσα από διάφορες εκκλήσεις και καμπάνιες. Τέλος, είναι σημαντική η αναφορά στην Επιτροπή Διαμεσολάβησης για την επιστροφή των πολιτιστικών αγαθών υπό την αιγίδα της UNESCO. Φυσικά, αυτά είναι μόνο μερικά παραδείγματα ανάδειξης του αγώνα του οργανισμού, ο οποίος κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικός, στα πλαίσια της νέας πανδημικής κρίσης, που επέφερε η έλευση του COVID-19.
Εν μέσω πανδημίας, οι περισσότεροι από εμάς στρεφόμαστε προς τον πολιτισμό. O πολιτισμός, όμως, βρίσκεται σε κρίση. Πολιτιστικά ιδρύματα, το 89% των μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς, θέατρα και σινεμά, κατεβάζουν ρολά και οι επιπτώσεις είναι αμέτρητες σε παγκόσμιο, τοπικό, αλλά και προσωπικό επίπεδο. Εντούτοις, η UNESCO δεν μένει άπραγη. Όπως τονίζει ο Ernesto Ottone R. (Assistant Director-General for Culture), «η UNESCO κινητοποιεί τη διεθνή κοινότητα να αυξήσει την είσοδο στην κουλτούρα και την κληρονομιά διαδικτυακά, να υποστηρίξει το σθένος των καλλιτεχνών και να καλέσει τις κυβερνήσεις έτσι ώστε να βρεθούν νέες πολιτικές». Ας δούμε μερικά παραδείγματα δράσεων του οργανισμού.
Στο εβδομαδιαίο “Culture & COVID-19 Impact and Response Tracker”, πρωτοβουλία της UNESCO, μας δίνεται η δυνατότητα να ενημερωθούμε σχετικά με τον αντίκτυπο της πανδημίας στον τομέα του πολιτισμού και τις δράσεις των κρατών, σύμφωνα με τις νέες εξελίξεις. Πρόκειται για μια λίστα καταγραφής, μέσω της οποίας παρατηρείται πως η αναστολή της λειτουργίας πολλών, για παράδειγμα, αρχαιολογικών χώρων και μουσείων, λόγω του νέου κορωνοϊού, ιδιαίτερα σε περιοχές οι οποίες πλήττονται ή έχουν πληγεί από ένοπλη σύρραξη, οδηγεί στην αύξηση της ανασφάλειας και του κινδύνου αναφορικά με την παράνομη διακίνηση πολιτιστικών αγαθών. Προστατευόμενα φυσικά πάρκα χωρίς την κατάλληλη προστασία και την παρουσία τουριστών καθίστανται, σύμφωνα με το δελτίο του Μαΐου του 2020, πεδία δράσης για παράνομο κυνήγι ζώων υπό εξαφάνιση. Οι πρακτικές για την αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων, όπως και πολλών άλλων, ποικίλλουν ανάλογα με τη χώρα, την κοινότητα και άλλους παράγοντες. Είναι πάντως κατανοητό πως οι επιπτώσεις του COVID-19 θα επιφέρουν ριζικές αλλαγές στη λειτουργία του τομέα του πολιτισμού, ο οποίος έχει, δυστυχώς, χάσει μεγάλο μέρος της οικονομικής του δύναμης, ιδιαίτερα όταν μιλάμε για ιδιωτικές επιχειρήσεις, όπως γκαλερί. Επίσης, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία που καταγράφονται στη συγκεκριμένη λίστα είναι το γεγονός ότι, αναφορικά με τη ζωντανή κληρονομιά, παρατηρείται μια αύξηση μετάδοσης των γνώσεων από γενιά σε γενιά, μέσω της εκμετάλλευσης των νέων τεχνολογιών.
Οι εκτιμήσεις σχετικά με τον κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο της πανδημίας, ως απάντηση στον κορωνοϊό, διεξάγονται σε εθνικό επίπεδο μέσω των UN Country Teams (UNCT), σε συνεργασία με τα σχετικά Υπουργεία, για τη δημιουργία νέων πολιτικών, έτσι ώστε να ξεπεραστεί αυτή η πολύπλευρη κρίση. Η UNESCO έχει συμβάλει στην εκπόνηση ερευνών σχετικών με τις επιπτώσεις της πανδημίας, έτσι ώστε να βρεθούν λύσεις οι οποίες ευνοούν το πλάνο UNCT Response, έχει συμβάλει στην αντιμετώπιση πολλών περιπτώσεων παράνομης διακίνησης αγαθών, μέσω των Συμβάσεών της, ενώ, μέσω της εισχώρησης του πολιτισμού στην Ατζέντα του 2030, θα καταφέρει την υλοποίηση των αειφόρων στόχων για την εκπαίδευση και την υγεία, μεταξύ άλλων. Αυτό θα συμβεί μέσω του πολιτιστικού διαλόγου, της κοινότητας και άλλων ενεργειών. Τέλος, κατά την περίοδο που διανύουμε, η UNESCO προσφέρει και διαδικτυακά tours σε μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς και δράσεις οι οποίες καθιστούν δυνατή την επαφή των παιδιών με τον πολιτισμό, μέσα από την καλλιτεχνική δημιουργία.
Συμπερασματικά, η νέα πανδημική κρίση καθιστά αναγκαία την εύρεση λύσεων και τη μεταμόρφωση του χώρου του πολιτισμού, μέσω της συμβολής διεθνών οργανισμών, όπως η UNESCO. Φυσικά, πρέπει να έχουμε στον νου μας πως υπάρχουν κι άλλες, εξίσου σημαντικές πράξεις, συνεργασίες και έρευνες της UNESCO για τη γρήγορη επούλωση των πληγών της πολιτιστικής κληρονομιάς, οι οποίες δεν θα μπορούσαν να αναφερθούν σε ένα μόνο άρθρο. Ας θυμόμαστε, τουλάχιστον, πως χωρίς πολιτισμό δεν θα μπορούσαμε να επιβιώσουμε.
ΠΗΓΕΣ
- Τροβά, Ε. (2018). Η πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης. Αθήνα: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ.
- http://www.unesco.org/new/en/culture/themes/illicit-trafficking-of-cultural-property/unesco-database-of-national-cultural-heritage-laws/frequently-asked-questions/definition-of-the-cultural-heritage/
- https://en.unesco.org/themes/protecting-our-heritage-and-fostering-creativity
- https://en.unesco.org/about-us/introducing-unesco
- https://en.unesco.org/news/culture-covid-19-impact-and-response-tracker
- https://en.unesco.org/covid19/cultureresponse
- Διαβάστε περισσότερα εδώ: COVID-19 Response http://unesco.org
