Του Νικόλαου Τσελέντη,
Στη νότιο Ασία κείται η Λαϊκή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Σρι Λάνκα. Γνωστή και με το όνομα Κεϋλάνη, αποτέλεσε μέρος της Βρετανικής Κοινοπολιτείας μέχρι το 1948. Η ονομασία της αυτή υπενθύμιζε στο λαό της χώρας την αποικιοκρατία, γεγονός που οδήγησε στην αλλαγή της το 1972, κατόπιν πρωτοβουλίας της τότε κυβερνήσεως. Επανήλθε, λοιπόν, το αρχαίο όνομα του νησιού, προσθέτοντας μπροστά τη σινχαλέζικη λέξη «Σρι» (=περίλαμπρος), δημιουργώντας έτσι τη δημοκρατία της Σρι Λάνκα. Όπως συμβαίνει σε πολλές περιπτώσεις, τα μετα-αποικιοκρατικά καθεστώτα αντιμετωπίζουν αναρίθμητους σκοπέλους, με την πολιτική ασυδοσία, τη διαφθορά, την ανεξέλεγκτη βία και τις εμφύλιες συρράξεις να είναι μερικές εξ αυτών. Φυσικά, το περίλαμπρο αυτό νησί δε θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση στον κανόνα.
Από το 1983 η Σρι Λάνκα ταλανιζόταν από βία, καθώς η μειονότητα των Tamil διεκδικούσε την ανεξαρτησία της. Το αίτημά τους αυτό δε γινόταν δεκτό από τις εκάστοτε κυβερνήσεις του κράτους, στα υψηλότερα αξιώματα των οποίων βρίσκονταν άνθρωποι καταγόμενοι από την εθνοτική ομάδα Sinhala. Η συντριπτική αριθμητική υπεροχή των Sinhalese κατοίκων όξυνε τις αντιπαραθέσεις των δύο ομάδων, οδηγούμενοι σε μία αέναη σύγκρουση διάρκειας 26 χρόνων. Ο εμφύλιος πόλεμος τερματίστηκε μόλις το 2009, όταν η νόμιμη ηγεσία της χώρας κατέλαβε τις στρατηγικές περιοχές των ενόπλων δυνάμεων των Tamil, εν ονόματι Τίγρεις για την Απελευθέρωση του Ταμίλ Ιλάμ (Liberation Tigers of Tamil Eelam). Ωστόσο, η λήξη της σύρραξης θεωρήθηκε αλυσιτελής από το διεθνές στερέωμα, ορώμενο την κατ’ εξακολούθηση περιθωριοποίηση της ηττημένης μειονότητας.
Η κατάσταση αυτή φαινόταν πως θα άλλαζε στις εκλογές του 2015, οπότε και ανήλθε στην εξουσία η συμμαχική κυβέρνηση Sirisena-Wickremesinghe, η οποία υποσχέθηκε ταχεία οικονομική ανάκαμψη, ορθή χάραξη εξωτερικής πολιτικής, καταδίκη των διεφθαρμένων και κυρίως άμεση πολιτική εκπροσώπηση των Tamil. Ο παράδοξος συνασπισμός δεν κατόρθωσε να παραμείνει ενωμένος για μεγάλο χρονικό διάστημα, αφού ο Πρόεδρος Sirisena Maithripala ήρθε σε σθεναρή ρήξη με τον Πρωθυπουργό Ranil Wickremesinghe, που οδήγησε στην απόλυση του δεύτερου. Η αντισυνταγματική κίνηση του Προέδρου, σε συνδυασμό με πληθώρα κατηγοριών για διαφθορά εντός του κόμματος, προκάλεσαν την έντονη δυσαρέσκεια των πολιτών. Μάλιστα, η ανικανότητα της ηγεσίας να περιορίσει τις διαμάχες των φυλών εντός του κράτους και να εξασφαλίσει τη συμμετοχή όλων στα πολιτικά αξιώματα, επέφερε την κορύφωση των αναταραχών το Πάσχα του 2019. Τότε, η εξτρεμιστική μουσουλμανική ομάδα της Σρι Λάνκα βομβάρδισε τους χριστιανικούς πληθυσμούς της χώρας, κατά τη διάρκεια μίας από τις μεγαλύτερες εορτές της θρησκείας τους.
Τα προαναφερθέντα γεγονότα άφησαν μία πικρή γεύση στο λαό και στις εκλογές του περασμένου έτους έγινε το απευκταίο. Εκλέχθηκε Πρόεδρος ο Gotabaya Rajapaksa, αρχηγός του Λαϊκού Μετώπου της Σρι Λάνκα (Sri Lanka People’s Front) και ηγέτης των Sinhalese στον εμφύλιο πόλεμο, ο οποίος άδραξε την ευκαιρία για να ασκήσει μία απρόσκοπτη, ισχυρή πλειοψηφική πολιτική. Η επικράτησή του προέκυψε από τη χρήση της θρησκείας και του εθνικισμού ως ενοποιητικά στοιχεία, διατηρώντας την υπεροχή των Sinhalese έναντι των υπολοίπων μειονοτικών κοινοτήτων. Παρά τις χρόνιες αυθαιρεσίες της πλειοψηφικής ελίτ της χώρας, η στήριξη στον Rajapaksa δικαιολογείται από το αίσθημα ασφάλειας που αποπνέει. Μπορεί να συγκεντρώνει τις εξουσίες στο πρόσωπό του, αλλά πιστεύεται ότι θα διασφαλίζει την ειρήνη στο κράτος, περιορίζοντας τις έριδες μεταξύ των αντίπαλων στρατοπέδων. Εκκολάπτεται, δηλαδή, ένας Λεβιάθαν (Leviathan).
Ο Hobbes ήταν Άγγλος φιλόσοφος και ένας από τους πρώτους διανοητές του σύγχρονου κράτους. Το 1651 έγραψε τον Λεβιάθαν, ένα έργο που υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι είναι φύσει ηδονιστές και επιθυμούν διακαώς την υπεροχή τους έναντι των άλλων. Κατανοώντας τις αδυναμίες τους αυτές, προσπαθούν να θέσουν ορισμένα όρια στη συμπεριφορά τους, προκειμένου να διασφαλίσουν μία πιο ευχάριστη ζωή. Άλλωστε, κατά τον Hobbes, η υπακοή στα ιδία ένστικτα οδηγεί στην οίηση και στη μεροληψία, που με τη σειρά τους δημιουργούν καταστάσεις τεταμένης βίας και νομιμοποιημένης αδικίας. Για να μην ενεργεί, λοιπόν, ο αδικοπραγήσαν κατά το δοκούν, παραχωρεί τα κυριαρχικά του δικαιώματα σε ένα εκπρόσωπο, με την προϋπόθεση η παραχώρηση να είναι αμοιβαία. Καθώς παραχωρούνται οι ατομικές ελευθερίες των πολιτών, ο εκπρόσωπος αυτός ενώνει τις μεμονωμένες βουλήσεις τους σε μία ενιαία, σχηματίζοντας την Πολιτική Κοινότητα. Φορέας της Πολιτικής Κοινότητας είναι ο κυρίαρχος, ο οποίος αποκτά την εξουσία είτε με επιβολή φυσικής βίας (πολιτική κοινότητα μέσω απόκτησης) είτε με συμφωνία των ανθρώπων (πολιτική κοινότητα μέσω θέσμισης). Αξίζει να επισημανθεί ότι και στις δύο περιπτώσεις οι άνθρωποι εκχωρούν τα δικαιώματά τους στον ανώτατο άρχοντα από φόβο. Η ειδοποιός τους, όμως, διαφορά εντοπίζεται στο πρόσωπο που αποτελεί το αντικείμενο φόβου: στην περίπτωση της απόκτησης οι άνθρωποι φοβούνται τον κυρίαρχο, ενώ στην περίπτωση της θέσμισης ο ένας τον άλλον. Επομένως, εύλογα αποζητούν την ασφάλεια από τον Λεβιάθαν.
Η πολιτική κοινότητα μέσω θέσμισης φαίνεται πως εφαρμόζεται στην περίπτωση του ασιατικού κράτους. Οι διαρκείς εμφύλιες συρράξεις έχουν εξουθενώσει το γηγενή πληθυσμό, ο οποίος επιθυμεί ένα σταθερό πολιτικό περιβάλλον. Η κυβέρνηση υπό τον Rajapaksa δείχνει αποφασισμένη να παίξει το ρόλο του Λεβιάθαν και να παράσχει τη ζητούμενη ασφάλεια. Για του λόγου το αληθές, ο αριθμός των ενόπλων δυνάμεων έχει αυξηθεί δραματικά, φθάνοντας σήμερα τις 400.000, ενώ κατά τη διάρκεια του εμφυλίου ο αριθμός τους ήταν ο μισός. Η πανδημία του κορωνοϊού και η επακόλουθη έκτακτη επιβολή μέτρων κατ’ οίκον περιορισμού λειτουργούν ως πρόφαση για την τακτική επιτήρηση των πολιτών. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι τα περιστατικά αστυνομικής βίας έχουν πολλαπλασιαστεί στο διάστημα της πανδημίας. Ο αυταρχικός τρόπος διακυβέρνησης παρουσιάζει κοινά σημεία με εκείνον της Κίνας, του άμεσου δηλαδή οικονομικού εταίρου της Σρι Λάνκα, και παρεκκλίνει από τα δυτικά μοντέλα, τα οποία αντιμετωπίζει με καχυποψία.
Εν κατακλείδι, η Σρι Λάνκα βρίσκεται μπροστά στη μεγαλύτερη πρόκληση της ιστορίας της. Από τη μία, ελλοχεύει ο κίνδυνος του αλληλοσπαραγμού των διαφορετικών εθνοτικών ομάδων, με αποτέλεσμα την αναγκαιότητα ύπαρξης ενός ικανού ηγέτη που μπορεί να τον αποσοβήσει. Στον αντίποδα, όμως, ανακύπτει το ζήτημα της συσσώρευσης των εξουσιών προς ίδιον συμφέρον που θα επιφέρει εκτενέστερη καταπάτηση θεμελιωδών δικαιωμάτων. Το νήμα της ισορροπίας είναι λεπτό και ελπίζουμε να μην κοπεί.
