Του Δημήτρη Βασιλειάδη,
1769. Ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος βρίσκεται σε εξέλιξη. Ο Γεώργιος Παπαζώλης, αξιωματικός του ρωσικού πυροβολικού με καταγωγή από τη Μακεδονία, σε συνεργασία με τους Θεόδωρο και Αλέξανδρο Ορλώφ ολοκληρώνουν την εκπόνηση ενός σχεδίου, το οποίο προέβλεπε τη δημιουργία δεύτερου μετώπου στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στόχος ήταν η πρόκληση αντιπερισπασμού, ο οποίος θα οδηγούσε στη διάσπαση του οθωμανικού στρατού, ώστε να διευκολυνθούν οι ρωσικές δυνάμεις.
Ο Παπαζώλης, λειτουργώντας περισσότερο με πατριωτικά αισθήματα, προτείνει την εξέγερση των Ελλήνων στην περιοχή της Πελοποννήσου. Πρόκειται για ένα παράτολμο εγχείρημα, από τη στιγμή, μάλιστα, που οι Μανιάτες είχαν διαμηνύσει ότι δεν υπήρχε περίπτωση να προχωρήσουν σε εχθροπραξίες πέρα από τα υψώματα της Μάνης. Ωστόσο, ο Μακεδόνας αξιωματικός δεν έμεινε άπραγος. Πλαστογράφησε τις υπογραφές των ηγετών της Μάνης και κατάφερε να λάβει την έγκριση από την τσαρίνα της Ρωσίας, Αικατερίνη Β΄. Οι αδελφοί Ορλώφ ανέλαβαν τον συντονισμό της ελληνικής εξέγερσης, των Ορλοφικών, όπως ονομάστηκε αργότερα.
Όταν τον Φεβρουάριο του 1770 φτάνει ο ρωσικός στόλος στην Πελοπόννησο, οι Μανιάτες αιφνιδιάζονται, άλλα, τελικά, δέχονται να συνδράμουν στις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Ωστόσο, η έλλειψη ορθού σχεδιασμού και οργάνωσης αποτυπώθηκε στη μικρή συμμετοχή ενόπλων Ελλήνων. Έτσι, παρά τις αρχικές επιτυχίες και την προώθηση μέχρι τα περίχωρα της Τριπολιτσάς, οι οθωμανικές δυνάμεις κατάφεραν να απωθήσουν τους εξεγερμένους, χρησιμοποιώντας, ως επί το πλείστον, Αλβανούς ατάκτους και το τουρκικό ιππικό. Επιπλέον, παρά την ανάπτυξη μιας τάσης προς ενίσχυση του Αγώνα από διάφορες περιοχές του ελλαδικού χώρου, η προαναφερθείσα ελλιπής οργάνωση, καθώς και η μικρή υποστήριξη της Ρωσίας στο εγχείρημα, δεν ευνόησαν τον συντονισμό των επαναστατών. Οι Οθωμανοί έκαμψαν την αντίσταση των επαναστατών και επιδόθηκαν στην επιβολή σκληρών αντιποίνων στους ελληνικούς πληθυσμούς.
Πέρα από τα εδάφη της Πελοποννήσου, η επαναστατική φλόγα μεταδίδεται και σε άλλες περιοχές με τη μορφή τοπικών εξεγέρσεων. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί η Κρήτη, και ειδικότερα τα Σφακιά. Η γεωγραφική θέση των Σφακίων είναι ιδιαίτερα ορεινή και δυσπρόσιτη. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την απόσταση που υπήρχε από τα τοπικά κέντρα διοίκησης ανάγκασε τους Οθωμανούς να προχωρήσουν σε έναν ελαστικότερο τρόπο διοίκησης, ζητώντας μόνο την καταβολή των προβλεπόμενων φόρων.
Εκμεταλλευόμενοι την πρόσβαση στη θάλασσα και τη ξυλεία που τους παρείχαν απλόχερα τα δάση των βουνών, οι Σφακιανοί προχώρησαν στην κατασκευή πλοίων μικρού μεγέθους και ανέπτυξαν εμπορικές σχέσεις με τους λαούς της Μεσογείου και του Εύξεινου Πόντου. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να έρθουν σε επαφή με τη Ρωσία. Η τελευταία γνώριζε τη συμπάθεια των Ελλήνων προς το πρόσωπό της. Η συμπάθεια αυτή προέκυπτε, αφενός λόγω του κοινού δόγματος και αφετέρου εξαιτίας της δημιουργίας ενός θρύλου, ο οποίος υπαινισσόταν την απελευθέρωση των Ελλήνων με τη βοήθεια των Ρώσων, ο λεγόμενος χρησμός της «Οπτασίας». Εκμεταλλευόμενη το γεγονός αυτό, χρησιμοποίησε τους Έλληνες, ώστε να δημιουργήσει μία απειλή στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Εκφραστής της παραπάνω απειλής φαίνεται να είναι ο Ιωάννης Βλάχος ή Δασκαλογιάννης, όπως τον αποκαλούσαν λόγω του υψηλού μορφωτικού του επιπέδου. Ο ίδιος, όντας πλοιοκτήτης τεσσάρων καραβιών, είχε τη δυνατότητα να ταξιδεύει στα μεγάλα λιμάνια της Μεσογείου και να έρχεται σε επαφή με τις αντιλήψεις που επικρατούσαν εκείνη την εποχή. Η συναναστροφή του με τον ευρωπαϊκό χώρο υπήρξε η αιτία να σκεφθεί το ενδεχόμενο ενός επαναστατικού κινήματος στο νησί της Κρήτης. Ερχόμενος, λοιπόν, σε επαφή με τον Γεώργιο Παπαζώλη και ενδεχομένως με τον Θεόδωρο Ορλώφ, λαμβάνει υποσχέσεις στήριξης από την πλευρά της Ρωσίας σε περίπτωση εξέγερσης.
Η επιστροφή του Δασκαλογιάννη στην Κρήτη μετά τις παραπάνω επαφές εγκαινιάζει την έναρξη της προετοιμασίας για την κήρυξη της επανάστασης. Προσπαθεί να πείσει τους συμπατριώτες του να λάβουν μέρος στο κίνημα, καθώς πολλοί διαφωνούσαν και οχυρώνει τα περάσματα που οδηγούσαν στα Σφακιά. Από τη Ρωσία είχε εξασφαλίσει μία ικανοποιητική ποσότητα πολεμοφοδίων, ωστόσο ήλπιζε και σε στρατιωτική ενίσχυση.
Την άνοιξη του 1770 όλα έδειχναν έτοιμα για την έναρξη των ενόπλων συγκρούσεων. Οι Σφακιανοί αρνήθηκαν την καταβολή του κεφαλικού φόρου κι έπειτα στις 4 Απριλίου, μετά την τέλεση της Δεύτερης Αναστάσεως, ανέλαβαν δράση. Το επαναστατικό σώμα αποτελούνταν από 2.000 άτομα. Η ενίσχυση από τη Ρωσία δεν έφτασε ποτέ και οι πιθανότητες εξέγερσης άλλων περιοχών της νήσου ήταν μηδενικές. Παρόλο αυτά, οι αρχικές τους ενέργειες ολοκληρώθηκαν με επιτυχία, καταλαμβάνοντας τους τουρκικούς οικισμούς των επαρχιών Κυδωνίας, Αποκορώνου και Αγίου Βασιλείου, εδάφη που συνόρευαν με την ευρύτερη περιοχή των Σφακίων.
Από την άλλη πλευρά, η αντίδραση των Οθωμανών υπήρξε γρήγορη. Συγκεκριμένα, έναν περίπου μήνα μετά την έναρξη των συγκρούσεων, στάλθηκε εκστρατευτικό σώμα 15.000 ανδρών, προκειμένου να καταστείλει την επανάσταση. Η χρήση βίας, όμως, δεν ήταν η πρώτη τους επιλογή. Σε πρώτο στάδιο, προσπάθησαν να κατευνάσουν τους Κρήτες προσφέροντας ευνοϊκούς όρους παράδοσης, χωρίς ωστόσο να επέλθει αποτέλεσμα. Οι επαναστάτες, γνωρίζοντας τις συνέπειες σε περίπτωση αποτυχίας του κινήματος, φυγάδευσαν μεγάλο ποσοστό του άμαχου πληθυσμού στο νησί των Κυθήρων και στη Νότια Πελοπόννησο.
Ακολούθησε συμπλοκή των δύο πλευρών, που, παρά την αρχική τους επικράτηση, οι αποστάτες αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν λόγω της αριθμητικής υπεροχής των Οθωμανών και να συνεχίσουν την αντίσταση στα σφακιανά βουνά και φαράγγια μέχρι τα τέλη του 1770. Την ίδια στιγμή, ο οθωμανικός στόλος είχε αποκλείσει τα παράλια της περιοχής. Η πορεία του οθωμανικού στρατού στη σφακιανή ενδοχώρα έγινε συνώνυμο της καταστροφής: χωριά καταστράφηκαν, περιουσίες λεηλατήθηκαν και όσοι δεν είχαν αποχωρίσει αιχμαλωτίστηκαν και μεταφέρθηκαν σε σκλαβοπάζαρα. Στους αιχμαλώτους, μάλιστα, συμπεριλήφθηκαν και τα μέλη της οικογένειας του Δασκαλογιάννη.
Με τη δυσαρέσκεια στο στρατόπεδο των επαναστατών να εντείνεται, τον χειμώνα να πλησιάζει και τη Ρωσία να παραμένει ανακόλουθη των υποσχέσεών της, ο Δασκαλογιάννης αποφάσισε να παραδοθεί στους Οθωμανούς, έχοντας πιστέψει τον πασά του Χάνδακα για τις αγαθές του προθέσεις. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν ίσχυε. Παρά την αρχική φιλική υποδοχή εκείνου και της συνοδείας του στο Φραγκοκάστελο, η μεταφορά του στο Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο) αποκάλυψε τις πραγματικές προθέσεις του πασά.
Ο ηγέτης της επανάστασης υπέστη φρικαλέα βασανιστήρια, με αποκορύφωμα το γδάρσιμό του, στις 17 Ιουνίου 1771, ημέρα κατά την οποία άφησε και την τελευταία του πνοή. Κατά τη διάρκεια του βασανιστηρίου, υπήρχε ένας καθρέπτης μπροστά, ώστε το θύμα να κοιτάει τον εαυτό του. Επιπλέον, ο αδερφός του υποχρεώθηκε να είναι παρών στην τιμωρία και να παρακολουθεί το φρικτό θέαμα. Λέγεται, μάλιστα, ότι εξαιτίας αυτού του γεγονότος παραφρόνησε. Η σύλληψη και ο θάνατος του Δασκαλογιάννη σηματοδότησε και τη λήξη της επανάστασης, το τίμημα της οποίας αποδείχθηκε εξαιρετικά βαρύ για τα Σφακιά. Διατηρώντας στη μνήμη τους τις συνέπειες, που είχαν υποστεί, οι Κρήτες εγκατέλειψαν τις σκέψεις για απελευθερωτικά κινήματα τα επόμενα χρόνια.
Βιβλιογραφία
- Καλλιβρετάκης, Λεωνίδας (2000) Οι επαναστάτες πριν την Επανάσταση Εφημ. ΤΑ ΝΕΑ
- Βακαλόπουλος, Ε. Α. (2005), Νέα Ελληνική Ιστορία (1204-1985) κγ΄ έκδοση, Θεσσαλονίκη: Εκδ. Βάνιας
- Ανδρικάκης, Α. Α. (2009), Οι Κρήτες που διαμόρφωσαν την ιστορία. Αθήνα
- Τσερεβελάκης, Τ. Γ. (2009) Ιστορία των κρητικών επαναστάσεων (Βενετοκρατία-Τουρκοκρατία)
- Douglas D. (2012), Η ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923 (7η έκδ) Αθήνα: ΜΙΕΤ
