Της Κυριακής Θεοδοσάκη,
Μια πρόσφατη εξέλιξη στο εσωτερικό της Ρωσίας δυναμιτίζει περισσότερο το ήδη επιβαρυμένο καθεστώς της θρησκευτικής ελευθερίας στην ορθόδοξη χώρα. Στις αρχές Νοέμβρη, οι ρωσικές αρχές άνοιξαν εκ νέου μια υπόθεση έρευνας έναντι της θρησκευτικής οργάνωσης των Μαρτύρων του Ιεχωβά στη Ρωσία, με την αιτιολογία ότι το διοικητικό κέντρο της οργάνωσης στη Μόσχα ξεκίνησε ξανά τη λειτουργία του, παρά την απαγόρευση που του έχει επιβληθεί. Το άνοιγμα της υπόθεσης, όμως, συνοδεύτηκε και από μαζικές συλλήψεις πιστών της οργάνωσης, καθώς και από βίαιες επιδρομές στις κατοικίες τους από τις δυνάμεις ασφαλείας, οι οποίες προχώρησαν και σε κατασχέσεις προσωπικών αντικειμένων. Οι σκηνές αυτές δεν είναι πρωτοφανείς ούτε για τη ρωσική πραγματικότητα αλλά ούτε και για τη συγκεκριμένη θρησκευτική οργάνωση, που κατά τα χρόνια έχει υποστεί σημαντικές πιέσεις και διωγμούς στο εσωτερικό της Ρωσίας.
Αρχικά, η οργάνωση αυτή διώκεται από την εποχή που στην ηγεσία της Ρωσίας βρισκόταν ο Ιωσήφ Στάλιν. Με την κατάρρευση, βέβαια, της Σοβιετικής Ένωσης δόθηκε μια κοινωνική ανάσα στην οργάνωση, η οποία ξαναήρθε αντιμέτωπη με τον κρατικό συντηρητισμό το 2009. Έκτοτε έχει ξεκινήσει μια συστηματική και μεθοδευμένη προσπάθεια περιορισμού της στο εσωτερικό της Ρωσίας από τις κρατικές αρχές, η οποία κορυφώθηκε το 2017 με την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου, το οποίο χαρακτήρισε την οργάνωση εξτρεμιστική, θέτοντάς την έπειτα εκτός νόμου στη ρωσική επικράτεια. Από αυτή τη χρονική στιγμή, οι συλλήψεις, οι κρατήσεις, οι φυλακίσεις, οι παρακολουθήσεις, οι επιδρομές και οι επιθεωρήσεις γίνονται ολοένα και συχνότερες για τους πιστούς της.
Επιπλέον, τα ιερά κείμενα και τα βιβλία της αίρεσης αυτής έχουν κριθεί ως εξτρεμιστικά και έχουν τεθεί εκτός νόμου ως απαγορευμένη λογοτεχνία. Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλές θρησκευτικές οργανώσεις, κατά βάση μάλιστα μουσουλμανικού χαρακτήρα, έχουν τεθεί εκτός νόμου στη Ρωσία για την προστασία της δημόσιας τάξης και της εσωτερικής ασφάλειας του κράτους, δεδομένων φυσικά και των κινδύνων της ισλαμικής τρομοκρατίας που υποθάλπονται σε διάφορες περιοχές, όπως η Τσετσενία. Η οργάνωση αυτή, όμως, πέραν του αιρετικού χαρακτήρα της ως προς το δόγμα της ορθοδοξίας που εμπλέκει θρησκευτικά ζητήματα, δεν έχει προβεί σε δραστηριότητες απειλητικές για το κράτος. Παρ’ όλα αυτά, σε πολλά πρακτικά δικαστηρίων και σε κατά καιρούς δηλώσεις αξιωματούχων το επιχείρημα ότι η οργάνωση διακήρυττε την ανωτερότητα της θρησκείας της και των πιστών της έναντι της κατωτερότητας των άλλων θρησκειών, ήταν αρκετό για να τη χαρακτηρίσει εξτρεμιστική για τα δεδομένα της ρωσικής κοινωνίας. Αξιοσημείωτο βέβαια είναι ότι, ενώ η ορθόδοξη εκκλησία της Ρωσίας και το σύνολο του κρατικού μηχανισμού χαιρετίζουν την απόφαση απαγόρευσης της οργάνωσης, ο ίδιος ο Πρόεδρος Πούτιν το 2018 διερωτήθηκε δημοσίως για το διωγμό της οργάνωσης και υποσχέθηκε να διερευνήσει περαιτέρω την υπόθεση.
Εντούτοις, η κατάσταση επιδεινώθηκε αισθητά παρά τις εξαγγελίες του Ρώσου Προέδρου. Η αντιμετώπιση των πιστών της οργάνωσης συνιστά συστηματική παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και καταπατά το καθεστώς της θρησκευτικής ελευθερίας στο εσωτερικό της χώρας. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, οι λόγοι δίωξης και σύλληψης είναι ανεδαφικοί, ενώ για την απαγόρευση της οργάνωσης δεν έχει δοθεί ακόμη σαφής αιτιολογία. Βέβαια, το γεγονός ότι πρόκειται για μια οργάνωση με αρχική έδρα τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι αρκετό από μόνο του για να τη χαρακτηρίσει ως εν δυνάμει παράγοντα αποσταθεροποίησης και απειλής. Η διαφορετικότητα στο εσωτερικό της Ρωσίας, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, ταυτίζεται με τη διεισδυτικότητα και την προσπάθεια ανατροπής. Στη συνέχεια, τα ειδικότερα παραδείγματα που κατά καιρούς έρχονται στο φως της δημοσιότητας οικοδομούν μια εικόνα βίας και καταπίεσης. Παρακολουθήσεις των ιδιωτικών κατοικιών των πιστών, μέλη των υπηρεσιών ασφάλειας που μεταμφιεσμένα ως μάστορες εισέρχονται στα σπίτια τους για να τοποθετήσουν κοριούς, κρατήσεις στα αστυνομικά τμήματα σε αναμονή της δίκης χωρίς το σεβασμό των ατομικών ελευθερίων, φυλακίσεις με ελλιπείς αιτιάσεις και ανακρίσεις, συνοδευόμενες από πνιγμούς και ηλεκτροσόκ έφεραν την οργάνωση στο κατώφλι του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με μια προσφυγή έναντι του ρωσικού κράτους.
Επιπροσθέτως, δεν είναι μόνο η ίδια η οργάνωση που αντιλαμβάνεται τη βίαιη και άδικη αντιμετώπισή της, αλλά και ένα μεγάλο κομμάτι της διεθνούς κοινότητας. Αντιδράσεις έχουν εκφραστεί από πολλές διεθνείς και εγχώριες οργανώσεις υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και από το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών, το οποίο έχει χαρακτηρίσει τις ρωσικές πρακτικές ανούσιες, καταπιεστικές και βίαιες, με αφορμή την υπόθεση κράτησης ενός Δανού πολίτη το περασμένο καλοκαίρι. Αντιδράσεις έχουν εκδηλωθεί και από πολλά κράτη της Δύσης, μεταξύ των οποίων βρίσκονται και το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες, αποδοκιμάζοντας τις πρακτικές αυτές. Η ιδιαιτερότητα της ρωσικής οπτικής γωνίας ως προς το τι συνιστά την έννοια της εσωτερικής ασφάλειας, πως διαρθρώνεται η απειλή και τι εναπόκειται στην έννοια του «εξτρεμισμού» είναι πάγια και κατατάσσει τη χώρα χαμηλά στα επιτεύγματα υπεράσπισης ανθρωπίνων δικαιωμάτων, επηρεάζοντας αρνητικά και το διεθνή αντίκτυπο της ήπιας ισχύος της.
Καταληκτικά, το γεγονός αυτό αξίζει να καλλιεργήσει το γόνιμο προβληματισμό όχι μόνο αναφορικά με την εξέλιξη της θρησκευτικής ελευθέριας στο εσωτερικό της χώρας και τον ρωσικό αυταρχισμό, αλλά και σχετικά με την πρόσφατη εκλογή της Ρωσίας στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ. Η χώρα εξελέγη να διατελέσει τη διετή θητεία της σε ένα διεθνές όργανο που αντιτάσσεται σε όλες αυτές τις πρακτικές που εκείνη υιοθετεί στο εσωτερικό της. Η ειρωνεία της κατάστασης δε μπορεί να αγνοηθεί, όταν μάλιστα η ρωσική αντιπροσωπεία δηλώνει ότι η προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων συνιστά πάγια προτεραιότητα της Ρωσικής Ομοσπονδίας.
