Του Κωνσταντίνου-Ειρηναίου Σταμούλη,
Περίοδος καραντίνας. Μετρήστε πόσες αρνητικές σκέψεις ήρθαν αυθόρμητα στο μυαλό σας, μέχρι να ξεκινήσετε να διαβάζετε αυτή την πρόταση. Πολλές και είναι λογικό. Άλλωστε ο άνθρωπος δεν δύναται να περιορίζεται εντός τεσσάρων τοίχων. Όταν όμως ο περιορισμός είναι ανάγκη επιτακτική και αντανακλά την ατομική υπευθυνότητα σε κοινωνικό επίπεδο, τότε το μυαλό, επίσης, αυθόρμητα στρέφεται σε εναλλακτικές λύσεις. Σε δραστηριότητες που θα απασχολήσουν το νου και θα του προσφέρουν νέα ερεθίσματα στην προσπάθεια η καραντίνα να μετουσιωθεί σε ευκαιρία. Ευκαιρία για εμάς. Για την εξέλιξη του εαυτού μας και τη διάνθηση της προσωπικότητάς μας.
Το παραπάνω είναι εφικτό με πολλούς και διαφόρους τρόπους, ανάλογα τις αρεσκείες του καθενός από εμάς. Μιλώντας προσωπικά τώρα, ανέκαθεν ήμουν λάτρης της πολιτικής και της ιστορίας. Της ανάλυσης της επικαιρότητας και της αποτύπωσης των γεγονότων στοn χρόνο. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να κρατάω ανά καιρούς ένα μικρό αρχείο με εφημερίδες ή ειδήσεις που διάβαζα και θεωρούσα ότι είχαν μία ιδιαίτερη σημασία. Επιδιώκοντας να γίνω παραγωγικός, κατά τη διάρκεια της παραμονής στο σπίτι, αποφάσισα να «ξεσκονίσω» το αρχείο μου. Να ταξινομήσω με χρονική σειρά τις παλιές εφημερίδες ή πρωτοσέλιδα, να τα κατανείμω ανάλογα με τη θεματολογία τους και να μεριμνήσω, ώστε να τα μεταφέρω σε ηλεκτρονική μορφή, προκειμένου να συναντήσουν τα υπόλοιπα ανάλογα αρχεία στον υπολογιστή μου. Κάτι σαν μια συνάντηση μακρινού και κοντινού παρελθόντος θα έλεγε κανείς σε μια πιο ρομαντική προσέγγιση. Το μακρινό παρελθόν που ήδη βρίσκεται στα αρχεία μου μέσα από τα πρωτοσέλιδα της εποχής, άρθρα, φωτογραφίες, κείμενα, ακόμα και οπτικοακουστικό υλικό τύπου. Αποτυπώματα από στιγμές που δεν έζησα, από στιγμές που μου τις περιγράψανε, που διάβασα για αυτές, που θα ήθελα να είχα ζήσει. Από την άλλη, το κοντινό παρελθόν. Στιγμές της ιστορίας που βίωσα και γεγονότα, τα οποία μπόρεσα να τα δω να ξετυλίγονται μπροστά στα μάτια μου.
Σκέψεις και εκτιμήσεις, λοιπόν, κατάφεραν και βρήκαν το χρονικό περιθώριο να τρυπώσουν στις χαραμάδες των αυθορμητισμών μου όσο επεξεργαζόμουν τα αρχεία. Όταν τα ασπρόμαυρα πρωτοσέλιδα εναλλάσσονταν το ένα το άλλο. Τότε, ομολογώ, χωρίς ίχνος υπερβολής, αναλογιζόμουν πως θα ήταν βρισκόμουν στην Ελλάδα, όταν η Σμύρνη χάθηκε και η «Αιολική Γη» γη του Βενέζη γινόταν γη σωτηρίας για τους ομοίους μου. Αναλογίστηκα να κρυφοκοιτάζω από σκοτεινές γωνίες τις μανάδες, που αποχαιρετούσαν τους γιους τους, πριν αυτοί φύγουν για το Ελληνοϊταλικό μέτωπο. Να γράφω τότε. Να αναρωτιέμαι. Θα τους ξαναφιλήσουν άραγε; Επεξεργάστηκα το πώς θα συμβιβαζόμουν με την κοινωνική απάθεια επί Χούντας. Άραγε, θα σώπαινα, για να ξεφύγω; Και αν ναι, πώς θα ξέφευγα μετά από τις τύψεις μου; Θα καμάρωνα για όσους γνωστούς μου βρέθηκαν στο Πολυτεχνείο και θα φώναζα τα τραγούδια που σιγοψιθύριζα. Σκεφτόμουν πώς θα αντιλαμβανόμουν τα χρόνια της Μεταπολίτευσης, αν τα βίωνα. Πώς, άραγε, θα ήταν, αν ήμουν πολίτης της χώρας, όταν αυτή κυβερνήθηκε από σπουδαίους πολιτικούς, όπως ο Ανδρέας Παπανδρέου ή ο Κωνσταντίνος Καραμανλής; Τι άποψη θα σχημάτιζα; Θα ήταν ίδια με σήμερα;
Από την άλλη, ξεφύλλισα και εφημερίδες που κράτησα ο ίδιος. Η συλλογή μου ξεκινά από το 2015 και συνεχίζει μέχρι και σήμερα. Με μια πολύ πρόχειρη αναδρομή, σε αναμνήσεις αυτή τη φορά οι συλλογισμοί που απέβαλλαν το υποθετικό στοιχείο από το σώμα τους. «Νίκη βαριά σαν ιστορία, στα χέρια της Αριστεράς η τύχη της χώρας» αναγράφει το πρωτοσέλιδο της «Εφημερίδας των Συντακτών» την 26η Ιανουαρίου 2015. «Οι Έλληνες επιλέγουν Ευρώπη» αναφέρει το πρωτοσέλιδο του Έθνους, ενόψει του κρίσιμου δημοψηφίσματος της 5ης Ιουλίου 2015. Η αναδρομή σε παλιές σελίδες συνεχίζεται με τα πρωτοσέλιδα για την προσπάθεια πραξικοπήματος στην Τουρκία το 2016, την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στη θέση του Προέδρου των Η.Π.Α., επίσης το 2016, τα τραγικά γεγονότα σε Μάνδρα και Μάτι μέχρι και τις Ευρωεκλογές και τις Εθνικές εκλογές του 2019. Η μνήμη φτάνει μέχρι και τα τελευταία γεγονότα. Την εποχή του κορωνοϊού, την περίοδο των lockdown. Ένα ξεσκόνισμα της μνήμης με μια μικρή ικανοποίηση: «το βίωσα, το έζησα».
Πηγές αναζήτησης για παρελθοντικά αρχεία υπάρχουν και είναι προσβάσιμα προς τον πολίτη. Μία ποιοτική επιλογή είναι το ιστορικό αρχείο της «Καθημερινής», στο οποίο η πρόσβαση γίνεται εφικτή με μονάχα μία εγγραφή, (την εγγραφή μπορείτε να πραγματοποιήσετε εδώ). Εκτός αυτού, η πρόσβαση σε αρχεία παλαιών εφημερίδων είναι εφικτή και από τον ιστότοπο της Εθνική Βιβλιοθήκης της Ελλάδας (μπορείτε να συνδεθείτε από εδώ), αλλά και από το ψηφιακό αρχείο της Βουλής (διαθέσιμο εδώ).
Η διατήρηση αρχείου του Tύπου, πέραν από μια άκρως συναισθηματική διαδικασία, αποτελεί και ένα χρήσιμο επιστημονικό εργαλείο. Ένα εργαλείο αστείρευτων πληροφοριών, που συγκεντρώθηκαν, όταν τα γεγονότα διαδραματίζονταν. Μια ανεκτίμητης αξίας συλλογή που αποκτά το δικό της ξεχωριστό νόημα στο πέρασμα των χρόνων. Όσο το χαρτί κιτρινίζει, νιώθουμε πως κρατάμε στα χέρια μας μερικές σελίδες από την ιστορία, την στιγμή, μάλιστα, που αυτή γράφονταν. Έτσι, στη βιβλιοθήκη ή τον υπολογιστή μας, το χθες παντρεύεται με το σήμερα, η ιστορική γνώση με τη μνήμη και η επιστημονική έρευνα με τη χρήση αξιόπιστων πηγών.
