Του Γιάννη Χουλιάρα,
Στις 23 Νοεμβρίου, ισραηλινά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν πως ο Πρωθυπουργός του Ισραήλ, Benjamin Netanyahu, πραγματοποίησε μυστική πτήση στην πόλη Neom της Σαουδικής Αραβίας, στην ακτή της Ερυθράς Θάλασσας, συνοδευόμενος από τον επικεφαλής της Υπηρεσίας Πληροφοριών Mossad, Yossi Cohen. Σύμφωνα με τις αναφορές, οι δύο Ισραηλινοί αξιωματούχοι είχαν συνάντηση με τον Πρίγκιπα Mohammed bin Salman, de facto ηγέτη της Σαουδικής Αραβίας.
Αν και ο Υπουργός Εξωτερικών του βασιλείου, Πρίγκιπας Faisal bin Farhan, αρνήθηκε πως η επίσκεψη έλαβε χώρα, δεδομένα από ιστοσελίδα καταγραφής πτήσεων επιβεβαιώνουν, σύμφωνα με το Associated Press, τις αναφορές των ισραηλινών μέσων. Η επίσκεψη του Netanyahu στη Σαουδική Αραβία αποτελεί την πρώτη δημοσίως γνωστή συνάντηση Ισραηλινών και Σαουδαράβων ηγετών. Είναι μια ακόμη επιβεβαίωση της στενής στρατηγικής συνεργασίας που έχει αναπτυχθεί μεταξύ των δύο κρατών, η οποία αντικατοπτρίζει τα κοινά συμφέροντά τους.
Ιστορικά, η Σαουδική Αραβία δεν έχει αναγνωρίσει, μέχρι σήμερα, το Ισραήλ και επιμένει πως αυτό θα πραγματοποιηθεί μόνο σε περίπτωση αποχώρησης των ισραηλινών δυνάμεων από τα παλαιστινιακά εδάφη και αναγνώρισης, εκ μέρους του Ισραήλ, ενός ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους, με πρωτεύουσα την ανατολική Ιερουσαλήμ. Αυτές είναι οι βασικές παράμετροι της Αραβικής Ειρηνευτικής Πρωτοβουλίας, που παρουσίασε η Σαουδική Αραβία το 2002.
Παρ’ όλα αυτά, η Σαουδική Αραβία ποτέ δεν επιδίωξε ενεργά τη σύγκρουση με το Ισραήλ. Η απουσία κοινών συνόρων σήμαινε πως έκαστο κράτος δεν αποτελούσε απειλή για το άλλο. Αντιθέτως, το βασίλειο και το Ισραήλ αντιμετώπισαν κοινές απειλές κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα: πρώτα από την Αίγυπτο, λόγω της ριζοσπαστικής αραβικής εθνικιστικής ιδεολογίας που προωθούσε ο Gamal Abdel Nasser, και αργότερα από τον επεκτατισμό του Ιράκ, υπό τον Saddam Hussein.
Από τις αρχές του 21ου αιώνα, η εμφάνιση νέων κοινών απειλών επέφερε μια άνευ προηγουμένου προσέγγιση των δύο κρατών, σε σημείο που να μπορούμε, σήμερα, να κάνουμε λόγο για μια ιδιότυπη στρατηγική συνεργασία. Ως πρώτη απειλή αναδεικνύεται η αυξανόμενη επιρροή του Ιράν στο Ιράκ, την Συρία, τον Λίβανο και την Υεμένη. Τόσο η Σαουδική Αραβία όσο και το Ισραήλ βλέπουν το Ιράν ως την μεγαλύτερη απειλή για την ασφάλειά τους. Η άνοδος της ιρανικής επιρροής στον Περσικό Κόλπο και την ευρύτερη Μέση Ανατολή έλαβε μια ισχυρή ώθηση από την πτώση του καθεστώτος του Saddam Hussein το 2003, με την εισβολή των Η.Π.Α. στη χώρα, η οποία είχε ως συνέπεια τη δημιουργία ενός κενού ισχύος στην περιοχή. Τρία χρόνια αργότερα, κατά τον πόλεμο του Ισραήλ με την λιβανική οργάνωση Hezbollah (υποστηριζόμενη από το Ιράν) το 2006, η Σαουδική Αραβία τάχθηκε εναντίον της Hezbollah. Ο πόλεμος αυτός υπήρξε κρίσιμη καμπή για τις διμερείς σχέσεις, καθώς αποτέλεσε την αφορμή για την αρχικά κρυφή ανάπτυξη της συνεργασίας Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας κατά του Ιράν. Ξεκίνησαν τακτικές παρασκηνιακές ανεπίσημες επαφές μεταξύ αξιωματούχων των δύο κρατών, ειδικά των Μυστικών Υπηρεσιών, οι οποίες συνεχίζονται. Σύμφωνα με αναφορές, το 2010 η Σαουδική Αραβία συμφώνησε να επιτρέψει στο Ισραήλ τη χρήση του εναέριου χώρου της για ένα πιθανό χτύπημα κατά του Ιράν.
Δεύτερον, η Τουρκία και η στήριξη του Προέδρου Recep Tayyip Erdoğan στη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Η Σαουδική Αραβία, μαζί με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), το Μπαχρέιν και την Αίγυπτο, θεωρούν την Αδελφότητα υπαρξιακή απειλή για την εσωτερική ασφάλεια και σταθερότητά τους. Αυτή η ανασφάλεια οξύνθηκε με τις αραβικές εξεγέρσεις του 2011, τις οποίες η Τουρκία επιχείρησε να χειραγωγήσει για να επεκτείνει την περιφερειακή επιρροή της. Η Τουρκία απέκτησε επιπλέον στρατιωτική παρουσία στον Περσικό Κόλπο, με το άνοιγμα δύο στρατιωτικών βάσεων στο Κατάρ, επίσης αντίπαλο της Σαουδικής Αραβίας. Οι δύο χώρες υποστηρίζουν αντίπαλες παρατάξεις στον πόλεμο της Λιβύης και ανταγωνίζονται για πολιτικοοικονομική επιρροή στο Κέρας της Αφρικής και την Ερυθρά Θάλασσα. Η τουρκική πολιτική έχει επιφέρει επίσης και τη δριμεία επιδείνωση των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ, λόγω της προσπάθειας του Erdoğan να παρουσιαστεί ως ο προστάτης των Παλαιστινίων και των ισλαμικών ιερών τόπων στην Ανατολική Ιερουσαλήμ.
Επιπρόσθετα, μέσω της συνεργασίας της με το Ισραήλ, η Σαουδική Αραβία στοχεύει στο να ενισχύσει τις σχέσεις της με τις Η.Π.Α., εκμεταλλευόμενη την ισχυρή επιρροή του Ισραήλ στην αμερικανική κυβέρνηση, καθώς και να βελτιώσει την εικόνα της στο Κογκρέσο, η οποία έχει κηλιδωθεί από τη δολοφονία του δημοσιογράφου Jamal Khassoggi και τον πόλεμο στην Υεμένη. Εδώ πρέπει να σημειωθεί, επίσης, πως τα δύο κράτη μοιράζονται την ανησυχία για το μέλλον της παρουσίας των Η.Π.Α. στην περιοχή. Οι κυβερνήσεις τόσο του Barack Obama, όσο και του Donald Trump, δήλωσαν ανοιχτά την πρόθεσή τους να μειώσουν την αμερικανική στρατιωτική παρουσία στη Μέση Ανατολή. Ως εκ τούτου, το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία θεωρούν πλέον πως οι Η.Π.Α. δεν είναι επαρκώς αφοσιωμένες στην ασφάλειά τους. Η ενίσχυση της μεταξύ τους συνεργασίας είναι επομένως απαραίτητη. Λόγω των περιορισμένων στρατιωτικών δυνατοτήτων της και στο πλαίσιο της σταδιακής αμερικανικής απεμπλοκής από τη Μέση Ανατολή, η Σαουδική Αραβία χρειάζεται έναν ισχυρό εταίρο, όπως το Ισραήλ, για να θωρακίσει την ασφάλειά της και να αντιμετωπίσει τις ιρανικές και τουρκικές απειλές.
Σε συνάρτηση με τις κοινές απειλές, υπάρχουν και άλλα κίνητρα, σχετιζόμενα με την ασφάλεια και την οικονομία, που ωθούν τη Σαουδική Αραβία σε συνεργασία με το Ισραήλ. Η προηγμένη στρατιωτική τεχνολογία του Ισραήλ, σε είδη όπως τα drones, και η κυρίαρχη θέση του στον τομέα της κυβερνοασφάλειας, το καθιστούν ελκυστικό συνεργάτη για το βασίλειο. Ο τομέας της κυβερνοασφάλειας ειδικά, σχετίζεται άμεσα με την επιδίωξη της Σαουδικής Αραβίας να θωρακίσει την εσωτερική της ασφάλεια. Υπάρχουν πολλές αναφορές για πώληση λογισμικού κατασκοπίας από ισραηλινές εταιρείες στη Σαουδική Αραβία, με την ενθάρρυνση της κυβέρνησης του Ισραήλ. Το βασίλειο αξιοποιεί το λογισμικό για την επιτήρηση αντιπάλων του καθεστώτος. Επιπλέον, το Ισραήλ αποτελεί πρωτοπόρο σε τεχνολογικούς τομείς όπως η διαχείριση υδάτων, που ενδιαφέρουν έντονα τα αραβικά κράτη του Κόλπου.
Πρόσφατα γεγονότα επιβεβαιώνουν τον ολοένα και πιο δημόσιο χαρακτήρα των διμερών σχέσεων. Το 2014, η Σαουδική Αραβία επέτρεψε την εργασία ατόμων εβραϊκής θρησκείας στο βασίλειο (αλλά όχι Ισραηλινών πολιτών). Το 2018, ο πρίγκιπας Βin Salman, σε συνέντευξή του στο περιοδικό Atlantic, αναγνώρισε το δικαίωμα των Ισραηλινών, όπως των Παλαιστινίων, να ζουν στα εδάφη τους (εννοώντας τα εδάφη του Ισραήλ).
Οι πρόσφατες ιστορικές συμφωνίες του Ισραήλ με τα ΗΑΕ, το Μπαχρέιν και το Σουδάν δε θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν χωρίς την στήριξη της Σαουδικής Αραβίας. Η κυβέρνηση επέτρεψε, αμέσως μετά, τη διέλευση ισραηλινών αεροσκαφών από τον σαουδαραβικό εναέριο χώρο, για πτήσεις από και προς τα ΗΑΕ και το Μπαχρέιν. Τα μέσα ενημέρωσης και σημαίνοντες θρησκευτικοί ηγέτες της χώρας, όπως ο ιμάμης της Μέκκας, εκφράζουν το τελευταίο διάστημα θετικές απόψεις για το Ισραήλ και τους Εβραίους. Επιπλέον, ασκούν ανοιχτά κριτική στην παλαιστινιακή ηγεσία για την ανικανότητά της να προχωρήσει σε μια ειρηνική λύση με το Ισραήλ, κάτι αδιανόητο τις προηγούμενες δεκαετίες.
Καταληκτικά, σημαντικοί φραγμοί για την περαιτέρω εξέλιξη των σχέσεων παραμένουν. Η Σαουδική Αραβία δεν είναι πολύ πιθανό να προχωρήσει σε πλήρη εξομάλυνση των σχέσεών της με το Ισραήλ στην παρούσα φάση. Η εξέχουσα θέση του βασιλείου στο μουσουλμανικό κόσμο, η σημασία του Παλαιστινιακού ζητήματος για την πολιτική νομιμοποίηση του καθεστώτος, καθώς και η στήριξη της κοινής γνώμης προς τους Παλαιστίνιους, καθιστούν δύσκολη προς το παρόν μια τέτοια κίνηση. Μολαταύτα, οι κυβερνητικές πολιτικές και η αλλαγή της επίσημης ρητορικής, καταδεικνύουν πως το κράτος προετοιμάζει την κοινή γνώμη για μια μελλοντική επισημοποίηση των σχέσεων με το Ισραήλ, οι οποίες είναι κρίσιμες για τα συμφέροντα της Σαουδικής Αραβίας στη μεταβαλλόμενη Μέση Ανατολή.
