Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Το Facebook έκανε την εμφάνισή του το 2004 στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ από τον 19χρόνο, τότε φοιτητή, Μαρκ Ζούκεμπεργκ, όπου ίδρυσε έναν ιστότοπο κοινωνικής δικτύωσης απευθυνόμενος αρχικά μόνο στους φοιτητές του Χάρβαρντ. Έξι μήνες αργότερα, ως εταιρεία πλέον εγκαθιδρύεται στο Silicon Valley της Καλιφόρνια, ακριβώς έξω από το Πανεπιστήμιο Στάνφορντ. Το 2006, η υπηρεσία έγινε προσβάσιμη σε κάθε άνθρωπο του πλανήτη.
Το δεύτερο τρίμηνο του 2020, οι χρήστες του Facebook είναι 2,7 δις και θεωρείται η μεγαλύτερη κοινωνική πλατφόρμα παγκοσμίως, ενώ επίσης 3,14 δις άνθρωποι φαίνεται να χρησιμοποιούν κάθε μήνα ένα από τα βασικά προϊόντα της εταιρείας (Facebook, WhatsApp, Instagram ή Messenger) (Statista, 2020). Σύμφωνα με το Forbes (2020), το Facebook αύξησε τα έσοδά του το διάστημα 2016-2019 κατά 43 δις δολάρια, αύξηση που ξεπερνά το 156%, με αποτέλεσμα η αξία της εταιρείας να αυξάνεται κατά 350 δις δολάρια. Η αξία του Facebook δεν βασίζεται στο εισόδημα, στα περιουσιακά στοιχεία ή στα κέρδη του, αλλά στις διαφημίσεις. Συγκεκριμένα, επειδή «πουλάει» διαφημιστικό χώρο, όπου έμποροι πληρώνουν για να διαφημιστούν τα προϊόντα τους στην ιστοσελίδα, αναγνωρίζεται και η αξία της εταιρείας. Το τελευταίο διάστημα το Facebook βιώνει αύξηση της ζήτησης για διαφημιστικό χώρο, καθώς λόγω του COVID-19 όλο και περισσότεροι στρέφονται στο digital marketing.
Το Facebook όμως επί της ουσίας είναι ένα δωρεάν προϊόν που μπορεί να καταναλώσει οποιοσδήποτε έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο και δεν απαιτεί καμία οικονομική συναλλαγή, πέραν από την ήδη υπάρχουσα αγορά κινητού τηλεφώνου ή υπολογιστή και αγορά δεδομένων κινητής τηλεφωνίας ή συμβολαίου διαδικτύου. Πέραν από την μη-οικονομική διάσταση του Facebook, κάποιος μπορεί να υποστηρίξει ότι είναι και α-χωρικό φαινόμενο, κάνοντας την γεωγραφική διάσταση εξίσου περιττή. Το πόσο χρόνο θα ξοδέψουμε στο Facebook, δεν συμπεριλαμβάνει αλληλεπίδραση με την γη και το προϊόν είναι αβαρές και εικονικό. Με άλλα λόγια, έχουμε να κάνουμε με ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της αβαρούς οικονομίας (weightless economy), όπου το προϊόν δεν έχει αξία λόγω του βάρους ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζει έντονα την ψηφιακή εποχή (ΜΒΝ). Οι αποστάσεις, το μέρος και τα σύνορα, φαίνεται να έχουν ελάχιστη σημασία για τους χρήστες, καθώς ανεξάρτητα το πού βρίσκονται μπορούν να επικοινωνήσουν με τους Facebook-φίλους τους, ανεξάρτητα το πού βρίσκονται και εκείνοι. Αυτό φαίνεται να βάζει τέλος στη σημασία του γεωγραφικού χώρου.
Όμως, εστιάζοντας λίγο καλύτερα, το Facebook έχει να μας υποδείξει τόσο την οικονομική όσο και την γεωγραφική του διάσταση. Αρχικά, κανείς δεν αμφισβητεί ότι είναι ένα οικονομικό φαινόμενο, από τη στιγμή που απασχολεί γύρω στις 45 χιλιάδες εργαζομένους και η αξία της είναι 791 δις δολάρια (Macrotrends, 2020). Επίσης, τα προϊόντα του είναι ένα οικονομικό εργαλείο για τις επιχειρήσεις, που προσπαθούν να συνδεθούν με πελάτες και υπαλλήλους, τόσο από τη πλευρά της κοινωνικοποίησης όσο και από τη πλευρά της διαφημιστικής προώθησης. Επίσης, είναι μια πλατφόρμα, πάνω στην οποία δουλεύουν προγραμματιστές και επιχειρηματίες σε 190 χώρες.
Στη συνέχεια, το Facebook έχει και μια ξεκάθαρη γεωγραφική ιστορία να μας παρουσιάσει. Με αυτή την ιστορία ασχολούνται οι οικονομικοί γεωγράφοι, που προσπαθούν να απαντήσουν σε ερωτήματα τύπου «πώς τα οικονομικά μοτίβα διαδραματίζονται στο γεωγραφικό χώρο και γιατί τα φαινόμενα λαμβάνουν χώρα εκεί;». Βέβαια, ο χώρος δεν έχει αρκετά ξεκάθαρη έννοια. Θα μπορούσαμε να τον θεωρήσουμε ως ένα καμβά, όπου αποτυπώνονται διάφορα οικονομικά και κοινωνικά μοτίβα. Όμως, η επιστήμη της οικονομικής γεωγραφίας δεν μένει εκεί, δηλαδή στην απλή περιγραφή των μοτίβων, αλλά προσπαθεί να εξηγήσει αυτά τα γεωγραφικά μοτίβα. Με άλλα λόγια, θέτει το ερώτημα «γιατί οι οικονομικές δραστηριότητες σχημάτισαν αυτές τις χωρικές σχέσεις;».
Για να μπορέσουμε να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα, οφείλουμε να βασιστούμε σε τέσσερα ζητήματα. Το πρώτο ζήτημα είναι η τοποθεσία (location) και πώς συσχετίζονται οι άνθρωποι με τα αντικείμενα, με βασικό παράγοντα την απόσταση. Το δεύτερο ζήτημα είναι το έδαφος (territory), δηλαδή η εξουσία που ασκείται πάνω σε συγκεκριμένων διαστάσεων χώρο. Το τρίτο ζήτημα είναι το μέρος, δηλαδή τα μοναδικά χαρακτηριστικά που παίρνει ο χώρος, έπειτα από την αλληλεπίδραση του με τους ανθρώπους. Τέταρτο και τελευταίο ζήτημα είναι η κλίμακα, δηλαδή παγκόσμια, μακρο-περιφερειακή, εθνική, περιφερειακή, αστική και τοπική.
Έχοντας τα παραπάνω στο νου, μπορούμε ένα-ένα να τα συνδέσουμε με την γεωγραφική διάσταση του Facebook. Ξεκινώντας με την τοποθεσία, αν και αναφέραμε ότι εκ πρώτης όψεως η απόσταση δεν φαίνεται να έχει σημασία, στην ουσία όμως δεν φαίνεται ναι ισχύει. Το Facebook, «πουλάει» χώρο για διαφημίσεις, έτσι τα διαφημιζόμενα προϊόντα πρέπει να απευθύνονται σε γεωγραφικές περιοχές, όπου οι αποδέκτες της διαφήμισης βρίσκονται σε κοντινή απόσταση. Εξ ου και οι περισσότερες διαφημίσεις που βλέπουμε και εμείς οι ίδιοι στη πλατφόρμα, αφορούν το ελληνικό εμπόριο. Επίσης, οι κεντρικοί σέρβερς της εταιρείας, βρίσκονται στo Prineville των ΗΠΑ, λόγω της μεγάλης γεωγραφικής έκτασης (αφού το μικρότερο κτίριο είναι 32.000 τ.μ. (Lardinois, 2016), του φτηνού ηλεκτρικού ρεύματος (καθώς βρίσκεται κοντά σε υδροηλεκτρικό εργοστάσιο), των κλιματολογικών συνθηκών (η μεγάλη παραγωγή θερμότητας από τους σέρβερς απαιτεί μεγάλες ποσότητες κρύου νερού και το ξηρό κλίμα επιτρέπει αποδοτικότερη ψύξη) και φυσικά λόγω της καλής ποιότητας σύνδεσης του διαδικτύου. Άρα, δε θα μπορούσε μια τέτοια εγκατάσταση να τοποθετηθεί οπουδήποτε.
Όσον αφορά το έδαφος «κυριαρχίας», φαίνεται με πολύ γλαφυρό τρόπο στην παρακάτω εικόνα ότι η Κίνα, μεγάλο κομμάτι της Αφρικής και χώρες της Λατινικής Αμερικής δεν παρουσιάζουν δραστηριότητα. Χαρακτηριστικά, η Κίνα έχει αποκλείσει το Facebook από το έδαφος της μέσα από κυβερνητικές αποφάσεις. Δηλαδή, έχει ασκήσει εδαφική κυριαρχία εμποδίζοντας την δραστηριοποίησης μιας εταιρείας.
Οι οικονομολόγοι προσπαθούν να βρουν γενικούς εφαρμόσιμους «κανόνες», ανεξάρτητα από το μέρος, ενώ οι οικονομικοί γεωγράφοι προσπαθούν να βρουν τους λόγους. για τους οποίους συμβαίνουν σε συγκεκριμένα μέρη τα φαινόμενα, δηλαδή δίνουν ιδιαίτερη μνεία στην πολυπλοκότητα του μέρους. Έτσι, σε ό,τι αφορά το τρίτο ζήτημα, το Facebook ιδρύθηκε από έναν μαθητή του Χάρβαρντ και έπειτα μεταφέρθηκε στην Silicon Valley. Το Facebook στη συνέχεια, στεγάστηκε στο Επιχειρηματικό Πάρκο του Στάνφορντ, όχι τυχαία, αλλά για τις ιδιαιτερότητες του μέρους. Χαρακτηριστικά, είναι ένα περιβάλλον που παρέχει βοήθεια σε νεοσύστατες επιχειρήσεις που χρειάζονται χώρο γραφείων. Παράλληλα, η Silicon Valley, είναι ένα μέρος όπου ιδέες, γνώση, κεφάλαιο και υψηλό ανθρώπινο κεφάλαιο έρχονται όλα μαζί με αποτέλεσμα να δίνει την κατάλληλη αναπτυξιακή ώθηση σε επιχειρήσεις, όπως έγινε και με το Facebook.
Τέλος, μελετώντας την κλίμακα του Facebook, αν εστιάσουμε στη παγκόσμια κλίμακα μπορούμε να κατανοήσουμε τη πλήρη έκταση της εταιρείας και την κύρια βάση πελατών (π.χ. Αμερικανοί), ενώ αν εστιάσουμε την εθνική κλίμακα θα δούμε τους κανονισμούς (π.χ. Κίνα) και τη κουλτούρα, που επιδρούν άμεσα στις οικονομικές δραστηριότητες.
Συνοψίζοντας, μέσα από αυτό το άρθρο επεδίωξα να κάνω αισθητό ότι ο γεωγραφικός χώρος δεν είναι απλώς ένας καμβάς, όπου αποτυπώνονται τυχαία οι δραστηριότητες. Χρησιμοποιώντας το Facebook ως παράδειγμα, ενός δωρεάν και άυλου προϊόντος, ο χώρος έχει ιδιαίτερη σημασία. Τελικά, είναι αυτός που καθορίζει τα γεωγραφικά πρότυπα, μέσα από την επίδραση της απόστασης, του εδάφους και του μέρους. Με άλλα λόγια, ο χώρος είναι ένας ενεργός παίχτης στον καθορισμό της οικονομικής γεωγραφίας (Coe et al., 2019).
Αναφορές
-
Forbes (2020). Facebook Added Over $350 Billion In Value Since 2016. Can It Repeat?. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 30/11/2020.
- Macrotrends (2020). Facebook: Number of Employees 2009-2020 | FB. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 30/11/2020.
- Statista,(2020). Number of monthly active Facebook users worldwide as of 3rd quarter 2020. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 30/11/2020.
- Coe, N. M., Kelly, P. F., & Yeung, H. W. (2019). Economic geography: a contemporary introduction. John Wiley & Sons.
- Lardinois, F. (2016). A look inside Facebook’s data center. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 30/11/2020.
- The Guardian (2010). Mapping facebook friends. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 30/11/2020.
-
ΜΒΝ. What is the weightless economy? Definition and examples. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 30/11/2020.
