Της Κατερίνας Κάκου,
«Καθένας μας γεννιέται κατέχοντας διπλή υπηκοότητα, μία στο βασίλειο των υγιών και μία στο βασίλειο των αρρώστων. Αν και όλοι μας προτιμούμε να χρησιμοποιούμε μόνο το διαβατήριο του υγιούς, αργά ή γρήγορα καθένας μας υποχρεώνεται, τουλάχιστον για ένα χρονικό διάστημα, να πολιτογραφηθεί υπήκοος εκείνου του άλλου τόπου». Στον πρόλογο του βιβλίου της «Η νόσος ως μεταφορά – Το AIDS και οι μεταφορές του» η Σούζαν Σόνταγκ, υπενθυμίζοντάς μας αυτό που όλοι προσπαθούμε να ξεχάσουμε. Έχουν περάσει σχεδόν 40 χρόνια από το 1981, όταν και ακούσαμε πρώτη φορά για το AIDS κι από τότε, προσπαθούμε εναγωνίως να βγάλουμε από το μυαλό μας την ενοχλητική υπενθύμισή του. Μόνο που οι αριθμοί τον υπενθυμίζουν διαρκώς. Τα επιδημιολογικά δεδομένα του -πρώην- ΚΕΕΛΠΝΟ -νυν ΕΟΔΥ- για την Ελλάδα κατέγραψαν το 2011 αύξηση κατά 52,7% (σε σχέση με το 2010) στα νέα κρούσματα, ενώ οι νέες διαγνώσεις τα έτη (2016 – 2018) κυμαίνονται σε σταθερά επίπεδα (περίπου 5 ανά 100.000 πληθυσμού).
Μπορεί, όμως, κανείς να πει με σιγουριά ότι γνωρίζει πραγματικά τι είναι αυτός ο ιός, αν κλείσει τα αυτιά του σε πηγές παραπληροφόρησης;
Σύμφωνα με την ιατρική βιβλιογραφία, ο HIV αποτελεί τον «ιό της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας». Κάποιοι ιοί, όπως αυτοί που προκαλούν το κοινό κρυολόγημα ή τη γρίπη, παραμένουν στο σώμα μόνο για μικρό χρονικό διάστημα, ωστόσο, ιοί, όπως ο HIV, δεν φεύγουν ποτέ. Ο ιός του AIDS ανήκει στην οικογένεια των ρετροϊών: Έχει, δηλαδή, ως γενετικό υλικό το RNA, το οποίο με τη δράση ενός ενζύμου, που ονομάζεται «αντίστροφη μεταγραφάση», μετατρέπεται σε DNA για να ενσωματωθεί στο ανθρώπινο γονιδίωμα. Ορισμένα χαρακτηριστικά του ιού συνίστανται στο υψηλό ποσοστό μετάλλαξής του, στον γρήγορο ρυθμό αναπαραγωγής του και στο τεράστιο μέγεθος του πληθυσμού του. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι σε κάθε δεδομένη στιγμή, ένα άτομο που έχει μολυνθεί από τον HIV μεταφέρει δεκάδες εκατομμύρια λοιμογόνους παράγοντες του ιού με εκατομμύρια διαφορετικών τυχαίων μεταλλάξεών του. Όταν κάποιος μολύνεται με τον HIV, ονομάζεται «HIV οροθετικός». Από την άλλη, ο όρος AIDS σημαίνει «σύνδρομο της επίκτητης ανοσοανεπάρκειας» και προκαλείται από τον HIV.
Συχνά οι ονομασίες HIV και AIDS συγχέονται, καθώς και οι δύο όροι περιγράφουν την ίδια νόσο. Για το λόγο αυτό, πρέπει να σκεπτόμαστε το AIDS ως μια προχωρημένη HIV νόσο. Ο ιός HIV προκαλεί AIDS, μολύνοντας και σκοτώνοντας έναν τύπο κυττάρων, που ονομάζονται helper T-cells, κύτταρα απαραίτητα για τη σωστή ανοσολογική απόκριση σε μολυσματικούς παράγοντες. Η αργή, αλλά συνεχής απώλεια αυτών των κυττάρων, αφήνει το σώμα αδύναμο να αμυνθεί ενάντια σε έναν μακρύ κατάλογο βακτηρίων και ιών και τελικά η μόλυνση από ευκαιριακές λοιμώξεις (πχ πνευμονία) είναι που σκοτώνει τον ασθενή. Αν κάποιο άτομο με HIV διαγνωσθεί με κάποια ευκαιριακή λοίμωξη, τότε λέμε ότι ανέπτυξε AIDS.
Παρά την καθ’ όλα ιατρική και άκρως βιολογική του υπόσταση, το AIDS παραμένει ένα κοινωνικό νόσημα. Όπως τονίζει ο διευθυντής της Μονάδας Ειδικών Λοιμώξεων του Νοσοκομείου «Ανδρέας Συγγρός», Βασίλης Παπαρίζος: «Στο βιολογικό κομμάτι τα πράγματα είναι αρκετά καλά. Ένας οροθετικός που διαγιγνώσκεται νωρίς και παίρνει τη σωστή θεραπεία θα έχει προσδόκιμο ζωής ίσο με αυτό του υπόλοιπου πληθυσμού. Στο κοινωνικό, όμως, σκέλος του νοσήματος, οι αντιλήψεις δεν έχουν διορθωθεί ιδιαίτερα. Και αυτό έχει μεγάλη ψυχολογική επιβάρυνση για τον ασθενή. Η κατάθλιψη είναι μια παράλληλη νόσος για αυτόν. Το 2011, ελληνικό δικαστήριο συναίνεσε στην απόλυση οροθετικού, επειδή οι συνάδελφοί του επηρεάζονταν αρνητικά! Αυτό το κοινωνικό στίγμα είναι η μεγαλύτερη μάχη που δίνουμε και εμείς οι γιατροί στις ειδικές μονάδες». Απόρροια των παραπάνω συνιστά η οικογενειακή και κοινωνική απομόνωση, η οποία είναι συχνά τέτοια, που το τακτικό ραντεβού (κάθε δύο-τρεις μήνες) με τον θεράποντα ιατρό είναι λυτρωτικό για τον οροθετικό ασθενή που στο ενδιάμεσο διάστημα τις περισσότερες φορές, κυριολεκτικά, δεν έχει κανέναν άλλον να μιλήσει.
Πως κολλάει κάποιος και πως προφυλάσσεται από τον HIV;
Ο HIV μεταδίδεται από ένα οροθετικό άτομο κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής, όταν συγκεκριμένα υγρά του σώματός του που περιέχουν HIV εισχωρήσουν απευθείας στην κυκλοφορία του αίματος ενός άλλου ατόμου μέσω μιας βλεννογόνου μεμβράνης ή μέσω ενός κατεστραμμένου ιστού ή με μια σύριγγα ή από την μητέρα προς το έμβρυο. Τα σωματικά υγρά ενός οροθετικού ατόμου που περιέχουν HIV σε ικανή ποσότητα για να επιτευχθεί μετάδοση του ιού μπορεί να είναι: Tο αίμα, το σπέρμα, άλλα υγρά του σώματος (όπως πχ τα κολπικά, προσπερματικά) και το μητρικό γάλα. Έτσι, για την μετάδοση του ιού απαιτείται να συρρέουν σωρευτικά οι εξής δύο προϋποθέσεις: O HIV να είναι παρόν και σε ικανή ποσότητα σε κάποιο από τα ως άνω υγρά και να έχει εισχωρήσει (το υγρό) μέσα στο σώμα. Λιγότερο συνήθεις περιπτώσεις μετάδοσης του ιού, αλλά εξίσου επικίνδυνες είναι η κοινή χρήση συρίγγων, όταν λαμβάνεται δόση ναρκωτικών ουσιών (0.67% επικινδυνότητα), το μη επαγγελματικό τατουάζ και τρύπημα αυτιών, οι τυχαίες διατρήσεις με σύριγγες, μεταγγίσεις μολυσμένου αίματος (90% επικινδυνότητα), ο τοκετός (25% επικινδυνότητα) και ο θηλασμός. Παρά την αυξημένη παραπληροφόρηση -αν και πλέον δείχνει να έχει εξαλειφθεί- είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι ο ιός HIV δεν μεταδίδεται με: Σάλιο, δάκρυα, ιδρώτα, κόπρανα ή ούρα, αγκαλιά, το φιλί, το μασάζ, την χειραψία, το τσίμπημα ενός εντόμου και την κοινή χρήση μίας τουαλέτας ή ενός ντους. Γίνεται αντιληπτό ότι η πρόληψη και η προστασία είναι καίριες για την αποφυγή της καταστολής και αποτελούν τα προσωπικά όπλα του καθενός από εμάς ενάντια σε αυτόν τον ιό. Μας το υπενθυμίζει συνεχώς και ο Ιπποκράτης με τη ρήση «το προλαμβάνειν μείζον εστί του θεραπεύειν», και εφόσον σίγουρη και αποτελεσματική θεραπεία προς το παρόν δεν έχει αποδειχθεί, η καλύτερη εγγυημένη προστασία είναι η πρόληψη.
Στο πλαίσιο των διεθνών διακηρύξεων του ΟΗΕ για το HIV/AIDS και με στόχο τον έλεγχο προόδου κάθε χώρας σχετικά με τις διεθνείς δεσμεύσεις για την λοίμωξη, το UNAIDS (το ειδικό πρόγραμμα του OHE για το(ν) HIV/AIDS) και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, ζητούν τη σύνταξη ετήσιας εθνικής αναφοράς με την καταγραφή συγκεκριμένων δεικτών. Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων συμμετέχει ανά διετία στην ανωτέρω διαδικασία με στόχο την παρακολούθηση της διακήρυξης του Δουβλίνου. Σημείο εστίασης και κεντρικός άξονας πάνω στον οποίο βασίζεται ο ΟΗΕ, αλλά και κάθε Υπουργείο Υγείας των μελών-κρατών, αποτελεί η πρόληψη.
Ο ΟΗΕ με αφορμή την παγκόσμια ημέρα του Aids φέτος μεταφέρει ένα ισχυρό μήνυμα εν όψει εξάλλου και της πανδημίας του κορωνοϊού, η οποία έχει εμποδίσει τις όποιες εκδηλώσεις παγκοσμίως τόσο για το AIDS όσο και για όλες τις εκδηλώσεις εν γένει: «Κάθε χρόνο, την 1η Δεκεμβρίου, ο κόσμος εορτάζει την Παγκόσμια Ημέρα του AIDS. Οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ενώνονται για να δείξουν υποστήριξη σε άτομα που ζουν και έχουν προσβληθεί από τον ιό HIV και να θυμηθούν εκείνους που έχασαν τη ζωή τους από το AIDS. Το 2020, η παγκόσμια προσοχή επικεντρώθηκε από την πανδημία του κορωνοϊού για την υγεία και τον τρόπο με τον οποίο οι πανδημίες επηρεάζουν τη ζωή και τα προς το ζην. Ο κορωνοϊός δείχνει για άλλη μια φορά, πώς η υγεία συνδέεται με άλλα κρίσιμα ζητήματα, όπως η μείωση της ανισότητας, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η ισότητα των φύλων, η κοινωνική προστασία και η οικονομική ανάπτυξη. Έχοντας αυτό κατά νου, φέτος το θέμα της Παγκόσμιας Ημέρας για το AIDS είναι: «Παγκόσμια αλληλεγγύη, κοινή ευθύνη». Σε σύμπνοια με τον ΟΗΕ, βρίσκεται και το φετινό μήνυμα του Υπουργείου Υγείας: «Προφύλαξε τον εαυτό σου και τους γύρω σου!».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «Τι είναι ο HIV και το AIDS;», hivaids.gr, διαθέσιμο εδώ
- «Η ελληνική κοινωνία και το AIDS», BHMAgazino, διαθέσιμο εδώ
