Της Ερμιόνης Μπάδα,
Σχεδόν κάτι λιγότερο από ένα χρόνο έχει συμπληρώσει η γέννηση ενός νέου Διεθνούς Οργανισμού στην περιοχή της Ερυθράς θάλασσας και του κόλπου του Aden. Με την υπογραφή του Καταστατικού Χάρτη, στις 6 Ιανουαρίου 2020, οι Υπουργοί Εξωτερικών της Σαουδικής Αραβίας, της Ιορδανίας, του Τζιμπουτί, της Ερυθραίας, του Σουδάν, της Σομαλίας, της Αιγύπτου και της Υεμένης έθεσαν τα θεμέλια και έδωσαν ζωή στο Συμβούλιο Αραβικών και Αφρικανικών κρατών που βρέχονται από την Ερυθρά Θάλασσα και τον Κόλπο του Aden. Έχοντας ως κύριο υποκινητή και πρωτεργάτη τη Σαουδική Αραβία, τα προαναφερθέντα κράτη συνενώθηκαν με σκοπό την προάσπιση της ισορροπίας και της ασφάλειας στην επίμαχη περιοχή.
Η εμφάνιση ενός νέου διεθνούς παίκτη στην περιοχή μπορεί να μεταλλάξει τις ισορροπίες είτε προς την εξομάλυνση είτε προς τη σύγκρουση, γι’ αυτό και είναι απαραίτητο να δοθεί σημασία στην ανάλυση της υπόστασής του και των πιθανών προοπτικών του.
Η περιοχή της Ερυθράς Θάλασσας αποτελεί αξιοσημείωτη θαλάσσια οδό για το παγκόσμιο εμπόριο και τη ναυτιλία. Αυτό στηρίζεται στο γεγονός ότι διέρχονται από το σημείο αυτό τουλάχιστον 4 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου την ημέρα και διαπλέει το 10% της παγκόσμιας εμπορικής ροής. Συνεπώς, με 5.500 χιλιόμετρα ακτογραμμής και περίπου 1.150 νησιά, η Ερυθρά Θάλασσα και η απόληξή της, ο κόλπος του Aden, κατέχουν ισχυρή γεωστρατηγική θέση, στην οποία η σταθερότητα και η ειρήνη είναι υψίστης σημασίας, προκειμένου να λειτουργεί εύρυθμα το καθεστώς της ελεύθερης ναυσιπλοΐας. Την ανάγκη αυτή αναγνώρισαν και τα παράκτια κράτη της περιοχής, αποφασίζοντας να προχωρήσουν σε μία συνεργασία για τα περιφερειακά και συλλογικά οφέλη.
Στο Διεθνή Οργανισμό συμμετέχουν μόνο αραβικά και αφρικανικά παράκτια κράτη της Ερυθράς Θάλασσας κάτω υπό τον κοινό και γενικό σκοπό της επίτευξης πολιτικής και οικονομικής συνεργασίας αλλά και συνεργασίας για την ασφάλεια της περιοχής. Οι εκπρόσωποι των κρατών συζήτησαν και κατέληξαν σε μία ατζέντα 12 σημείων που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τη διατήρηση της ασφάλειας της θαλάσσιας οδού, το συντονισμό των πολιτικών συμφερόντων και των επενδύσεων, καθώς και τη μείωση των εξωτερικών παρεμβάσεων στα γενόμενα της περιοχής. Τα συμβαλλόμενα κράτη έχουν να διαχειριστούν κάποια ιδιαίτερα θέματα που μαστίζουν τη θαλάσσια περιοχή, όπως η πειρατεία και το λαθρεμπόριο, ενώ υπάρχει έντονη παρουσία μεταναστευτικών ροών και διασυνοριακού εγκλήματος. Παρ’ όλα αυτά, δεν υπάρχει καμία βλέψη για τη δημιουργία κοινής στρατιωτικής δύναμης. Όπως ανέφερε και ο Υπουργός για τα αφρικανικά κράτη της Σαουδικής Αραβίας, όλες οι χώρες έχουν αμυντικές ικανότητες που πλέον μπορούν να συντονιστούν σε κοινές δράσεις για την αντιμετώπιση των ζητημάτων. Ο οργανισμός έχει έντονα θρησκευτικό χαρακτήρα με τη συμμετοχή μόνο αφρικανικών και αραβικών κρατών, κάτι που επισημαίνεται από τον αποκλεισμό του Ισραήλ, παρά το γεγονός ότι πληροί το γεωγραφικό κριτήριο. Σαν οντότητα, το Συμβούλιο για την Ερυθρά θάλασσα έχει πολλές ιδιαιτερότητες και πιθανότατα θα εισάγει νέα πρωτοποριακά στοιχεία για τη μελέτη των διεθνών οργανισμών.
Η γέννηση αυτού του Διεθνούς Συμβουλίου είναι η πρώτη επιτυχημένη προσπάθεια υλοποίησης μίας οντότητας που θα πρεσβεύει τη συνεργασία και το συντονισμό στην Ερυθρά θάλασσα. Ωστόσο, υπάρχει μία μεγάλη πορεία ενεργειών και προσπαθειών ήδη από την δεκαετία 1970. Αξιοσημείωτοι σταθμοί σε αυτή τη διαδικασία ωρίμανσης της περιφερειακής συνεργασίας, είναι η πρώτη Συνδιάσκεψη του 1972, όπου αναγνωρίστηκαν από τις παράκτιες χώρες τα δικαιώματά τους στην εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου, το κοινό Σύμφωνο εκμετάλλευσης μεταξύ του Σουδάν και της Σαουδικής Αραβίας το 1974, η Διακήρυξη για την Ερυθρά θάλασσα και τον κόλπο του Aden για επιστημονική συνεργασία σε περιβαλλοντικά ζητήματα (1976) και τέλος, η περιφερειακή σύμβαση για τη διατήρηση και προστασία της Ερυθράς θάλασσα (1982), στην οποία έχουν προσχωρήσει η πλειονότητα των χωρών που συμμετέχουν και στο τωρινό Συμβούλιο.
Επιστρέφοντας στο σήμερα, οι διαδικασίες και οι πρώτες συζητήσεις μεταξύ των χωρών ξεκίνησαν το 2018, με τη Σαουδική Αραβία και την Αίγυπτο να παίρνουν το ρόλο του συντονιστή, όμως η πρώτη ήταν αυτή που κατάφερε να βοηθήσει στο να ξεπεραστούν οι οιεσδήποτε επιφυλάξεις απασχολούσαν τα κράτη. Η Αίγυπτος ήταν υπέρ μίας πιο χαλαρής οργάνωσης σε μορφή φόρουμ-συνδιάσκεψης, σε αντίθεση με την Σαουδική Αραβία που προωθούσε κάτι με πιο συγκροτημένη και οργανωμένη υπόσταση.
Η ιδιαιτερότητα που χαρακτηρίζει το Συμβούλιο για την Ερυθρά θάλασσα συνοδεύεται, εντούτοις, και από ζητήματα που ελκύουν την προσοχή των αναλυτών. Αρχικά, τίθεται το ζήτημα της συμμετοχής στο διεθνή οργανισμό, με τα τρέχοντα δεδομένα να δείχνουν ότι το νέο δημιούργημα θα ακολουθήσει κλειστή μορφή, καθώς δεν προβλέπεται η διεύρυνση του εδαφικού πεδίου, αποκλείοντας την είσοδο άλλων μελών. Το γεγονός αυτό δημιουργεί νέα, πιο περίπλοκα ζητήματα. Η απουσία του Ισραήλ ήταν προβλέψιμη λόγω διμερών αντιπαλοτήτων, όμως ο αποκλεισμός της Αιθιοπίας μπορεί να χαρακτηριστεί ως άτοπος, λαμβάνοντας υπόψιν τη σημαντική θέση που κατέχει η χώρα στο κέρας της Αφρικής, όντας πρωτοπόρος της περιοχής και εξαρτώμενη αναπτυξιακά από την Ερυθρά θάλασσα. Από την άλλη πλευρά εξίσου σημαντική είναι η απουσία της Σομαλιλάνδης, ενός ημι-ανεξάρτητου κρατιδίου στα βόρεια της Σομαλίας -περιοχή που αφορά ζωτικά την Ερυθρά θάλασσα- μειώνοντας, κατ’ αυτόν τον τρόπο, την αποτελεσματικότητα των όποιων πολιτικών μπορεί να υιοθετηθούν για την καταπολέμηση της πειρατείας και του λαθρεμπορίου, εφόσον το εν λόγω «κράτος» ελέγχει περίπου 850 χιλιόμετρα ακτογραμμής του κόλπου του Aden.
Τόσο στην όμορη όσο και στην αντίπερα όχθη, εκτυλίσσονται εσωτερικές αναταραχές που θέτουν σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα του μελλοντικού έργου του οργανισμού. Πιο συγκεκριμένα, όπως η Σομαλία, έτσι και η Υεμένη ταλαιπωρείται από μία εμφύλια πολύπλευρη σύρραξη που της στερεί τον αποτελεσματικό έλεγχο παράκτιων περιοχών στην Ερυθρά θάλασσα, έλεγχο τον οποίο κατέχουν οι Houthis και ο ISIS ξεχωριστά. Το Σουδάν αντιμετωπίζει προβλήματα με την πορεία του εκδημοκρατισμού του προκαλώντας ανισορροπία στην περιβάλλουσα περιοχή, ενώ τις ίδιες παρενέργειες έχει και η έκρυθμη κατάσταση που εκτυλίσσεται στην Αιθιοπία. Σημαίνουσα επίδραση έχει, επίσης, και η πετρελαϊκή κρίση που πλήττει τις οικονομίες αυτή την περίοδο, η οποία απαιτεί αντικρουόμενες οικονομικές πολιτικές με διατάραξη των διμερών οικονομικών συνεισφορών.
Επιπροσθέτως, κοινός παρονομαστής όλων των παραπάνω είναι η επιρροή της στρατηγικής της Σαουδικής Αραβίας. Είναι έκδηλη η παρουσία της εξωτερικής πολιτικής της εν λόγω χώρας, σε όλη τη διαδικασία υλοποίησης του οργανισμού, τόσο με τον αποκλεισμό των αντιπάλων της όσο και με την δημιουργία δικτύου επαφών και την εφαρμογή εν τέλει, των επιλογών της. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει εντάσεις μεταξύ των ίδιων των κρατών που συμμετέχουν αλλά και τρίτων κρατών που επηρεάζονται. Μερικοί εκφράζουν ανησυχία για την πορεία του οργανισμού και την πιθανότητα αυτός να αποτελέσει φερέφωνο της Σαουδικής Αραβίας, με στόχο την αποτροπή της επιρροής του Ιράν και του Κατάρ στην περιοχή.
Παρ’ όλα τα ζητήματα και τις όποιες ανησυχίες, με βεβαιότητα, έχει τεθεί η βάση και το πλαίσιο πάνω στο οποίο μπορούν να στηριχτούν τα κράτη της Ερυθράς θάλασσας και να χτίσουν μία γερή συνεργασία με πολλαπλά οφέλη. Πολλοί διεθνείς παράγοντες και κράτη χαιρετίζουν και στηρίζουν την προσπάθεια αυτή ενώ αντίστοιχα, τα ίδια τα συμβαλλόμενα κράτη βρίσκονται σε διαδικασία κύρωσης του Καταστατικού Χάρτη ώστε να τεθεί σε ουσιώδη λειτουργία ο οργανισμός, διαδικασία που ολοκλήρωσε έως σήμερα μόνο το κράτος του Τζιμπουτί, τον περασμένο Ιούλιο. Ταυτόχρονα, πληροφορίες αναδεικνύουν το μεγάλο ενδιαφέρον των συμβαλλόμενων κρατών, τα οποία έχουν ήδη προχωρήσει σε προπαρασκευαστικές εργασίες για την εύρεση πρωτοβουλιών και ιδεών, ώστε να υπάρξει εποικοδομητικός και παραγωγικός διάλογος που θα οδηγήσει σε αποδοτικό έργο. Πλέον, το μόνο που μένει να δούμε είναι το Συμβούλιο σε πλήρη λειτουργία και το πώς θα αντιδράσουν τα τρίτα και αποκλεισμένα κράτη σε αυτό. Η ζωή του Συμβουλίου των Αραβικών και Αφρικανικών κρατών που βρέχονται από την Ερυθρά θάλασσα και τον Κόλπο του Aden μόλις ξεκίνησε.
