Της Ελένης Διοΐλη,
Το Βασίλειο του Μαρόκου είναι μια ισλαμική, αραβική χώρα στην περιοχή Maghreb της Βόρειας Αφρικής. H ιδιαίτερη γεωγραφική του θέση έχει καταστήσει το Μαρόκο στρατηγικής σημασίας περιοχή στο πέρασμα των χρόνων, καθώς βρέχεται από δύο θάλασσες, τη Μεσόγειο Θάλασσα στα βόρεια και τον Ατλαντικό Ωκεανό στα δυτικά, ενώ στο βόρειο άκρο της βρίσκεται η μια πλευρά των στενών του Γιβραλτάρ. Συνορεύει βόρεια με την Ισπανία, ανατολικά με την Αλγερία και νότια με τη Μαυριτανία μέσω της αμφισβητούμενης περιοχής της Δυτικής Σαχάρας που βρίσκεται υπό τη διοίκησή της. Παλιό, λοιπόν, γαλλικό προτεκτοράτο με γαλλικές, ισπανικές και αραβικές επιρροές, το Μαρόκο αποτελεί την έκτη μεγαλύτερη οικονομία της Αφρικής.
Το κλίμα του Μαρόκου διαφέρει από περιοχή σε περιοχή, ενώ ιδιαίτερο ρόλο διαδραματίζει γεωγραφικά η οροσειρά του Άτλα. Κοντά στις ακτές της Μεσογείου, δηλαδή στα βόρεια και προς τα κεντρικά της χώρας, επικρατεί ήπιο κλίμα και μπορεί κανείς να συναντήσει μεγάλα δάση και καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Αντίθετα, μετά την οροσειρά του Άτλα το κλίμα αλλάζει και εκτείνεται η έρημος Σαχάρα, όπου το κλίμα γίνεται ξηρό και επικρατεί ανομβρία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη συγκέντρωση του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού στο πιο εύκρατο βόρειο τμήμα της χώρας.
Οι ιδιαίτερες κλιματικές συνθήκες στο Μαρόκο επηρεάζουν άμεσα την οικονομία της χώρας. Αρχικά, η οικονομία είναι φιλελεύθερη και υπάρχει ένα ευρύ φάσμα οικονομικής δραστηριοποίησης. Ο αγροτικός τομέας, όπως και στις περισσότερες αφρικανικές χώρες, είναι ο μεγαλύτερος εργοδότης με το 40% του πληθυσμού να ασχολείται με τη γεωργία. Κυρίως η παραγωγή αφορά την παραγωγή σιτηρών και κριθαριού, ενώ κοντά στις ακτές της Μεσογείου η παραγωγή επικεντρώνεται στα εσπεριδοειδή, στις ελιές και στο ελαιόλαδο, στα αμπέλια και στο κρασί, στις ντομάτες, στις πατάτες κ.ά. Η παραγωγή εξαρτάται πάντα από την ποσότητα των βροχοπτώσεων, γεγονός που προκαλεί αβεβαιότητα για τις σοδειές της επόμενης χρονιάς. Επομένως, η οικονομία της χώρας χαρακτηρίζεται από σημαντικό ρίσκο. Επιπλέον, η κτηνοτροφία είναι αρκετά ανεπτυγμένη έτσι ώστε να μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει σχετική αυτονομία σε γαλακτοκομικά προϊόντα και κρέας. Το ίδιο ανεπτυγμένη είναι και η αλιεία. Το Μαρόκο, τέλος, αποτελεί τον τρίτο μεγαλύτερο παραγωγό φωσφορικού άλατος.
Σημαντικός για την οικονομία της χώρας αποτελεί ο τομέας των υπηρεσιών. Υπολογίζεται ότι πάνω από το 25% του ΑΕΠ της χώρας οφείλεται στον τριτογενή τομέα, καθώς μετά το 1980 η οικονομική πολιτική της χώρας στράφηκε στην ανάπτυξη των υπηρεσιών και στην προσέλκυση επενδυτών. Έτσι, η ανάπτυξη του τομέα του τουρισμού, των τηλεπικοινωνιών και της υφαντουργίας έχουν διαδραματίσει πολύ σημαντικό ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη του Μαρόκου. Παρόλο, όμως, που ο τομέας των υπηρεσιών είναι αρκετά ανεπτυγμένος και συνεισφέρει πολύ στο ΑΕΠ, το γεγονός της μεγάλης απασχόλησης του πληθυσμού στη γεωργία δίνει στον αγροτικό τομέα ένα ιδιαίτερο βάρος.
Η μακροοικονομική πολιτική της χώρας έχει επιφέρει μια σχετικά σταθερή ετήσια ανάπτυξη στο ΑΕΠ της χώρας. Από τη δεκαετία του 2000, οι κυβερνητικές μεταρρυθμίσεις και το οικονομικό της σχέδιο έχει αυξήσει την ανάπτυξη και τις επενδύσεις. Το 2008, το IMF συνεχάρη τον Βασιλιά του Μαρόκου, Mohammed VI, και την Κεντρική Τράπεζα του Βασιλείου του Μαρόκου για τη δημοσιονομική και νομισματική της πολιτική και επισήμανε τη σημαντικότητα του Μαρόκου για την ανάπτυξη της περιοχής. Είναι πολύ σημαντικό, επίσης, το ότι η οικονομία του Μαρόκου έμεινε σχεδόν ανέγγιχτη από την παγκόσμια κρίση του 2009. Επομένως, μελετώντας τα στοιχεία για το ΑΕΠ, φαίνεται ότι η οικονομική πορεία της χώρας είναι σταθερά αυξάνουσα με μικρές αυξομειώσεις οφειλόμενες κυρίως σε προβλήματα που δημιουργούνται στον αγροτικό τομέα.
Το γεγονός, όμως, ότι η παραγωγή εξαρτάται από την ύπαρξη ή μη ικανοποιητικών ποσοστών βροχοπτώσεων δημιουργεί πιέσεις στο σύνολο της οικονομίας του Μαρόκου. Σε περιόδους στις οποίες επικρατεί ανομβρία και οι σοδειές δεν είναι ικανοποιητικές, η συμβολή του αγροτικού τομέα στην αύξηση του ΑΕΠ είναι μικρή με αποτέλεσμα και τη μείωση του ΑΕΠ της χώρας. Επιπλέον, οι πιέσεις στον αγροτικό τομέα αυξάνουν τις εισαγωγές σε αγαθά πρώτης ανάγκης, όπως είναι τα σιτηρά και τα δημητριακά, προκαλώντας έτσι και μεγαλύτερη ανισορροπία στο ισοζύγιο εισαγωγών-εξαγωγών. Για παράδειγμα, το έτος 1995 η κακή σοδειά λόγω της μεγάλης ανομβρίας επέφερε μείωση του ΑΕΠ της χώρας και πίεση σ’ όλο το φάσμα της οικονομίας. Αντίθετα, η καλή αγροτική παραγωγή του 2001 είχε ως αποτέλεσμα μια εξαιρετικά καλή οικονομική χρονιά για το Μαρόκο και την σημαντική αύξηση του ΑΕΠ.
Εξίσου αμφίρροπος και εξαρτημένος από τις καιρικές συνθήκες και τον αγροτικό τομέα φαίνεται να είναι και ο πληθωρισμός. Αυτό συμβαίνει για τον εξής λόγο: όταν οι βροχοπτώσεις δεν είναι επαρκείς, η παραγωγικότητα του αγροτικού τομέα, ο οποίος είναι αυτός που συμβάλει περισσότερο στο ΑΕΠ, μειώνεται. Αν υποθέσουμε, λοιπόν, ότι η προσφορά χρήματος μένει σταθερή, τότε οι αυξομειώσεις στην παραγωγικότητα είναι λογικό να δημιουργούν με τη σειρά τους αυξομειώσεις στον πληθωρισμό. Την τελευταία πενταετία παρατηρούμε μια υψηλότερη σταθεροποίηση στις τιμές των αγαθών και έναν πιο ελεγχόμενο πληθωρισμό. Βέβαια, η ανάγκη της χώρας για εισαγωγές προκειμένου να υπάρξει επάρκεια σε γεωργικά προϊόντα έχει προκαλέσει και αυτή τεράστιες αυξομειώσεις στον δείκτη του πληθωρισμού.
Η αβεβαιότητα στον αγροτικό χώρο που επιφέρουν οι κλιματικές και καιρικές συνθήκες στο Μαρόκο επηρεάζει και την απασχόληση. Όπως προαναφέρθηκε, ο αγροτικός τομέας είναι ο μεγαλύτερος εργοδότης της χώρας, οπότε σε περιόδους κακών σοδειών η ανεργία αυξάνεται. Ο τομέας της απασχόλησης είναι γενικά ένας προβληματικός τομέας με μεγάλα ποσοστά ανεργίας ειδικότερα στους νέους και στις γυναίκες, αλλά και στους απόφοιτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Πολλές προσπάθειες έχουν πραγματοποιηθεί με στόχο την ενίσχυση της οικονομίας, ωστόσο πολλοί προβλέπουν ότι μόνο μια ανάπτυξη στο ύψος του 8%-10% του ΑΕΠ θα βελτίωνε το πρόβλημα της μεγάλης ανεργίας στη χώρα.
Όσον αφορά το εξωτερικό χρέος του Μαρόκου, εντοπίζουμε ότι κατά τη δεκαετία του 1980 το ποσοστό του εξωτερικού χρέους ήταν ιδιαίτερα υψηλό. Ωστόσο, χάρη στη σταθερή οικονομική ανάπτυξη και τη δημοσιονομική εξυγίανση η μαροκινή κυβέρνηση κατάφερε να μειώσει το εξωτερικό χρέος κατά πολύ. Βέβαια, παρατηρείται μια σταδιακή τάση αύξησης μετά το 2008.
Η μακροοικονομική πολιτική της ηγεσίας του Μαρόκου έχει καταστήσει τη χώρα μία από τις μεγαλύτερες οικονομικές δυνάμεις της Αφρικής. Ωστόσο, η χώρα καλείται να αντιμετωπίσει νέες προκλήσεις. Η πανδημία του Covid-19 έχει επηρεάσει εκτός από υγειονομικά και την οικονομική ανάπτυξη της χώρας, πλήττοντας κυρίως τον ανερχόμενο και πολύ σημαντικό τομέα του τουρισμού. Για το 2020 έχει ήδη προβλεφθεί μια σημαντική μείωση στο ΑΕΠ και αύξηση της ανεργίας με τις προβλέψεις να είναι πιο αισιόδοξες για το 2021. Βέβαια, όλα, όπως φαίνεται, θα εξαρτηθούν από τον εμβολιασμό και την κάμψη της πανδημίας, που θα οδηγήσουν σε αύξηση της τουριστικής κίνησης και πάλι.
Το Μαρόκο, σύμφωνα με το Climate Change Performance Index, φαίνεται ότι θα αντιμετωπίσει πολλές από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η αύξηση της στάθμης της θάλασσας, η υπερθέρμανση του πλανήτη, τα ακραία καιρικά φαινόμενα με μεγάλες περιόδους ζέστης και ανομβρίας θα πλήξουν ακόμη περισσότερο τον ήδη ευάλωτο αγροτικό τομέα. Η γεωργική παραγωγή και η αλιεία προβλέπεται ότι θα συρρικνωθούν, συρρικνώνοντας έτσι και το ποσοστό απασχόλησης του πληθυσμού στον πρωτογενή τομέα και αυξάνοντας συνεπώς το ήδη μεγάλο ποσοστό ανεργίας. Είναι, λοιπόν, ενδιαφέρον να δούμε πώς το Βασίλειο του Μαρόκου θα καταφέρει να αντιμετωπίσει τις νέες προκλήσεις ώστε να συνεχίσει να είναι μια από τις μεγαλύτερες αφρικανικές οικονομίες.
Ενδεικτικές Πηγές:
- Morocco, Encyclopedia Britannica, retrieved from here
- The World Bank in Morocco, World Bank, retrieved from here
- Morocco Economic Outlook, African Development Bank Group, retrieved from here
- Morocco-Statistics and Facts, Statista, retrieved from here
- Moroccan Economy’s Dependence on Rainfall Lethal to Inclusive Growth: EESC, Morocco World News, retrieved from here
