Του Δημήτρη Τόλια
Δυστυχώς, το φθινόπωρο του 2020 μας επιφύλαξε και μας επιφυλάσσει ακόμη δυσάρεστα νέα για την πανδημία. Στην Ελλάδα βιώνεται ένας εφιάλτης. Το «κακό» και μακρινό σενάριο έχει μετατραπεί σε πραγματικότητα. Όσο χάνονται ζωές και μετράμε απώλειες θα ήταν μακάβριο να επιρρίπτουμε σε αυτό το στάδιο ευθύνες όσο και αν «αισθανόμαστε» πως οι κυβερνητικές πολιτικές ήταν κάτι πολύ περισσότερο από ανεπαρκείς στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Επομένως, ας μην εισαχθούμε σε περί ευθυνών συζητήσεις. Θα ήθελα ωστόσο, να σταθώ σε κάτι άλλο, που εμφανίζεται ως άμεση συνέπεια της παραπάνω πραγματικότητας.
Η κυβέρνηση δημοσκοπικά δεν έχει αισθανθεί όχι μόνο απειλή από τον Ιούλιο του 2019, αλλά αντίθετα απολαμβάνει πολύ υψηλά ποσοστά αποδοχής και προτίμησης. Η ανθεκτικότητα αυτή προκαλεί και υψηλή συνοχή στις τάξεις του κυβερνητικού κόμματος. Ακόμη, η απουσία ενός αντιπολιτευτικού πόλου βελτιώνει πολύ περισσότερο την θέση της Νέας Δημοκρατίας, που δύναται να ελίσσεται μεταξύ πολιτικών, δίχως να αντιμετωπίζει σημαντικές εσωτερικές τριβές. Ραγδαία όμως γίνεται αισθητό τη στιγμή αυτή το βάρος των συνεπειών της πραγματικότητας των καθημερινών θυμάτων, της ανεπαρκούς προετοιμασίας και των οικονομικών πληγών στις τάξεις του εκλογικού ακροατηρίου του κόμματος (επιχειρήσεις και ιδιοκτήτες).
Υπό τις σκέψεις αυτές λοιπόν θα ήθελα να αναφερθώ στο φλέγον ζήτημα της εβδομάδας, με την απεικόνιση της Παναγίας στο κτήριο του ελληνικού Κοινοβουλίου. Μην περιμένετε από εμένα δεοντολογικές εκκλήσεις, ούτε να ανοίξω συζήτηση περί κοσμικού κράτους κλπ. Μπορείτε να πάτε στους πανεπιστημιακούς κομματικούς πάγκους (μετά το lockdown) και να βυθιστείτε στις συζητήσεις που συντηρούν τα κομματικά πάγια. Στο παρόν άρθρο θέλω να δούμε το γεγονός αυτό ως μια πιθανή αφετηρία της διαδικασίας της ενίσχυσης των επιμέρους τάσεων στο εσωτερικό του κυβερνητικού κόμματος.
Δεν πρόκειται άλλωστε για κάτι αφύσικο. Και ο ΣΥΡΙΖΑ είχε (κατάφερε να το εκδηλώσει μάλιστα μόλις σε ένα εξάμηνο), το ΠΑΣΟΚ είχε, όπως και η πλειονότητα των κυβερνητικών κομμάτων. Κάθε κυβέρνηση, όταν φτάσει στο 2ο στάδιο του εκλογικού κύκλου αντιμετωπίζει την φθορά, η οποία ενισχύει την δύναμη των τάσεων. Αυτό δεν συνεπάγεται διάσπαση σε καμία περίπτωση. Απλώς αποκτούν ισχυρότερη φωνή απαιτήσεις προερχόμενες από διαφορετικούς πολιτικούς λόγους που συγκατοικούν στο ίδιο κόμμα. Ενισχύονται ως το σύνδρομο του «Σας τα λέγαμε εμείς, έπρεπε να μας ακούγατε από την αρχή».
Η διαμάχη Φιλελευθερισμού – Συντηρητισμού στο κόμμα της Νέας Δημοκρατίας δεν είναι επίσης καινούρια. Από τη δεκαετία του ’70 υπήρχαν οι εντάσεις της ομάδας Αβέρωφ, αργότερα της ομάδας Καραμανλή το 90’ που στη δεκαετία του 2010 εκφράστηκε και σε διάσπαση. Σήμερα ο Κυριάκος Μητσοτάκης έχει κατορθώσει να χτίσει μια ταυτότητα στο κόμμα ικανή να συσπειρώνει απέναντι στην αντιπολίτευση. Πόσο γερή είναι αυτή η ταυτότητα όμως; Τελικά, επικρατεί ο φιλελευθερισμός ή ο συντηρητισμός;
Ο Κυριακός Μητσοτάκης, όπως και ο πατέρας και η αδερφή του αρκετές φορές παρουσίασαν ένα φιλελεύθερο προφίλ (Μητσοτάκης και Μουσουλμανική μειονότητα το 1991, Ντόρα Μπακογιάννη και σύμφωνο συμβίωσης κλπ). Οι ψηφοφόροι όμως της Νέας Δημοκρατίας; Σε μια πρόσφατη έρευνα που διεξήχθη από το Ίδρυμα Φρίντριχ Νάουμαν για την Ελευθερία και την ΚΑΠΑ Research, μελετήθηκε η σχέση της ελληνικής κοινωνίας με ζητήματα φιλελευθερισμού (Εμπιστοσύνη στους θεσμούς, στο δημοκρατικό πολίτευμα, σχέσεις των δύο φύλων, ζητήματα ομοφυλοφίλων, θανατική ποινή, αμβλώσεις, σχέσεις εκκλησίας κράτους κλπ.).
Εκείνο που χρειαζόμαστε για το συγκεκριμένο άρθρο είναι η σχέση φιλελευθερισμού και ψηφοφόρων του κυβερνητικού κόμματος. Ένα από τα συμπεράσματα της έρευνας ήταν πως «Η Νέα Δημοκρατία και ο πρόεδρός της, Κυριάκος Μητσοτάκης, εκλαμβάνονται ως οι κύριοι εκφραστές του φιλελευθερισμού στο πολιτικό σύστημα. Ωστόσο, στα περισσότερα ζητήματα, οι ψηφοφόροι της ΝΔ έχουν τις λιγότερο φιλελεύθερες απόψεις». Δεν χρειάζεται να αναλύσω τα επιμέρους στατιστικά, μπορείτε να τα βρείτε στις ενδεικτικές πηγές.
Λίγες ημέρες αργότερα, έρχεται η απεικόνιση στο κτίριο της Βουλής. Οι θέσεις των φιλελεύθερων διανοούμενων σχετικά με την θρησκεία είναι υπέρ της διάκρισης εκκλησίας και κράτους. Άρα, το να απεικονίζει το κράτος σε ένα δημόσιο κτίριο ένα θρησκευτικό σύμβολο (λόγος για την τυραννία της πλειοψηφίας) δεν είναι κάτι το φιλελεύθερο. Η κίνηση αυτή δηλώνει μια αντίθεση στο κοσμικό κράτος. Ένα επιχείρημα που διατυπώθηκε ήταν πως η φωταγώγηση αφορούσε αποκλειστικά τις ένοπλες δυνάμεις και για λίγα δευτερόλεπτα εμφανίστηκε το θρησκευτικό σύμβολο. Άρα, αυτό σημαίνει μια υποβάθμιση της σημασίας του.
Όμως, με μια σύντομη έρευνα στα προφίλ βουλευτών και ατόμων με θέση στην οργανωτική υποδομή της Νέας Δημοκρατίας στο Twitter, παρατηρείται πως η εικόνα με την Παναγία ήταν που χρησιμοποιήθηκε στις δημοσιεύσεις περισσότερο από τις άλλες. Στις περισσότερες δε, περιπτώσεις, χρησιμοποιήθηκε ως απάντηση στην κριτική στελεχών άλλων κομματικών παρατάξεων. Άρα, η σημασία της απεικόνισης δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί αμελητέα.
Έχουμε επομένως ένα ανταγωνιστικό τρίγωνο. Ηγεσία (κυβέρνηση), βουλευτές-μέλη και (δυνητικοί) ψηφοφόροι. Σε πολλές περιπτώσεις τέθηκαν ζητήματα που δοκίμασαν την σχέση φιλελευθερισμού-συντηρητισμού. Τέτοια ζητήματα ήταν ο διαχωρισμός εκκλησίας και κράτους, ορισμένες αλλαγές στον ποινικό κώδικα, η συνταγματική αναθεώρηση, οι σχέσεις Ελλάδας-Βόρειας Μακεδονίας κ.α. Όμως δεν προκλήθηκαν σημαντικές τριβές. Η συμφιλίωση ερχόταν μέσω ζητημάτων ασφάλειας και δημόσιας τάξης που αναδείχθηκαν στην ατζέντα ως χρυσή τομή.
Η υπόθεσή μου είναι πως ο φιλελευθερισμός στο κόμμα της ΝΔ τις περισσότερες φορές μέχρι στιγμής επικρατεί σε επιμέρους ζητήματα πολιτικής επί του συντηρητισμού. Εκτός από ένα. Αυτό της εκκλησίας. Η αδράνεια και οι χαλαρές πιέσεις κατά την πανδημία, καθώς και η απεικόνιση του συμβόλου είναι γεγονότα που μπορούν να στηρίξουν την υπόθεση, πως υπάρχει ένας συμβιβασμός. Ένα στρεσάρισμα (stress) στον φιλελευθερισμό (από συντηρητικούς πυρήνες) που αναγκαστικά φέρνει ένα φιλελεύθερο στρετσάρισμα (stretch) στην κυβερνητική πολιτική, ώστε να εγκολπώνει μέρος της συντηρητικής υποστήριξης. Η στάση του Κυριάκου Μητσοτάκη προς την θρησκεία μοιάζει με το Τοκβιλιανό παράδοξο για την θρησκεία, που δεν την απορρίπτει ως εχθρό του φιλελευθερισμού, αλλά την αντιλαμβάνεται ως συμπληρωματικό σύνολο εννοιών στην ηθική σφαίρα του ατόμου.
Το ερώτημα είναι, πόσο θα αντέξει το τέντωμα αυτό; Η πίεση πάνω στο τεντωμένο γαλανό πανί θα αυξηθεί ραγδαία, η αντιπολίτευση δεν θα είναι παντοτινά ανύπαρκτη, ενώ η πραγματικότητα της απλής αναλογικής θα μπορούσε να δώσει κίνητρα στις πιο αποκλεισμένες φωνές ως προοπτική. Ιδιαίτερα οι εξελίξεις μετά τον χειμώνα θα μας δώσουν μια καλύτερη εικόνα της ισχύος κάθε φωνής στο εσωτερικό του κυβερνητικού κόμματος. Η απεικόνιση της Παναγίας στο κοινοβούλιο, ίσως ήταν μια πρώτη ταλάντωση φωνητικής χορδής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Βούλγαρης, Γ. (2008)
- Τσιτσελίκης, Κ. & Χριστόπουλος, Δ. (1997)
- Ντ. Μπακογιάννη: «Ναι» στο σύμφωνο συμβίωσης, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (kathimerini.gr), διαθέσιμο εδώ
- Φιλελευθερισμός στην Ελλάδα: Τι κάνει τους Έλληνες να ελπίζουν και τι τους απογοητεύει, ΤΑ ΝΕΑ (tanea.gr), διαθέσιμο εδώ
- John Locke, «Επιστολή περί της Ανεξιθρησκείας»
- Κωνσταντακόπουλος, Σ. (2008)
