Του Νέστορα-Μάριου Αποστολόπουλου,
Το ημερολόγιο έγραφε 25 Νοεμβρίου 1973, όταν ένα νέο πραξικόπημα ερχόταν να ταράξει ακόμα περισσότερο την ήδη επιβαρυμένη, σύγχρονη ελληνική πολιτική ιστορία. Τότε, ο Ταξίαρχος Ιωαννίδης, πρώην συνεργάτης του Παπαδόπουλου, έριχνε το καθεστώς και εγκαθιστούσε τη δική του δικτατορία.
Ήδη 6 χρόνια νωρίτερα, η πολιτική ομαλότητα και οι κοινοβουλευτικές διαδικασίες είχαν αντικατασταθεί από την Απριλιανή Δικτατορία των Συνταγματαρχών. Με το πρόσχημα του «κινδύνου απειλής της δημόσιας τάξης», μία ομάδα ανώτερων αξιωματικών του ελληνικού στρατού, με πρωτεργάτες της τον Συνταγματάρχη Γεωργίο Παπαδόπουλο, τον Ταξίαρχο Στυλιανο Παττακό και τον Συνταγματάρχη Νικόλαο Μακαρέζο, προέβησαν σε κατάλυση του κοινοβουλευτισμού και εγκαθίδρυση «επαναστατικής κυβέρνησης». Η δυσφορία του ελληνικού λαού για το αποτρόπαιο αυτό καθεστώς όλο και μεγάλωνε, καθώς η κυβέρνηση προέβαινε διαρκώς σε όλο πιο σκληρές και αντιδημοκρατικές ενέργειες. Εις εξ αυτών ήταν εκτοπίσεις, φυλακίσεις, βασανισμοί και βίαιες καταστολές.
Αποκορύφωμα θεωρείται το έτος 1973, το οποίο έδωσε και στον Δημήτρη Ιωαννίδη την ευκαιρία να ανατρέψει το καθεστώς. Η πετρελαϊκή κρίση της περιόδου, που έπληξε όλη την Ευρώπη, ήταν αδύνατο να αφήσει ανεπηρέαστη την Ελλάδα, στην οποία ο πληθωρισμός άγγιξε το 30%, καταρρίπτοντας τον μύθο της οικονομικής ευημερίας. Παράλληλα, το φοιτητικό κίνημα, το οποίο ξεκίνησε στις αρχές της χρονιάς, ακολουθήθηκε από σημαντικές λαϊκές κινητοποιήσεις σε όλη τη χώρα, ενώ και το ίδιο το πολεμικό ναυτικό δεν έχασε την ευκαιρία να εκφράσει ανοιχτά την αντίθεσή του στο δικτατορικό καθεστώς. Το καθεστώς Παπαδόπουλου προσπάθησε να καταστείλει τις εξεγέρσεις και προέβη σε ακόμη πιο αντιδημοκρατικά και σκληρά μέτρα, τα οποία ακολουθήσε η φοιτητική εξέγερση στο Πολυτεχνείο.
Αυτή ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι, ενώ οι πληγές του καθεστώτος φάνηκαν καθαρά. Την ευκαιρία αυτή εκμεταλλεύτηκε ο Δημήτρης Ιωαννίδης. Ήδη από το φθινόπωρο του 1972, υπήρχε η αίσθηση ότι ο Ιωαννίδης κινείται ανεξάρτητα, ενώ ο ίδιος ο Παττακός μετέφερε στον Παπαδόπουλο πληροφορίες, οι οποίες ήθελαν τον Ιωαννίδη να τον ανατρέπει. Εκείνος, όμως, δεν τον πίστεψε, καθώς είχε πίστη στον «αρσακειάδα» –όπως χαρακτήρισε– τον άσπονδο φίλο του. Τελικά, το πρωί της 25ης Νοεμβρίου 1973, μια ομάδα στρατιωτικών ανάγκασε τον «Πρόεδρο της Δημοκρατίας» δικτάτορα Παπαδόπουλο σε παραίτηση, όπως και όλη την κυβέρνηση Σπυρίδωνα Μαρκεζίνη. Η χώρα πλέον βρισκόταν στα χέρια του σκληρού διοικητή της ΕΑΤ-ΕΣΑ.
Παρότι στο νέο κυβερνητικό σχήμα δεν συμπεριλήφθηκε κανένας στρατιωτικός, αλλά μόνο πολίτες, ανδρείκελα του Ιωαννίδη, πρόκειται για το πιο ολοκληρωτικά στρατιωτικό καθεστώς που έχει γνωρίσει ποτέ η χώρα. Πρόεδρος της Δημοκρατίας ορίστηκε ο στρατηγός Φαίδωνας Γκιζίκης και πρωθυπουργός ο Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος, ενώ η κυβέρνηση διέφερε αρκετά από την προηγούμενη. Κύριο σύνθημα του νέου αυτού κινήματος υπήρξε το «Ζήτω η 21η Απριλίου, κάτω ο Παπαδόπουλος», φανερώνοντας την ιδεολογική του βάση και αποκαλύπτοντας τη δυσφορία της πραιτοριανής του βάσης για τις ενέργειες της κυβέρνησης Παπαδόπουλου-Μαρκεζίνη.
Το νέο καθεστώς επρόκειτο να δείξει γρήγορα το σκληρό, αντιδημοκρατικό του πρόσωπο. Η κυβέρνηση Ιωαννίδη ήρε και πάλι τη μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων, απολύοντας ορδές πολιτών και εξαπολύοντας σφοδρές επιθέσεις κατά όλων των πολιτικών της αντιπάλων, ανεξαρτήτως πολιτικών πεποιθήσεων. Τα βασανιστήρια των αντιφρονούντων στο ΕΑΤ-ΕΣΑ έλαβαν ακόμα μεγαλύτερη έκταση, ενώ, πολλές φορές, τα επέβλεπε ο ίδιος ο Ιωαννίδης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα των διαθέσεων της νέας κυβέρνησης υπήρξε η επαναλειτουργία του στρατοπέδου της Γυάρου.
Στο στόχαστρο του νέου ισχυρού άνδρα της Χούντας βρέθηκε και η Εκκλησία. Ο αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος ανατράπηκε και στη θέση του ορίστηκε ο φίλα προσκείμενος Σεραφείμ, ένας από τους πρώτους υποστηρικτές της νέας κατάστασης. Παράλληλα, προέκυψαν νέες διαιρετικές τομές στους κόλπους των ίδιων των Συνταγματαρχών. Οι νέοι πραξικοπηματίες προέβησαν σε οξύτατες επιθέσεις κατά των παραδοσιακών «Παπαδοπουλικών», οι οποίοι είχαν «λερώσει» το όνομα των Ενόπλων Δυνάμεων. Η ίδια η Χούντα κυνηγούσε τον παλιό της εαυτό.
Η πιο σκοτεινή, όμως, σελίδα των διεργασιών αυτού του καθεστώτος αφορά τη διαχείριση του Κυπριακού ζητήματος. Από πολύ νωρίς, ο Ιωαννίδης και οι συνεργάτες του είχαν δημιουργήσει την αντίληψη ότι θα μπορούσαν να διεκδικήσουν την ένωση με τη μεγαλόνησο. Ήδη από την προηγούμενη περίοδο, οι σχέσεις Αθήνας-Λεμεσού ήταν τεταμένες, όμως, μετά την ανατροπή της κυβέρνησης Μαρκεζίνη και την ανάληψη των ηνίων από τον φιλοπόλεμο ταξίαρχο, η κρίση κορυφώθηκε. Στις 15 Ιουλίου 1974, η Χούντα του Ιωαννίδη προχώρησε σε πραξικόπημα στην Κύπρο και απομάκρυνε τον Ελληνοκύπριο, αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Τη θέση του πήρε ο Νίκος Σαμψών, ο οποίος έμεινε στην ιστορία ως ο πρόεδρος των οκτώ ημερών. Τις εξελίξεις έσπευσε να εκμεταλλευτεί η Τουρκία, η οποία, με το πρόσχημα της προστασίας της τουρκικής μειονότητας του νησιού, εισέβαλε στα βόρεια της νήσου. Η εξέλιξη αυτή, σε συνδυασμό με την αδυναμία της ελληνικής πλευράς να προβεί σε επιστράτευση, σήμαιναν και την κατάρρευση του καθεστώτος.
Στις 23 Ιουλίου 1974, ο πρόεδρος Γκιζίκης οργάνωσε σύσκεψη πολιτικών και στρατιωτικών, για να αποφασισθεί τι μέλλει γενέσθαι, ποιος θα αναλάβει να οδηγήσει τη χώρα και πάλι στον δρόμο της Δημοκρατίας. Τον ηγέτη αυτό βρήκαν στο πρόσωπο του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο οποίος κλήθηκε εσπευσμένα στην Ελλάδα, μία ημέρα αργότερα. Αυτό ήταν και το οριστικό τέλος της σκληρής περιόδου της επταετίας στη χώρα και της πτώσης του Δημήτρη Ιωαννίδη, επτά μήνες μετά την άνοδό του στην εξουσία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Θανάσης Διαμαντόπουλος, Ελληνική Πολιτική Ζωή Εικοστός Αιώνας, από την προβενιζελική στην μεταπαπανδρεϊκή εποχή, Εκδόσεις Παπαζήση, σελίδες 239-256.
- Γιάννης Βούλγαρης, Ηλίας Νικολακόπουλος, Σωτήρης Ριζάς, Τάσος Σακελλαρόπουλος, Ιωάννης Στεφανίδης, ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1950-2004, Εκδόσεις Θεμέλιο, Οκτώβριος 2011, σελίδες 65-87.
- Θανάσης Διαμαντόπουλος, 10 και μια δεκαετίες πολιτικών διαιρέσεων, τεύχος 7ο, Η ένστολη εθνικοφροσύνη (1967-1974) Στρατοκρατία εναντίον πολιτικής, Εκδόσεις Επίκεντρο, σελίδες 89-96.
- Από την ηλεκτρονική έκδοση της Καθημερινής, του Σωτήρη Ριζά, Το πραξικόπημα Ιωαννίδη στην Κύπρο, διαθέσιμο εδώ
- Από την Μηχανή του Χρόνου, Η χούντα του Ιωαννίδη, Οι επιλογές που οδήγησαν στην εισβολή στην Κύπρο τη διάλυση της Εκκλησίας και την πτώση της χούντας, διαθέσιμο εδώ
