Της Ευαγγελίας Παλαιολόγου,
Αν και οι Ρωμαίοι είχαν δημιουργήσει δημόσια λουτρά στις περιοχές που κατέκτησαν, την περίοδο της μαύρης πανούκλας, τα δημόσια λουτρά σχεδόν εξαφανίστηκαν στη Δυτική Ευρώπη. Οι άνθρωποι της εποχής πίστευαν πως το νερό ανοίγει τους πόρους του δέρματος, με αποτέλεσμα να περνάει ευκολότερα η μόλυνση στον οργανισμό. Έτσι, η βρωμιά θεωρήθηκε κάτι καλό, κυρίως για την αποφυγή των ασθενειών και των μολύνσεων. Εμβληματικές μορφές της ανώτερης τάξης ή ακόμη και βασιλιάδες έκαναν ελάχιστες φορές μπάνιο, όπως ο βασιλιάς της Γαλλίας ο Λουδοβίκος ΙΓ΄ που πλενόταν κάθε πέντε χρόνια ή ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΔ΄ που σε όλη του την ζωή έκανε μπάνιο μόνο δυο φορές, χαρακτηρίζοντας τα ως ζοφερή εμπειρία. Με την σειρά του ο Ερρίκος Ε΄ της Αγγλίας προέβη σε κάτι ακόμα πιο εντυπωσιακό, καθώς απαγόρευσε με βασιλικό διάταγμα τα μπάνια στο Λονδίνο. Μια ακόμη συνήθεια ήταν το μη λούσιμο των μαλλιών. Για να τα καθαρίσουν από την πολύ βρωμιά τοποθετούσαν πάνω στο κεφάλι τους πούδρα (οι πλούσιοι) ή πριονίδι (οι φτωχοί) και στη συνέχεια όταν στερεοποιούνταν, το απομάκρυναν με το χτένισμα.
Οι Χριστιανοί του Μεσαίωνα, απέφευγαν σε μεγάλο βαθμό την καθαριότητα του σώματός τους, αλλά και των ρούχων τους. Αυτό, εν μέρει, προήλθε από την Εκκλησία, η οποία ήθελε να αποστασιοποιηθεί από την τακτική των Ρωμαίων, που έκαναν μπάνιο σε ομάδες, υποστηρίζοντας ότι τα δημόσια μπάνια οδηγούσαν σε ομαδικές σεξουαλικές πράξεις.
Περί τα τέλη του Μεσαίωνα, το μπάνιο άρχισε να γίνεται μια πιο τακτική συνήθεια. Αποτελούσε ωστόσο, συνήθεια περισσότερο των επιφανών και πλούσιων οικογενειών. Μια μπανιέρα θεωρείτο είδος πολυτελείας. Αρκετές πλούσιες οικογένειες διέθεταν μια φορητή μπανιέρα με υφασμάτινη επένδυση, ενώ αριστοκράτες και βασιλιάδες μπορούσαν να έχουν δικά τους δωμάτια για μπάνια, περίπου σαν τα σημερινά. Φυσικά, οι άνθρωποι έκαναν μπάνιο κάποιες ημέρες, όχι καθημερινά.
Σιγά-σιγά ξεκίνησαν να δημοσιεύονται διάφορα βιβλία εθιμοτυπίας, τα οποία ενημέρωναν τους ανθρώπους για τους σωστούς τρόπους υγιεινής. Για παράδειγμα, τους υποδείκνυαν για πρώτη φορά ότι δεν έπρεπε να φυσάνε τη μύτη τους στα χέρια, αλλά σε κάποιο πανί. Ακόμα, τους τόνιζαν τη σημασία του να πλένουν το πρόσωπό τους και τα άκρα τους καθημερινά, να κρατάνε τα νύχια τους καθαρά και να βουρτσίζουν τα δόντια τους. Οι αριστοκράτες θεωρούσαν υποχρεωτικό το πλύσιμο των χεριών πριν από το γεύμα. Η διαδικασία ήταν η εξής: Δύο μπολ τοποθετούνταν μπροστά από αυτόν που θα έπλενε τα χέρια του, ένα κενό και ένα γεμάτο αρωματικό νερό. Ο αριστοκράτης έβαζε τα χέρια του μέσα στο άδειο μπολ και τα έτριβε μαζί, ενώ ένας υπηρέτης έριχνε το αρωματικό νερό πάνω τους. Στο τέλος, ένας δεύτερος υπηρέτης στέγνωνε τα χέρια του με μια στεγνή πετσέτα.
Για τους περισσότερους, το μπάνιο ήταν μια διαδικασία χρονοβόρα. Η απογύμνωση, η είσοδος του νερού στη μπανιέρα, το πλύσιμο του σώματος, αλλά και των μαλλιών απαιτούσαν πολύ χρόνο. Γι’ αυτό και ήταν μια διαδικασία που απαιτούσε πολλά χέρια. Φυσικά, οι πλούσιοι και οι αριστοκράτες είχαν υπηρέτες να τους βοηθούν. Όταν όμως η διαδικασία του μπάνιου διαδόθηκε και στις κατώτερες τάξεις, τότε το μπάνιο έγινε οικογενειακή υπόθεση. Για να αποφύγουν την μεγάλη αναμονή μέχρι να ζεστάνουν το νερό ξανά, υπήρχαν φορές που μεταχειρίζονταν το ίδιο νερό όλη η οικογένεια. Στην αρχή πλένονταν οι άντρες του σπιτιού, ακολουθούσαν οι γυναίκες και τέλος τα παιδιά. Χαρακτηριστικό της όλης κατάστασης είναι πως στο τέλος αυτής της διαδικασίας, ο πυθμένας της μπανιέρας δεν ήταν ορατός, λόγω του σκούρου χρώματος του νερού.
Το πλύσιμο των ρούχων σταδιακά βελτιώθηκε. Έτσι οι άνθρωποι προχωρούσαν στο πλύσιμο των ρούχων μέσα σε μια κατσαρόλα με βραστό νερό, για να αποκτήσουν ευχάριστες μυρωδιές και για να καθαριστούν. Η τακτική της καθαριότητας στην δυτική Ευρώπη έφτασε σε μεγάλο βαθμό από αλλού. Πολλές νέες δημοφιλείς συνήθειες προήλθαν από τα τουρκικά λουτρά και πέρασαν κατά την Βικτωριανή Περίοδο στο Ηνωμένο Βασίλειο. Όμως, ένα πλήρως λειτουργικό οικογενειακό μπάνιο δεν υπήρχε σε κάθε σπίτι, ακόμα και μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Για να καλύψουν τις δυσάρεστες οσμές οι Ευρωπαίοι, μέχρι και πριν από τα τέλη το 18ου αιώνα, χρησιμοποιούσαν τα αρώματα. Πολλοί ευγενείς μετέφεραν ανθοδέσμες αρωματικών λουλουδιών για να καλύψουν τις μυρωδιές που εξέπεμπαν. Είχε αποτυπωθεί στο νου των ανθρώπων πως οι αρρώστιες προέρχονταν από το μπάνιο, δεν είχαν ακόμα κατανοήσει πως το κρύο και οι παθογόνοι μικροοργανισμοί είναι υπεύθυνοι για τις ασθένειές τους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Έθνος. Μεσαίωνας: Όλα όσα θα θέλατε να ξέρετε, αλλά φοβόσασταν να ρωτήσετε. Διαθέσιμο εδώ
- European Cleaning Journal. Origins of our hygiene rituals. Διαθέσιμο εδώ
- US National Library of Medicine. A natural history of hygiene. Διαθέσιμο εδώ
