Του Άγγελου Μεταλλίδη,
Τα γεγονότα που οδήγησαν στην έναρξη της κρίσης του Ανατολικού ζητήματος συναντάμε τον Ιούνιο του 1839, έτος κατά το οποίο ξεκινά ο τουρκο-αιγυπτιακός πόλεμος, με την υπεράριθμη στρατιά του Μοχάμετ Άλι της Αιγύπτου να πιέζει την Πύλη. Η παρέμβαση των Δυνάμεων της Ευρώπης είχε ως αποτέλεσμα την προστασία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και το τέλος του πολέμου, τον Αύγουστο του 1841. Αποτέλεσμα αυτού του τερματισμού είναι η αποχώρηση των Αιγυπτίων από τη Μικρά Ασία, τη Συρία και την Κρήτη, με τον Μοχάμετ Άλι να γίνεται πια κληρονομικός άρχοντας της Αιγύπτου.
Αυτές οι εξελίξεις έδωσαν μια ώθηση στις ελληνικές βλέψεις για την πραγμάτωση των εθνικών προσδοκιών. Το ζητούμενο, όμως, ήταν πώς το μικρό ελληνικό κράτος θα επωφελούνταν από αυτή την κατάσταση, για να μπορέσει να απελευθερώσει όσο το δυνατόν περισσότερους Έλληνες, που βρίσκονταν υπό οθωμανική κυριαρχία. Δύο ήταν οι κυρίαρχες απόψεις πάνω σε αυτό το θέμα. Η πρώτη βασιζόταν στο σκεπτικό πως το ελληνικό βασίλειο ήταν ένα τμήμα των δυτικών ευρωπαϊκών κρατών και θα έπρεπε να εγγυάται την ευδαιμονία των πολιτών του. Συνεπώς, η όποια διεκδίκηση οφείλει να πηγάζει μέσα από ειρηνικές ενέργειες για την επίλυση των διαφορών μεταξύ των γειτόνων και να στοχεύει στην εσωτερική ανάπτυξη. Η άλλη οπτική ήθελε το κράτος ως ένα στρατιωτικό κέντρο που θα ήταν η βάση για την απελευθέρωση των υπόδουλων Ελλήνων. Με αυτόν τον τρόπο, κάθε κυβέρνηση είχε την υποχρέωση να κατευθύνει τις δυνάμεις της προς την επίτευξη αυτού του σκοπού, μέσα από την πολεμική προετοιμασία.
Αυτές οι δυο οπτικές γεννούσαν και άλλα δυο υποερωτήματα. Το πρώτο βασιζόταν στο σκεπτικό εάν η Ελλάδα θα έπρεπε να περιμένει την αρωγή των ευρωπαϊκών δυνάμεων ή να αναμένει μια ευρύτερη σύρραξη, μέσα από την οποία θα πραγμάτωνε τις βλέψεις της για έναν νέο απελευθερωτικό αγώνα ή θα στηριζόταν, τελικά, στις δικές της δυνάμεις. Το άλλο θέμα, που προέκυπτε, σχετιζόταν με το κράτος που θα ακολουθούσε η Ελλάδα και θα ζητούσε βοήθεια. Όποια από τις δυο περιπτώσεις και να ακολουθούσε η Ελλάδα, θα ήταν αντιμέτωπη με το σύστημα ασφαλείας, καθώς θα συμμετείχε με αυτόν τον τρόπο στο Ανατολικό ζήτημα, κάτι που ίσως δεν ήταν σε θέση να διαχειριστεί. Η κρίση του 1839 αναθέρμανε τις αλυτρωτικές βλέψεις της χώρας λόγω της αρχικής ήττας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Έλληνας μονάρχης είχε περιέλθει και αυτός σε ένα δίλημμα, καθώς επικροτούσε μεν το αλυτρωτικό κίνημα, δεν ήθελε, όμως, να έρθει σε αντιπαράθεση με την Ευρώπη, που στήριζε ένα μεγάλο μέρος της την πλευρά των Οθωμανών. Η Βρετανία συνιστούσε την επίδειξη ψυχραιμίας και σύνεσης. Η γενική στάση της Ευρώπης ήταν στο δόγμα της διατήρησης των εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Στα 1840, δεν είχε αποκλειστεί ακόμα ο κίνδυνος ενός ένοπλου αγώνα από τις παραμεθόριες περιοχές, που συνόρευαν με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, με στόχο την επικράτηση του αναβρασμού και της πολεμικής πολιτικής για την απελευθέρωση και άλλων ελληνικών εδαφών. Οι εκφραστές της τάσης αυτής, μαζί με Κρήτες πρόσφυγες, θεωρούσαν πως, εάν ξεσπούσε μια πολεμική σύγκρουση στα σύνορα θα ανάγκαζε κάθε ελληνική κυβέρνηση να συμμετάσχει και να μην μείνει αδρανής. Τελικά, αυτό συνέβη, με πολλές προσπάθειες εκδήλωσης μικρών κινητοποιήσεων, όπως στη Θεσσαλία, τη Μακεδονία και την Κρήτη. Ο βασιλιάς ήρθε σε δύσκολη θέση με αυτές τις απείθαρχες ενέργειες και φοβόταν πως απειλούνταν ο θρόνος του, για αυτό έδειξε ανοχή και υποχώρησε μερικώς στις αλυτρωτικές αυτές κινήσεις. Αυτό, όμως, επέσυρε τη μήνιν της Βρετανίας, η οποία απείλησε με την επιβολή πειθαρχικών μέτρων εναντίον της Ελλάδας για διατάραξη της ειρήνης στην Εγγύς Ανατολή. Οι απειλές αυτές στάθηκαν, τελικά, ικανές, ώστε να εξαναγκάσουν τον Όθωνα σε υπαναχώρηση.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Douglas Dakin, Η ενοποίηση της Ελλάδας, σελ. 132-139
- Μιχαήλ Λάσκαρις, Το Ανατολικό Ζήτημα, 1800-1923, σελ. 11-13
- Σμπιλίρης, Λ. Γ., Ανατολικό Ζήτημα και Ελληνικός Αλυτρωτισμός (1839-1841), σελ. 7-9
