To δίκτυο Natura 2000

Του Φίλιππου – Αθανάσιου Μισούλη,

Η απειλή της βιοποικιλότητας και η καταστροφή των ευρωπαϊκών δασών συνιστούν μια από τις σημαντικότερες περιβαλλοντικές προκλήσεις στην ενωσιακή επικράτεια. Κατά τον 20^ο αιώνα, τα δάση που κάλυπταν το μεγαλύτερο μέρος της ευρωπαϊκής επικράτειας υπέστησαν σημαντική συρρίκνωση, ενώ υπό απειλή βρισκόταν και ο χώρος διαβίωσης πλειόνων επαπειλούμενων ειδών. Για την αντιμετώπιση της εν λόγω πρόκλησης, η Ευρωπαϊκή Ένωση προχώρησε ήδη από τον Μάιο του 1992 στην ίδρυση ενός καινοτόμου συστήματος προστασίας και διατήρησης περιοχών σημαντικής οικολογικής αξίας, που ονομάστηκε δίκτυο Natura 2000 και το οποίο έμελλε τις επόμενες δεκαετίες να εξελιχθεί και να αποτελέσει τελικά την αιχμή του δόρατος της ευρωπαϊκής πολιτικής προστασίας του περιβάλλοντος.

Το Natura 2000 αποτελεί πανευρωπαϊκό δίκτυο προστασίας της βιοποικιλότητας, και ειδικότερα των ειδών και ενδιαιτημάτων, που βρίσκονται εντός της επικράτειας των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κρίνεται ότι έχουν ενωσιακό ενδιαφέρον. Στο δίκτυο συγκαταλέγονται πλέον περί τις 27.000 περιοχές κατανεμημένες στα 28 (μέχρι την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου) κράτη μέλη της Ένωσης. Νομική βάση του δικτύου υπήρξαν κατά κύριο λόγο η οδηγία 92/43/ΕΟΚ (οδηγία για τους οικότοπους) και δευτερευόντως η οδηγία 79/409/ΕΚ (πλέον 2009/147/ΕΚ, ως προς το εξειδικευμένο ζήτημα της προστασίας και διατήρησης των άγριων πτηνών).

Για την συγκρότηση του δικτύου, οι εθνικές αρχές του κάθε κράτους-μέλους όρισαν με συγκεκριμένα, κοινά για όλα τα κράτη οικολογικού χαρακτήρα κριτήρια, τις περιοχές της επικράτειάς τους, που πρέπει να υπαχθούν στο δίκτυο. Στη συνέχεια, η επιλογή αυτή τίθεται στην διάθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία σε συνεργασία με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, κρίνει αν συντρέχει ανάγκη διατήρησης της υπό εξέταση περιοχής, και αν ναι, ενημερώνει για την απόφαση της τα κράτη-μέλη, τα οποία προβαίνουν στον χαρακτηρισμό της ως ειδική ζώνη προστασίας ή ως τόπο κοινοτικής σημασίας.

Πλέον το δίκτυο έχει φτάσει να καλύπτει το 18% της έκτασης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και περισσότερο από το 6% των θαλασσών της, ενώ η διαδικασία χαρακτηρισμού βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη, και ιδίως ως προς το θαλάσσιο περιβάλλον δεν έχει φτάσει σε σημαντικό βαθμό. Στην Ελλάδα, οι ενταγμένες στο δίκτυο περιοχές καλύπτουν το 28% της χερσαίας και το 20% της θαλάσσιας επιφάνειας της χώρας.

Όσον αφορά, τον τρόπο προστασίας των περιοχών, πρέπει να διευκρινιστεί ότι η ένταξη μιας περιοχής στο δίκτυο Natura, δεν συνεπάγεται πλήρη παύση των οικονομικών και εν γένει των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, αλλά αυτές συνεχίζουν να επιτρέπονται εφόσον όμως και στον βαθμό που δεν διαταράσσουν την οικολογική ισορροπία της περιοχής και δεν επιφέρουν κινδύνους στη διατήρηση των προστατευόμενων ειδών και της βιοποικιλότητας. Για παράδειγμα, συνεχίζουν να επιτρέπονται επιχειρηματικές δραστηριότητες όπως ο τουρισμός, η βιώσιμη γεωργία και κτηνοτροφία, η αλιεία, καθώς επιφέρουν περιορισμένες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, απαγορεύονται εντούτοις εντός των προστατευόμενων περιοχών δραστηριότητες, όπως εξορύξεις, λειτουργία ρυπογόνων βιομηχανικών μονάδων ή αποψίλωση. Στόχος επομένως της ευρωπαϊκής στρατηγικής είναι η επίτευξη του μέγιστου βαθμού προστασίας της βιοποικιλότητας με τη μικρότερη δυνατή επίπτωση στην οικονομική ανάπτυξη.

Συγχρόνως, ωστόσο, δεν παύουν και οι νομικές διαμάχες, που σχετίζονται με το δίκτυο Natura 2000, κυρίως με αντικείμενο τα κριτήρια με τα οποία ένα κράτος εντάσσει ορισμένες περιοχές σε αυτό και το κατά πόσον αυτά τα κριτήρια είναι αμιγώς οικολογικού χαρακτήρα (όπως απαιτείται σύμφωνα με την νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης) ή υπηρετούν και άλλες σκοπιμότητες (οικονομικές, κοινωνικές). Παράλληλα, είναι μετέωρο το καθεστώς προστασίας των περιοχών του δικτύου στο Ηνωμένο Βασίλειο, μετά την αποχώρηση του από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Συνοψίζοντας, το δίκτυο Natura αποτελεί αδιαμφισβήτητα ένα καινοτόμο εργαλείο προστασίας του περιβάλλοντος, το οποίο έχει επιτύχει και σημαντικά αποτελέσματα. Κατόρθωσε να δημιουργήσει εκ του μηδενός ένα πλαίσιο προστασίας των περιοχών σημαντικής περιβαλλοντικής αξίας χωρίς να συνεπάγεται αποκλεισμό των οικονομικών δραστηριοτήτων, και ιδιαίτερα σε μια εποχή κατά την οποία η περιβαλλοντική προστασία δεν αποτέλεσε κύρια προτεραιότητα της στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θα μπορούσε εντέλει να λεχθεί ακόμα και το ότι αποτελεί το πιο εκτεταμένο, συγκροτημένο αλλά και αναγνωρίσιμο επίτευγμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα της προστασίας του περιβάλλοντος, αλλά και ένα παράδειγμα προς μίμηση σε παγκόσμιο επίπεδο.

Πηγές

• https://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/faq_el.htm
• https://edozoume.gr/natura-2000-ti-einai/
• Αποστολάκης Γ., Ψηφιακή Νομική Βιβλιοθήκη – Περιοδικά – ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ & ΔΙΚΑΙΟ – 2_2002, Απρίλιος – Μάιος – Ιούνιος – Το ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο «Φύση (Natura) 2000». Η ένταξη των Μετεώρων στο δίκτυο