Οι Σελευκίδες και η ίδρυση της Αντιόχειας

Του Μιχάλη Σταματόπουλου,

Κατά τη διάρκεια του αιματοβαμμένου πολέμου των Διαδόχων, που ακολούθησε τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και διήρκησε από το 322 π.Χ. ως το 281 π.Χ., ο ιδρυτής της δυναστείας των Σελευκιδών, Σέλευκος Α΄ Νικάτωρ, κατέλαβε το μεγαλύτερο μερίδιο εδαφών της αυτοκρατορίας του Αλεξάνδρου. Το 281 π.Χ., το βασίλειο αυτό ξεκινούσε από τη βορειοδυτική Μικρά Ασία και κατέληγε μέχρι τη βορειοδυτική Ινδία. Το κέντρο του βασιλείου ήταν η βόρεια Συρία, με πρωτεύουσα την Αντιόχεια και δευτερεύουσες πρωτεύουσες τις Σάρδεις στα δυτικά και στα ανατολικά τη Σελεύκεια στον Τίγρη.

Το κύριο χαρακτηριστικό του βασιλείου αυτού ήταν η συνεχής ίδρυση πόλεων σε όλο το μήκος του, καθώς συνυπήρχαν ελληνικοί πληθυσμοί με γηγενείς (Άραβες, Ιουδαίοι, Πέρσες, Ινδοί). Βέβαια, οι θεσμοί, ο πολιτισμός και η τέχνη είχαν ελληνικό χαρακτήρα. Επιπλέον, οι Έλληνες από τη Μακεδονία ζούσαν σε πόλεις ελληνικού τύπου και ήταν πολύ υπερήφανοι για την καταγωγή τους. Ακόμη, πολλοί αυτόχθονες έμαθαν την ελληνική γλώσσα και γραφή, υιοθέτησαν τον ελληνικό τρόπο ζωής και αντίληψης, ενώ πολλοί από αυτούς είχαν ακόμη και ελληνικά ονόματα.

Το βασίλειο των Σελευκιδών ήταν απέραντο, αλλά μέσα σε αυτό το βασίλειο κατάφερε να ξεχωρίσει μια πόλη, που αποτέλεσε το επίκεντρο του ελληνικού πολιτισμού, αλλά και του εμπορίου, καθώς μέχρι και τον 10^ο αιώνα μ.Χ. την επιθυμούσαν διακαώς Άραβες και Σταυροφόροι.

Η πόλη της Αντιόχειας ιδρύθηκε στα τέλη του 4^ου αιώνα π.Χ. από τον Σέλευκο Α΄ Νικάτωρ προς τιμήν του πατρός του, Αντιόχου. Ακόμη, ίδρυσε άλλες τρεις πόλεις, που ήταν η Σελεύκεια στην Πιερία (το σημαντικό λιμάνι της πόλεως), η Λαοδικεία και η Απάμεια. Όλες είχαν σχεδιαστεί με τον ίδιο τρόπο, δηλαδή με το σύστημα του κανάβου και είχαν διαστάσεις 112×58μ., κάτι το οποίο μάς δείχνει το σχέδιο των αρχιτεκτόνων για μαζική κατασκευή πόλεων, με σκοπό την αστικοποίηση και τον εξελληνισμό της Ασίας. Αρχιτέκτονες της Αντιοχείας ήταν ο Ξενάριος, με βοηθούς τον Ατταίο, τον Περίττα και τον Αναξικράτη, που ανέλαβαν τον σχεδιασμό της πόλης.

Η τοποθεσία της πόλης βρισκόταν σε ένα καλά αρδευόμενο και υγιεινό σημείο, στην αριστερή όχθη του ποταμού Ορόντη και μεταξύ του όρους Σιλπίου. Τα περισσότερα ίχνη των Σελευκιδών έχουν χαθεί λόγω της μεγάλης εξάπλωσης της πόλης στη ρωμαϊκή και βυζαντινή περίοδο. Παρόλα αυτά, η έκταση της πόλης φαίνεται να υπολογίζεται στα 2,2 τετραγωνικά χιλιόμετρα, βρισκόταν ανάμεσα σε έναν ποταμό και σε έναν κύριο δρόμο, που οδηγούσε προς τον νότο, στο προάστιο της Δάφνης και στη θάλασσα της Λαοδικείας. Οι κάτοικοί της αριθμούσαν περίπου 500.000 ψυχές. Συνυπήρχαν Έλληνες, Σύριοι, που, κατά μια έννοια, ήταν η πλειοψηφία, και Ιουδαίοι. Η πόλη χωριζόταν σε 18 δήμους-φυλές.

Ο Σέλευκος, έπειτα από την κατασκευή της πόλης, δημιούργησε ένα προάστιο ιερό, που λεγόταν Δάφνη, οκτώ χιλιόμετρα νότια της Αντιόχειας. Η Δάφνη ήταν μια δασώδης περιοχή, με πολύ καλό κλίμα και ήρεμη ατμόσφαιρα. Για αυτόν τον λόγο και έγινε άλσος και όχι άδικα ησυχαστήριο με λουτρά και τόπους αναψυχής. Η πόλη ήταν αφιερωμένη στον Απόλλωνα Πύθιο.

Το σημαντικότερο μνημείο της πόλης ήταν ο ναός του Απόλλωνα. Το κολοσσιαίο άγαλμα του Απόλλωνα ήταν έργο του Βρύαξη. Από τις περιγραφές, που έχουμε, ο θεός φαίνεται να κρατούσε στο δεξί του χέρι μια λύρα και μια φιάλη προσφορών στο αριστερό. Ακόμη, υπήρχε ένα ευμέγεθες μπρούτζινο άγαλμα του Σελεύκου.

Υπήρχαν, ακόμη, ναοί της Αρτέμιδος, της Αφροδίτης και της ελληνο-αιγυπτιακής θεότητας, Ίσιδας. Η πόλη φημιζόταν για τις εκδηλώσεις και τους αγώνες της. Άλλο ένα σημαντικό μνημείο της αρχαίας πόλης είναι το άγαλμα της Θεάς Τύχης, που στην αρχαία Ελλάδα είχε σχέση με την τύχη ενός έθνους, κράτους, μιας πόλης ή ενός ατόμου. Σύμφωνα με τον Ησίοδο, ήταν κόρη του Ωκεανού και της Θέτιδας, ενώ ο Πίνδαρος υποστήριζε πως πατέρας της ήταν ο Δίας.

Τις δεκαετίες μετά τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου, έγινε πολύ συχνή η λατρεία της και την τιμούσαν συνεχώς, ειδικά σε πολεμικές περιόδους. Οι ελληνιστές μυθογράφοι θεωρούν πως ήταν κόρη του Ερμή και της Αφροδίτης. Πολλές φορές, την συνδέουν με την Κυβέλη ή την Ίσιδα.

Έτσι, οι διάδοχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου αποφάσισαν να συνεχίζουν αυτή την παράδοση για την καλή τύχη μιας πόλης, δημιουργώντας στην Αντιόχεια το Τυχαίον.

Το λατρευτικό άγαλμα φιλοτεχνήθηκε από τον Ευτυχίδη Σικυώνα, μαθητή του περίφημου Λύσιππου.

Επιπλέον, επί 8 αιώνες, η πόλη της Αντιόχειας υπήρξε η κοιτίδα των γραμμάτων, των τεχνών, του κάλλους και του έντονου κοινωνικού βίου, μαζί με την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• R.R Smith, Hellenistic Sculpture, Thames and Hudson World of Art, 1991
• J.Pollitt, Η τέχνη στην ελληνιστική εποχή, εκδόσεις Παπαδήμα, 1994
• Ulrich Wilcken, Αρχαία Ελληνική Ιστορία, εκδόσεις Δέσποινα Κυριακίδη, 1964
• Δημ. Τσιμπουκίδης, Ιστορία του Ελληνιστικού Κόσμου, εκδόσεις Παπαδήμα, 1989