Του Νέστορα-Μάριου Αποστολόπουλου,
Σχεδόν καμία άλλη προσωπικότητα στην παγκόσμια ιστορία δεν έχει διχάσει, τόσο τους σύγχρονούς του όσο και τους μετέπειτα μελετητές, όσο ο Αλκιβιάδης. Ο Αλκιβιάδης κατέχει μια περίοπτη θέση στον πολιτικό πάνθεον της κλασικής εποχής, καθώς πρόκειται για έναν φιλόδοξο, ικανό στρατηγό και έναν δεινό ρήτορα. Παρ’ όλα αυτά, αυτός δεν είναι ο μόνος λόγος για τον οποίο έχει μείνει στην ιστορία, καθώς η ακόλαστη ζωή του, η υπέρμετρη αυτοπεποίθησή του και η δίψα του για εξουσία σκιάζουν το πρόσωπο αυτού του –κατά γενική ομολογία– καλλονού.
Ο Αλκιβιάδης, γιος του Κλεινία και της Δεινομάχης, γεννήθηκε στην Αθήνα του 450 π.Χ. Από πολύ μικρή ηλικία, μένει ορφανός από πατέρα και την ανατροφή του αναλαμβάνει η οικογένεια του Περικλή, με τον οποίο συνδεόταν από την πλευρά της μητέρας του. Την διαπαιδαγώγησή του αναλαμβάνουν έμπειροι δάσκαλοι, ενώ γρήγορα έρχεται σε επαφή με τον Σωκράτη. Η σχέση μεταξύ των δύο ανδρών ήταν πολύ στενή και διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του Αλκιβιάδη.
Γρήγορα ο Αλκιβιάδης κέρδισε στην Αθήνα τη φήμη του πλέον γοητευτικού, αλλά και ακόλαστου Αθηναίου. Ο γάμος του με την Ιππαρέτη δεν τον εμπόδισε από το να συνεχίσει την άσωτη ζωή με γυναίκες και άνδρες. Μάλιστα, μην έχοντας ηθικούς φραγμούς χλεύαζε δημόσια τους θεούς, απαξίωνε το πολίτευμα της Αθήνας και τους επιφανείς άνδρες της εποχής του και διασκέδαζε μέχρι εξαθλίωσης με φίλους, κρασί και εταίρες.
Ένα από τα κύρια στοιχεία του χαρακτήρα του ήταν, μεταξύ άλλων, και η φιλοδοξία. Ο Αλκιβιάδης καραδοκούσε, περιμένοντας να εμφανιστεί η κατάλληλη ευκαιρία, για να προωθήσει τα σχέδιά του. Και η ευκαιρία αυτή του δόθηκε, όταν αντιπροσωπία της σικελικής πόλης Εγέστας ζήτησε τη βοήθεια της Αθήνας. Εκείνος πίστεψε ότι πρόκειται για μια μοναδική ευκαιρία για αθηναϊκή κυριαρχία στη Σικελία και φρόντισε να πείσει και τους συμπολίτες του για αυτό. Τελικά, του ανατέθηκε η ηγεσία του αθηναϊκού στόλου για αυτήν την επιχείρηση, αποτελούμενος από περισσότερες από 100 τριήρεις. Η πλάστιγγα έδειχνε να γέρνει προς του Αθηναίους, αλλά τα προβλήματα ξεκίνησαν γρήγορα για τον υπεύθυνο της αποστολής.
Λίγο πριν τον απόπλου της εκστρατείας, το όνομα του Αλκιβιάδη συνδέεται με το σκάνδαλο των ερμοκοπηδών. Ο Αλκιβιάδης θέλει να δικαστεί αμέσως, αλλά οι πολιτικοί του αντίπαλοι, γνωρίζοντας την επιρροή, που ασκεί στον αθηναϊκό δήμο, αναβάλλουν την εκδίκαση της υπόθεσης για μετά την επιστροφή του από την Σικελία. Ωστόσο, οι επικριτές του δεν είχαν πει την τελευταία τους λέξη και μετά τον απόπλου της αποστολής εξαπέλυσαν νέες κατηγορίες εναντίον του, και συγκεκριμένα ύβριν κατά των ελευσίνιων μυστηρίων. Ο Αλκιβιάδης ανακλήθηκε πίσω και εγκατέλειψε την εκστρατεία, πριν καν αρχίσει, αλλά, φοβούμενος την θανατική καταδίκη, η οποία, κατά πάσα πιθανότητα, τον περίμενε στην πόλη του, δεν πήγε στην Αθήνα, αλλά στην Σπάρτη.
Εν μία νυκτί, η Αθήνα έχασε μια από τις σημαντικότερες πολιτικές φυσιογνωμίες, που είχε γνωρίσει ποτέ. Η Σπάρτη τού παραχωρεί ασυλία (άλλο ένα παράδειγμα της εξαιρετικής του ρητορικής ικανότητας) και αυτός τους έδωσε πολύτιμες πληροφορίες, που θα μπορούσαν να αποβούν μοιραίες για την Αθήνα, την πόλη που τον γέννησε και τον ανέδειξε. Γρήγορα προσαρμόστηκε στον σπαρτιατικό τρόπο ζωής και οι συμβουλές του αποδεικνύονταν πολύτιμες για τους Λακεδαιμόνιους φίλους του, οι οποίοι αναμείχθηκαν στη σικελική εκστρατεία με την πλευρά των Συρακούσιων. Ο αχαλίνωτος, όμως, χαρακτήρας του δεν του επέτρεψε να μακροημερεύσει, ούτε στη Σπάρτη. Γρήγορα γίνονται γνωστές οι εξωσυζυγικές σχέσεις, που διατηρούσε με τη γυναίκα του σπαρτιάτη βασιλιά Άγη, και αναγκάστηκε να αναζητήσει νέο καταφύγιο, προσθέτοντας στους «κυνηγούς» του πλέον και τους Σπαρτιάτες.
Επόμενος σταθμός του ήταν η Περσία. Γρήγορα κέρδισε την εύνοια του Πέρση σατράπη, Τισσαφέρνη, ο οποίος εντυπωσιάστηκε από την ευφυία και την ευγλωττία του Αθηναίου. Απολαμβάνοντας τις ανέσεις της Ανατολής, ετοίμαζε την επάνοδό του στην πόλη που τον γέννησε. Σύντομα έρχεται σε επαφή με ολιγαρχικούς συμπολίτες του και προσφέρεται να μεσολαβήσει με τους Πέρσες για παροχή βοήθειας, με αντάλλαγμα να αρθεί η καταδίκη εις βάρος του. Ωστόσο, οι ολιγαρχικοί πήραν μόνοι τους την εξουσία και τότε, σαν πραγματικός χαμαιλέοντας, έρχεται σε επαφές με τους δημοκρατικούς. Οι απεγνωσμένοι Αθηναίοι τον εξέλεξαν στρατηγό και ανάλαβε να οδηγήσει τον αθηναϊκό στόλο στη νίκη επί των Πελοποννησίων συμμάχων στην Άβυδο και την Κύζικο.
Η πολιτική ομαλότητα επανέρχεται στην Αθήνα το 407 π.Χ. και ο Αλκιβιάδης καλείται πίσω ως «στρατηγός αυτοκράτωρ». Ξεκινά διαδικασίες για ανοικοδόμηση του στόλου, μέσω των περσικών δανείων, προκειμένου να περάσει στην αντεπίθεση στην Ιωνία. Όμως, ο ύπαρχος Αντίοχος προκαλεί εν αγνοία του τους Σπαρτιάτες του Λυσάνδρου σε ναυμαχία, που ο αθηναϊκός στόλος θα γνωρίσει βαριά ήττα και βαρύτατες απώλειες. Οι πολιτικοί του αντίπαλοι δεν έχασαν την ευκαιρία να τον κατηγορήσουν και να ζητήσουν να του αφαιρεθεί το αξίωμα.
Προβλέποντας την ήττα στους Αιγός Ποταμούς, αυτοεξορίζεται στην Θράκη, όπου επιχείρησε να ιδρύσει το δικό του βασίλειο. Όταν τέλειωσε ο πόλεμος και βρέθηκε και πάλι κυνηγημένος από Αθηναίους, Σπαρτιάτες και Πέρσες, ζήτησε και πάλι καταφύγιο από τον νέο Πέρση σατράπη, Φαρνάβαζο. Γρήγορα, όμως, βρήκε τον θάνατο από ανθρώπους του Φαρναβάζου, οι οποίοι είχαν συνωμοτήσει, τόσο με τους Αθηναίους, όσο και με τους Σπαρτιάτες. Έτσι, βρήκε τον θάνατο μια από τις πιο αινιγματικές προσωπικότητες της παγκόσμιας ιστορίας. Ένα πρόσωπο που εξακολουθεί να διχάζει τους σύγχρονους μελετητές. Οι ικανότητές του και η ευφυΐα του είναι κάτι το αδιαμφησβήτητο, όμως, ο ακόλαστος και φιλόδοξος χαρακτήρας του σκιάζουν την έντονη προσωπικότητά του και τις μεγάλες επιτυχίες του.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κωνσταντίνος Κολλιόπουλος, Αθήνα, 2007, «Η υψηλή στρατηγική της αρχαίας Σπάρτης», σελίδες 161-164, 194-203
- Ιωάννα Ζούλα, «Αλκιβιάδης περίπου 450-404 π.Χ.», στην ηλεκτρονική έκδοση από «Το Βήμα», Διαθέσιμο εδώ
- Από τη «Μηχανή του Χρόνου», «Αλκιβιάδης. O χαρισματικός Αθηναίος, που συμμάχησε με τους Σπαρτιάτες και τους Πέρσες. Τα σκάνδαλα και οι ερωτικές του ακρότητες», Διαθέσιμο εδώ
