Της Ιωάννας Κουτσομιχάλη,
Με την έννοια «κοινωνικοποίηση» ορίζουμε το μέσο με το οποίο επιτυγχάνεται η κοινωνική και πολιτισμική συνέχεια. Ο όρος αυτός πρωτοεμφανίστηκε τον 19ο αιώνα από τον γνωστό κοινωνιολόγο και θεμελιωτή της σύγχρονης κοινωνιολογίας, Εμίλ Ντυρκέμ και χρησιμοποιείται τόσο στην επιστήμη της ανθρωπολογίας, όσο και της ψυχολογίας. Ο πολιτισμός, αυτό το σύνολο γνώσεων, αξιών και κανόνων συμπεριφοράς, μεταβιβάζεται στο άτομο μέσα από τη διαδικασία της κοινωνικοποίησης. Έτσι, επιτυγχάνεται η εσωτερίκευση- αφομοίωση από το άτομο των αξιών και των προτύπων συμπεριφοράς που κάθε κοινωνία ή κοινωνική ομάδα θεωρεί ως αποδεκτά. Παρόλο που η συγκεκριμένη έννοια είναι αρκετά γνωστή, δεν υπάρχει συγκεκριμένη μέθοδος με την οποία εφαρμόζεται για να επιτευχθεί η διαδικασία ένταξης του ατόμου στην κοινωνία. Εντούτοις, υπάρχουν κάποια «μοντέλα», τα οποία εξηγούν την κοινωνικοποίηση του ατόμου σχετικά με τη χώρα, στην οποία διαμένει και την πολιτιστική της κληρονομιά. Σε αυτό το άρθρο, θα γίνει προσπάθεια ανάδειξης των κοινωνικών παραγόντων που επηρεάζουν τα «μοντέλα» κοινωνικοποίησης στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας: Η οικογένεια, η θρησκεία και το εκπαιδευτικό σύστημα.
Ξεκινάμε με την περίπτωση των ΗΠΑ. Είναι γνωστό ότι σε αυτήν την χώρα κυριαρχεί το φιλελεύθερο μοντέλο στην ανατροφή των ατόμων νεαρής ηλικίας. Ως αποτέλεσμα, οι νέοι είναι περισσότερο δεκτικοί στις αλλαγές του κοινωνικού τους περίγυρου. Ο ρόλος της οικογένειας στην διαδικασία κοινωνικοποίησης τους είναι πρωταρχικής σημασίας, καθώς αναλαμβάνει την μετάδοση σωστών προτύπων από τη στιγμή της γέννησης τους και συγκροτεί την προσωπικότητά τους. Σύμφωνα με μια ερευνά του Pew Social Trends το 2017, το 54% των παιδιών στις ΗΠΑ ζει σε μονογονεϊκές οικογένειες, το 37% ζει και με τους δυο του γονείς, ενώ το υπόλοιπο 9% των παιδιών ζει με τους μη βιολογικούς κηδεμόνες. Ο ρόλος της θρησκείας στην κοινωνικοποίηση των Αμερικάνων ατόμων παίζει επίσης σημαντικό ρόλο, μιας και διαμορφώνει σε αρκετά μεγάλο βαθμό τα ήθη, τις αξίες και τις κοινωνικές νόρμες της χώρας. Ωστόσο, οι ΗΠΑ δεν είναι μία βαθιά θρησκευόμενη χώρα, καθώς σε έρευνα του Scientific American το 2018, περίπου το 55.8% των Αμερικανών δηλώνει άθεο. Τέλος, στον τομέα της εκπαίδευσης, τα στατιστικά υποδεικνύουν ότι το 56% των εισαχθέντων στα αμερικανικά πανεπιστήμια δεν καταφέρνουν να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους, λόγω των υπέρογκων φοιτητικών δανείων (student loans), ενώ αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το 30% των νέων διακόπτει τη φοίτησή του στον πρώτο χρόνο. Το αμερικανικό εκπαιδευτικό σύστημα έχει απογοητεύσει πάρα πολλά παιδιά, προερχόμενα κυρίως από κατώτερα οικονομικά στρωμάτων ή από αφρο-αμερικανικές και ισπανόφωνες οικογένειες. Είναι γεγονός ότι λόγω του φιλελεύθερου μοντέλου κοινωνικοποίησης της χώρας καθώς και λόγω άλλων παραγόντων, όπως η οικονομική κατάσταση, οι νέοι ωθούνται να κάνουν λάθη. Για παράδειγμα, το ποσοστό εγκληματικότητας σε νεαρές ηλικίες είναι αρκετά υψηλό. Το 2018, οι υπηρεσίες επιβολής του νόμου στις ΗΠΑ πραγματοποίησαν κατ’ ‘εκτίμηση 728.280 συλλήψεις ατόμων κάτω των 18 ετών για δολοφονίες, ληστείες, διαρρήξεις, βανδαλισμούς, κατοχή όπλων και για χρήση ναρκωτικών ουσιών.
Έπειτα, υπάρχει και το παράδειγμα της Κίνας. Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, από την ίδρυσή της το 1949, κυβερνάται από το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας (ΚΚΚ) το οποίο εφαρμόζει το μοντέλο της «σοσιαλιστικής δημοκρατίας», στην οποία το ΚΚΚ είναι η κεντρική αρχή της που ενεργεί προς το συμφέρον του λαού και εγκρίνει ποια πολιτικά κόμματα μπορούν να λειτουργήσουν. Η οικογένεια στην Κίνα αποτελεί το Α και το Ω στην κοινωνικοποίηση του ατόμου, καθώς οι κινεζικές παραδοσιακές αξίες της αρμονίας, της δικαιοσύνης, της ευγένειας και της ευσέβειας μεταδίδονται στο άτομο μέσω αυτής. Επιπλέον, ο κινεζικός πολιτισμός φιλοξενεί μια ποικιλία από θρησκευτικές-φιλοσοφικές παραδόσεις. Ο Κομφουκιανισμός και ο Ταοϊσμός, όπου αργότερα έλαβε μέρος και ο Βουδισμός, αποτελούν τις «τρεις διδασκαλίες» που έχουν διαμορφώσει τους κανόνες και τις αξίες της κινεζικής κοινωνίας για αιώνες, παρά το γεγονός ότι το ΚΚΚ υποστηρίζει επίσημα τον κρατικό αθεϊσμό. Τέλος, το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας θεωρείται αρκετά πιεστικό και για τους ίδιους τους Κινέζους. Πολλοί παραπονιούνται ότι το σύστημά τους σκοτώνει την ανεξάρτητη σκέψη και τη δημιουργικότητα, ενώ ζηλεύουν το αμερικανικό εκπαιδευτικό σύστημα για την καλλιέργεια της αυτάρκειας του ατόμου και για την προσπάθεια θέασης της μάθησης ως συναρπαστική και όχι ως μια αγγαρεία. Στους νεαρούς κινέζους, υπάρχουν απαιτήσεις όσον αφορά την ακαδημαϊκή τους πρόοδο και την επαγγελματική τους εξέλιξη. Πάνω από το 60% των αποφοίτων γυμνασίου στην Κίνα φοιτούν τώρα σε πανεπιστήμιο. Ο αριθμός των φοιτητών στην Κίνα που είναι εγγεγραμμένοι σε μαθήματα πτυχίου αυξήθηκε από 1 εκατομμύριο το 1997 σε 5 εκατομμύρια 2018. Εντούτοις, ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό των Κινέζων πάσχει από κατάθλιψη. Σύμφωνα με μια έρευνα, το 28% του πληθυσμού πάσχει από κάποιο είδος κατάθλιψης. Περίπου 287.000 άνθρωποι αυτοκτονούν σε μια χώρα 1,3 δισεκατομμυρίων ανθρώπων κάθε χρόνο. Ο τρόπος αντιμετώπισης της κατάθλιψης δεν είναι αποτελεσματικός, καθώς τα αίτιά του βρίσκονται στην υπερβολική πίεση που ασκεί το ολοκληρωτικό κινέζικο σύστημα ήδη κατά την διάρκεια κοινωνικοποίησης των νεαρών ατόμων.
Ποιες είναι οι διαφορές των δύο χωρών όσον αφορά το κομμάτι της κοινωνικοποίησης; Το συμπέρασμα που βγαίνει, μας δίνει να καταλάβουμε τις συστημικές διαφορές των δύο «μοντέλων» κοινωνικοποίησης. Οι ΗΠΑ λειτουργούν βάσει πιο φιλελεύθερων ιδεών, αναπτύσσοντας περισσότερο το αίσθημα του ατομικισμού και της αυτονομίας, με αποτέλεσμα την κατάχρηση της ατομικής ελευθερίας. Η Κίνα, από την άλλη, ακολουθεί έναν διαφορετικό δρόμο όσον αφορά την κοινωνικοποίηση και την εξέλιξη της νεολαίας της. Χρησιμοποιεί ένα πιο ολοκληρωτικό μοντέλο οργάνωσης και λειτουργίας της κοινωνίας, το οποίο ευνοεί την ανάπτυξη της συλλογικότητας εις βάρος της ατομικότητας, με τις ανάλογες συνέπειες στην ψυχική υγεία των πολιτών της. Υπάρχει το τέλειο μοντέλο κοινωνικοποίησης; Τόσο η Δύση, όσο και η Ανατολή, μας απέδειξαν το αντίθετο.
