Της Αννίτας Ελισσαίου,
Μετά τη θέση σε ισχύ της Συμφωνίας των Πρεσπών και την επίλυση του ζητήματος της ονομασίας της, η Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας μπήκε σε τροχιά για την ευρωπαϊκή ενοποίηση, έχοντας το καθεστώς του υποψήφιου κράτους από το 2005. Έπειτα από την επιτυχή ένταξή της στη Βορειοατλαντική Συμμαχία, η χώρα βρίσκεται από το Μάρτιο σε επίσημες διαπραγματεύσεις για την προσχώρηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ωστόσο η γειτονική Βουλγαρία θέτει νέα εμπόδια στην πραγματοποίηση της διαδικασίας.
Με υπόμνημα που δημοσιεύτηκε από τη βουλγαρική κυβέρνηση, η Σόφια δήλωσε την αντίθεσή της με το διαπραγματευτικό πλαίσιο της Βόρειας Μακεδονίας και την επικείμενη είσοδο της στην ΕΕ. Κάνοντας λόγο για «εθνικούς και γλωσσικούς μηχανισμούς» των ολοκληρωτικών καθεστώτων του παρελθόντος, η Βουλγαρία εξέφρασε την εναντίωσή της σχετικά με τη διεύρυνση, μπλοκάροντας έτσι τη διαδικασία. Παρέθεσε, τέλος, ορισμένα αιτήματα που ζητά να πραγματοποιηθούν, προκειμένου να εγκρίνει την είσοδο της Βόρειας Μακεδονίας. Οι δηλώσεις αυτές έγιναν σε ένα κλίμα έντονων διαδηλώσεων εναντίον της κυβέρνησης και του πρωθυπουργού, Boyko Borissov, ο οποίος κατηγορείται από το λαό για διαφθορά.
Τα αιτήματα της Σόφιας αφορούν το «μακεδονικό» όνομα σε επίπεδο εθνικής ταυτότητας, γλώσσας και ιστορίας. Αρχικά, ζητά να αναγνωριστεί ότι η γλώσσα της Βόρειας Μακεδονίας δεν είναι τα μακεδονικά, αλλά ουσιαστικά τα βουλγαρικά, ή τουλάχιστον μια διάλεκτος αυτών. Δεύτερον, κάνει λόγο για και βουλγαρικές ρίζες του κράτους της Βόρειας Μακεδονίας, απαιτώντας να εγκαταλείψουν την ιδέα ύπαρξης ενός μακεδονικού έθνους. Τέλος, η Βουλγαρία αρνείται την ύπαρξη μακεδονικής μειονότητας στην επικράτειά της, παράλληλα, όμως, ζητά την προστασία των πολιτών της Βόρειας Μακεδονίας που αυτοπροσδιορίζονται ως Βούλγαροι από διακρίσεις. Οι θέσεις της Βουλγαρίας προκάλεσαν, όπως είναι φυσικό, έντονες αντιδράσεις στην γείτονα χώρα, ωστόσο καμία πλευρά δεν φαίνεται να θέλει να υποχωρήσει. Η Βουλγαρία, όμως, ως κράτος-μέλος της ΕΕ, μπορεί να βάλει τέλος με βέτο στη διαδικασία ένταξης της Βόρειας Μακεδονίας – και απειλεί να το κάνει.
Οι δύο Βαλκανικές χώρες είχαν υπογράψει, το 2017, ένα Σύμφωνο Φιλίας, με σκοπό να ισχυροποιηθούν οι μεταξύ τους σχέσεις. Επιπλέον, για τη διαλεύκανση των ζητημάτων γλώσσας, ιστορίας και ταυτότητας, προβλέπονταν η ίδρυση μιας κοινής ιστορικής επιτροπής, η οποία, όμως, δεν κατάφερε να φέρει αποτελέσματα. Οι εθνικιστικές προσεγγίσεις και η έλλειψη εποικοδομητικού διαλόγου εμπόδισαν την πρόοδο στην εύρεση λύσεων για τα ίδια προβλήματα που απασχολούν τώρα την Σόφια και τα Σκόπια. Αυτή τη στιγμή, όμως, διακυβεύονται περισσότερα.
Ο πρωθυπουργός της Βόρειας Μακεδονίας, Zoran Zaev, έκανε λόγο για παραβίαση του Συμφώνου, στο δεύτερο άρθρο του οποίου αναγράφεται ότι η Βουλγαρία θα στήριζε τη Βόρεια Μακεδονία στην είσοδό της στην Ένωση. Προκειμένου να γίνει δεκτή στην ευρωπαϊκή οικογένεια, η χώρα χρειάστηκε να κάνει πολλαπλές υποχωρήσεις, πραγματοποιώντας την ίδια στιγμή τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις στην εσωτερική και εξωτερική της πολιτική. Αν η διαδικασία προσχώρησης αποτύχει, είναι πιθανό να ενδυναμώσει την εθνικιστική επιρροή των κομμάτων που αντιτίθενται στην ένωση με την ΕΕ. Ένας μη ευνοϊκός συμβιβασμός θα προκαλέσει δυσαρέσκεια στην πολιτική σκηνή της χώρας. Αλλά και για τα υπόλοιπα κράτη-μέλη της ΕΕ, η εκφοβιστική στάση της Βουλγαρίας ενδέχεται να τα εμπνεύσει να χρησιμοποιήσουν μια επικείμενη διεύρυνση ως «εργαλείο» για να επιβάλλουν σε υποψήφια κράτη τις δικές τους εθνικές ατζέντες.
Για την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση, η παρούσα κατάσταση θα μπορούσε να έχει αρνητικές συνέπειες. Πέρα από τον κίνδυνο να ακολουθήσουν και άλλα κράτη-μέλη το παράδειγμα της Βουλγαρίας, η στάση αυτή μπορεί να θέσει υπό αμφισβήτηση την αξιοπιστία και εγκυρότητα της διαδικασίας προσχώρησης. Αν η Βουλγαρία καταφέρει, τελικά, να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά της, αυτό θα δράσει πιθανώς αποθαρρυντικά για τα υπόλοιπα κράτη που επιθυμούν να γίνουν μέλη της Ένωσης. Σε έναν διεθνή διακυβερνητικό οργανισμό, όπως η ΕΕ, όπου η αναγνώριση της διαφορετικότητας των κρατών αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο, η επιβολή των «πιστεύω» ενός κράτους για την εθνική ταυτότητα και ιστορία ενός άλλου δεν μπορεί να επιτραπεί.
Υπάρχει, ωστόσο, ακόμα αισιοδοξία ότι οι διαφωνίες μπορούν να επιλυθούν. Στα πλαίσια του συνεδρίου “Think Tank and Civil Society Forum” για τη Διαδικασία του Βερολίνου, που έλαβε χώρα στη Σόφια νωρίτερα αυτόν τον μήνα, δημιουργείται η εντύπωση ότι υπάρχει η πολιτική θέληση για την εύρεση λύσης. Η Υπουργός Εξωτερικών της Βουλγαρίας, Ekaterina Zaharieva, δήλωσε ότι η χώρα δεν μπορεί να εγκρίνει ακόμα το διαπραγματευτικό πλαίσιο με την Βόρεια Μακεδονία, σημείωσε, όμως, ότι οι συζητήσεις θα συνεχιστούν. Ο ομόλογός της από τη Βόρεια Μακεδονία, Bujar Osmani, επεσήμανε ότι ο ανοιχτός διάλογος, η καλή θέληση και η αφοσίωση στο κοινό ευρωπαϊκό μέλλον είναι τα εργαλεία για την διευθέτηση του ζητήματος. Παρά τις διαφορές, τα δύο κράτη συνεργάστηκαν δίχως προβλήματα στη διάρκεια του συνεδρίου, τα αποτελέσματα του οποίου αποτελούν σημαντικά βήματα για το μέλλον των Δυτικών Βαλκανίων και της ευρωπαϊκής προσχώρησης. Συμφωνήθηκε η δημιουργία μιας κοινής περιφερειακής αγοράς βασισμένης στις αρχές της ΕΕ, με σκοπό την προετοιμασία για τη διεύρυνση και την αύξηση της ανταγωνιστικότητας, καθώς και μια Βαλκανική “Green Agenda”, οι στόχοι της οποίας ευθυγραμμίζονται με αυτούς του ευρωπαϊκού Green Deal.
Η διάθεση για συνεργασία στα πλαίσια του συνεδρίου για την διεύρυνση της ΕΕ αποτελεί ενθαρρυντικό σημάδι για το μέλλον των διαπραγματεύσεων της ένταξης της Βόρειας Μακεδονίας. Είναι σχεδόν σίγουρο, όμως, ότι μια από τις δύο πλευρές θα χρειαστεί να υποχωρήσει ή τουλάχιστον να συμβιβαστεί με μια μέση λύση. Είναι αβέβαιο ποια πλευρά θα κάνει πρώτη πίσω, ωστόσο η Βουλγαρία, με τη δυνατότητα να μπλοκάρει τη διαδικασία, μέσω του βέτο, έχει ένα σημαντικό -και ανησυχητικό για τα Σκόπια- πλεονέκτημα. Η κατάσταση απαιτεί την προσοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προκειμένου να μην χαθεί η αξιοπιστία της διαδικασίας προσχώρησης. Είναι φυσικό ότι όσο διευρύνεται η Ένωση τόσο πιο διαφοροποιημένη γίνεται η ευρωπαϊκή οικογένεια. Δεν μπορούν, όμως, τα διαφορετικά εθνικά συμφέροντα να γίνονται εμπόδιο στην κοινή της πολιτική πορεία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Florian Bieber, “How Bulgarian bullying against North Macedonia threatens EU enlargement, again”, European Western Balkans, 3/11/2020
EWB, “Bulgaria and North Macedonia: When there is political will, there is a way, but the dispute remains”, European Western Balkans, 9/11/2020
