Η Αψίδα του Θριάμβου: Το σύμβολο ενός ένδοξου παρελθόντος

Του Πέτρου-Ορέστη Κατσούλα,

«Στρατιώτες, είμαι ικανοποιημένος με το έργο σας και θα σας οδηγήσω πίσω στη Γαλλία: Εκεί θα είστε το αντικείμενο της πιο τρυφερής μου μέριμνας, ζητώντας σας μονάχα να πείτε ότι ήσασταν στη μάχη d‘ Austerlitz για να απαντούν [όσοι σας ακούνε] να, εδώ είναι ένας γενναίος άνδρας!»

Αυτά φαίνεται να ήταν τα λόγια του Ναπολέοντα το απόγευμα της νίκης του στη μάχη του Austerlitz, όπου απευθύνθηκε στο στράτευμα του τονίζοντας ότι θα επιστρέψουν περνώντας κάτω από την Αψίδα του Θριάμβου. Και πράγματι, επιστρέφοντας στο Παρίσι το 1806, ο Ναπολέων θα διατάξει, με το αυτοκρατορικό διάταγμα της 18^ης Φεβρουαρίου 1806, την ανέγερση μίας θριαμβευτικής αψίδας προς τιμήν του Μεγάλου Στρατού (Grande Armée). Το μνημείο διαθέτει εξαρχής έντονο συμβολισμό, συνδέοντας την Γαλλία κατά την περίοδο της Ναπολεόντειας Αυτοκρατορίας με το ρωμαϊκό αυτοκρατορικό στοιχείο, σε μία νομιμοποίηση και αύξηση του γοήτρου και της δημοφιλίας του Ναπολέοντα. Φυσικά, η αψίδα εντάσσεται και στην προσπάθεια ανοικοδόμησης της γαλλικής πρωτεύουσας με την ανάπλαση των δημοσίων χώρων μέσα από την προσθήκη μεγαλόπνοων μνημείων. Ως αρχική τοποθεσία του μνημείου είχε επιλεγεί η τοποθεσία της Βαστίλης, στα ανατολικά της πόλης, ωστόσο η άδεια έως τότε πλατεία του Αστέρα (νυν Πλατεία Charles de Gaulle), στο τέλος της Λεωφόρου των Ηλυσίων Πεδίων και με θέα προς το Palis des Tuileries, κατοικία του αυτοκράτορα, θεωρήθηκε ιδανική.

Για τον σχεδιασμό του μνημείου, ο αρχιτέκτονας Jean-François Chalgrin έρχεται σε διαφωνία με τον συνάδελφό και συνεργάτη του Jean-Arnaud Raymond, αφού ο πρώτος επιθυμεί να διακοσμήσουν την αψίδα με απομονωμένες στήλες, ενώ ο δεύτερος τάσσεται υπέρ μίας ενσωμάτωσης των κιόνων. Η αδυναμία οποιασδήποτε συμφωνίας τελικά θα λυθεί με απόφαση του Υπουργού των Εσωτερικών Champagny, ο οποίος, εμπνεόμενος από την αψίδα του Τίτου στη Ρώμη, θα αφαιρέσει τις στήλες από το αρχικό του σχέδιο.

Ο Jean Bérenger, Σύμβουλος Επικρατείας, υπήρξε υπεύθυνος για τη χρηματοδότηση ως επικεφαλής του Caisse d’amortissement. Το αυτοκρατορικό διάταγμα της 26ης Φεβρουαρίου 1806, το οποίο διέταξε την ανέγερση μιας θριαμβευτικής αψίδας, προέβλεπε ότι «ένα εκατομμύριο θα ληφθούν για το σκοπό αυτό από συνεισφορές του Grand Armée». Από το 1806 έως το 1837, η κατασκευή του έργου συνάντησε αρκετές δυσκολίες με αποτέλεσμα τη συνεχόμενη  παύση  και επανεκκίνηση των εργασιών, αποτέλεσμα κα των πολιτικών αλλαγών αλλά και τεχνικών αντιξοοτήτων. Ο βασιλέας Λουδοβίκος-Φίλιππος Α’ (Louis-Philippe I) ανερχόμενος στην εξουσία μετά την Ιουλιανή επανάσταση του 1830 και επιδιώκοντας να τονίσει το στρατιωτικό παρελθόν του, θα επιδείξει ιδιαίτερο ζήλο για το πέρας του μνημείου, επιθυμώντας μέσα από την αψίδα να προβάλει τις μάχες αυτοκρατορίας και της επανάστασης. O Louis-Philippe θα συμβάλει στην ολοκλήρωση του έργου αναθέτοντας την στον αρχιτέκτονα Guillaume Abel Blouet, ο οποίος θα περατώσει το νεοκλασικό μεγαλόπνοο οικοδόμημα ύψους 55 μέτρων και μήκους 45 μέτρων.

Ανάγλυφες παραστάσεις και αρχιτεκτονική δομή

Οι τέσσερις στήλες που στηρίζουν την Αψίδα διακοσμούνται από ιδιαιτέρου κάλλους ανάγλυφα, απεικονίζοντας τον Θρίαμβο του Ναπολέοντα του 1810, την Γαλλική Αντίσταση στη Μάχη του Παρισιού το 1814, την Ειρήνη του 1815 και την Έξοδο των Εθελοντών το 1792. Στην πρόσοψη της θα βρει κανείς χαραγμένα ονόματα των νικών των γαλλικών στρατευμάτων, αλλά και των 558 στρατηγών που διοίκησαν τα γαλλικά στρατεύματα. Στο ανώτερο πεδίο η terrace προσφέρει μία μοναδική θέα στην πλατεία του Αστέρα, αλλά στις 12 λεωφόρους που καταλήγουν στην πλατεία, μεταξύ των οποίων και την λεωφόρο των Ηλυσίων Πεδίων.

Ένας έντονος συμβολισμός

Το 1842, ο Honoré de Balzac θα ανάγει την Αψίδα σε σύμβολο της πίστης των στρατιωτών στον αυτοκράτορα: «Αλλά όλες οι καρδιές, ακόμη και εκείνες που είναι πιο εχθρικές στον αυτοκράτορα, έστελναν ένθερμες ευχές στον ουρανό για τη δόξα της χώρας. Οι άντρες που κουράστηκαν περισσότερο από τον αγώνα που είχε ξεκινήσει μεταξύ Ευρώπης και Γαλλίας, παραμέρισαν όλοι το μίσος τους περνώντας κάτω από την θριαμβευτική αψίδα.».

Η Αψίδα του Θριάμβου είναι ένα από τα εθνικά μνημεία με έντονη συμβολική χροιά καθιστάμενη μνημείο της γαλλικής ενότητας και του ένδοξου παρελθόντος. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Μεγάλη Παρέλαση της Νίκης της 14^ης Ιουλίου λαμβάνει χώρα στην πλατεία του Αστέρα. Η Αψίδα έχει συνδεθεί με μεγάλης σημασίας ιστορικές στιγμές, όπως με τη μεταφορά της στάχτης του Ναπολέοντα του 1840, καθώς την διακομιδή της σωρού του Βίκτωρος Ουγκώ το 1885, πριν τον ενταφιασμό του στο Πάνθεο. Στην ιστορία του μνημείου θα πρέπει κανείς να προσθέσει και την παρέλαση των γερμανικών στρατευμάτων κάτω από την Αψίδα στις 14 Ιουνίου 1940, πράξη που είχε ως σκοπό να τονίσει την μεγάλη ήττα της Γαλλίας από τις χιτλερικές δυνάμεις. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η, από τον Φεβρουάριο του 2008, νέα μόνιμη έκθεση για την Αψίδα του Θριάμβου που εγκαινιάστηκε  από τον καλλιτέχνη Maurice Benayoun και τον αρχιτέκτονα Christophe Girault. Με τον τίτλο «Μεταξύ πολέμων και ειρήνης», η έκθεση προσφέρει μια ανάγνωση της ιστορίας του μνημείου λαμβάνοντας υπόψη την εξέλιξη του συμβολισμού του μέχρι την τρέχουσα περίοδο, μια περίοδο κατά την οποία οι αξίες του διαλόγου και της συνάντησης υπερισχύουν της αντιπαράθεσης.

Έξι φορές το χρόνο (7, 8 και 9 Μαΐου και 3, 4, 5 Αυγούστου), ο Ήλιος δύει στον άξονα των Champs-Élysées. Για ένα άτομο που βρίσκεται στα Ηλύσια Πεδία, ο ηλιακός δίσκος είναι έτσι ορατός για λίγα λεπτά κάτω από την Arc de Triomphe. Η εικόνα του ήλιου, που στέφει και διαπερνά την αψίδα, ενδύει με τα χρώματα του δειλινού τη μεγαλοπρέπεια της γαλλικής πρωτεύουσας και της ένδοξης ιστορίας της.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• https://www.parisinsidersguide.com/l-arc-de-triomphe-paris.html
• https://www.britannica.com/topic/Arc-de-Triomphe

• Ο Κόσμος που κληρονομήσαμε: Γαλλία, Το Βήμα, Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, σσ.54-55, Αθήνα, 2009.