Της Αλεξάνδρας Σελίμη,
Πολλοί υποστηρίζουν τη γνώμη ότι η κλασική μουσική «πεθαίνει». Οι απόψεις αυτές γεννιούνται από το γεγονός ότι το κοινό της κλασικής μουσικής είναι περιορισμένο συγκριτικά με άλλα είδη και φαίνεται να αφορά κυρίως μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες. Αντιθέτως, οι νέες γενιές δε βρίσκουν ενδιαφέρον προς αυτή τη μουσική και τις τραβούν περισσότερο άλλες μουσικές, όπως αυτές της ποπ κουλτούρας. Φυσικά, υπάρχουν νέοι άνθρωποι που ακούνε κλασική μουσική και την απολαμβάνουν. Κατά γενική ομολογία, όμως, αυτοί είναι λίγοι συγκριτικά με τους υπόλοιπους νέους (οι οποίοι ψυχαγωγούνται με άλλα μουσικά είδη) και συνήθως τους βρίσκουμε ανάμεσα σε νεαρούς μουσικούς. Τι είναι, όμως, αυτό που έχει απομακρύνει τον νέο κόσμο από την κλασική μουσική και γιατί οι νέοι έλκονται τόσο από την ποπ;
Αρχικά, πρέπει να παραδεχτούμε πως η κλασική μουσική δεν είναι τόσο προσιτή στο ευρύ κοινό. Την ακολουθεί μία αυστηρότητα στη συμπεριφορά, ειδικά στη συναυλιακή σύμβαση, και απαιτεί γνώσεις και υπομονή. Για να ακούσει κανείς κλασική μουσική, πρέπει να προσπαθήσει να συγκεντρωθεί για να καταλάβει τι γίνεται και αυτό, φυσικά, χτίζεται με τον καιρό, καθώς το αυτί του ακροατή συνηθίζει και αρχίζει να καταλαβαίνει δομές και αρμονίες, για τις οποίες συνήθως πρέπει κανείς να είναι «διαβασμένος». Η ποπ μουσική, από την άλλη, δεν είναι δύσκολη στην ακρόαση. Τα κομμάτια είναι σύντομα με απλή αρμονία και δομή, ενώ τα νοήματά της εμφανίζονται στον ακροατή εύκολα, σε αντίθεση με αυτά της κλασικής μουσικής. Καταρχάς, στην κλασική λόγω της απουσίας του στίχου -εκτός βέβαια των περιπτώσεων των lieder και της όπερας- πρέπει να βρει κανείς το νόημα στη μουσική την ίδια. Η διαδικασία αυτή μπορεί να γίνει αρκετά αφαιρετική και δεν δίνει πάντα απαντήσεις.
Ποια είναι, όμως, η κλασική μουσική του σήμερα και ποιοι είναι οι εκπρόσωποι αυτής της μουσικής; Όταν μιλάμε για έργα κλασικής μουσικής, συνήθως αναφερόμαστε στη δυτική μουσική της κλασικορομαντικής περιόδου, δηλαδή μεταξύ 1750 και 1910 περίπου. Τα έργα αυτής της περιόδου, λόγω του ανυπέρβλητου μεγαλείου τους, συνεχίζουν να παίζονται μέχρι και σήμερα, ενώ ταυτόχρονα η μουσική ιστορία «προχωρά», κοιτώντας μπροστά, αλλά μη ξεχνώντας το παρελθόν. Και ακόμη και σήμερα το είδος εξελίσσεται, με νέους συνθέτες, νέους τρόπους, μέσα και σκοπούς, αλλά οι μουσικοί δε σταματάνε να παίζουν τα έργα των σπουδαίων συνθετών του παρελθόντος. Έτσι, κατανοούμε πως πλέον στην κλασική μουσική έχουμε δύο κατευθύνσεις. Αυτή των εκτελεστών του κλασικού ρεπερτορίου του 18ου, 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα και αυτήν της νέας μουσικής παραγωγής, οι εκπρόσωποι της οποίας συνήθως πειραματίζονται με πολλές τεχνοτροπίες και ήχους, αλλά που και που ακολουθούν τάσεις του παρελθόντος. Η πρώτη είναι η πιο γνωστή στο ευρύ κοινό, ενώ η δεύτερη βρίσκει το κοινό της στους φαν της πρωτοπορίας.
Πολλοί κάνουν λόγο για ένα «μουσειακό είδος» και αναφέρονται στους μουσικούς και τις ορχήστρες που εκτελούν το ρεπερτόριο προηγούμενων εποχών. Στην πραγματικότητα, το είδος δεν είναι «βαλσαμωμένο», αλλά ανανεώνεται συνεχώς. Οι ερμηνευτές των σπουδαίων αυτών έργων μπορεί μεν να ακολουθούν μία παρτιτούρα που γράφτηκε αιώνες πριν, αλλά κάθε καλό αυτί θα παρατηρήσει ότι καμία εκτέλεση δεν είναι ίδια με την άλλη. Και αυτό συμβαίνει, διότι οι κλασικοί μουσικοί δεν είναι μηχανές, που τυφλά ακολουθούν μία συνταγή προς εκτέλεση ή που επαναλαμβάνουν τα ίδια έργα συνεχώς. Αντιθέτως, τοποθετούν το προσωπικό τους στοιχείο μέσω του γούστου και της έκφρασης, χαρίζοντας μοναδικές ερμηνείες στους φαν του είδους. Ακόμη και εδώ, λοιπόν, υπάρχει περιθώριο ελευθερίας και ανανέωσης.
Για να μιλήσουμε, ωστόσο, για τη συνθετική παραγωγή του 21ου αιώνα, πρέπει να πάμε πρώτα λίγο πίσω. Ο 20ος αιώνας άρχισε με τον ιμπρεσιονισμό του Ντεμπισύ και συνέχισε με τα μοντερνιστικά κινήματα του εξπρεσιονισμού και του φουτουρισμού, με την ατονικότητα, τον νεοκλασικισμό και πολλές νέες τεχνοτροπίες. Από τα μέσα του 20ου αιώνα και μετά, η κλασική μουσική άρχισε να επεκτείνει ακόμα περισσότερο τα όριά της, δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στη performance και τον ηλεκτρονικό ήχο. Με αυτόν τον τρόπο άρχισε να αντιμετωπίζεται περισσότερο σαν τέχνη με την ευρύτερη έννοια απ’ ό,τι σαν καθαρή μουσική και έτσι έγινε πιο διανοούμενη και δυσνόητη. Γνωρίζουμε τον μεταμοντερνισμό, τον μινιμαλισμό, τον σειραϊσμό, τον αλεατορισμό, τον μεταμινιμαλισμό, τη νέα απλότητα κ.ά. Πάνω σε αυτή την παράδοση πατά ο 21ος αιώνας και έχουμε συνθέτες, όπως οι David Lang, Steve Reich και Meredith Monk, αλλά και συνθέτες, όπως o Thomas Adès ή η Missy Mazzoli, οι οποίοι δεν κατατάσσονται σε ένα κίνημα, αλλά ο καθένας ακολουθεί τον δικό του δρόμο, αντλώντας στοιχεία από πολλές και διαφορετικές επιρροές των προηγούμενων αιώνων.
Για να απαντήσουμε, όμως, στο αρχικό μας ερώτημα: υπάρχει κλασική μουσική σήμερα; Φυσικά και υπάρχει! Υπάρχει μία μεγάλη αγορά στην κλασική μουσική. Υπάρχει τόσο στους νέους συνθέτες-καλλιτέχνες, οι οποίοι σπρώχνουν κάθε φορά τα όρια της μουσικής και γεννιούνται έργα, όπως τo “Little Match Girl Passion” του D. Lang ή το “The Tempest” του T. Adès, όσο και στις περίφημες ορχήστρες, όπως οι Φιλαρμονικές του Βερολίνου και του Λονδίνου ή η Συμφωνική Ορχήστρα της Βαυαρικής Ραδιοφωνίας, στους σπουδαίους μαέστρους, όπως ο Valery Gergiev ή ο Gustavo Dudamel, και σε σολίστες, όπως ο Daniil Trifonov, η Anne-Sophie Mutter και ο Yo-Yo Ma, οι οποίοι μαζί με πολλούς άλλους συναποτελούν μία μακριά λίστα κορυφαίων καλλιτεχνών. Συναυλίες στα μεγάλα θέατρα γίνονται sold-out μήνες πριν και πολλοί νέοι μουσικοί προτιμούν το είδος και αφιερώνουν τη ζωή τους σε αυτό. Τέλος, μουσικές ακαδημίες σε όλο τον κόσμο αναλαμβάνουν το εκπαιδευτικό κομμάτι και κρατάνε ένα υψηλό επίπεδο στους πρωτοεμφανιζόμενους καλλιτέχνες. Η κλασική μουσική υπάρχει γι’ αυτούς που θέλουν να την κρατήσουν ζωντανή.
