Της Δανάης Λυπιρίδη,
Η «υδραυλική ρηγμάτωση», γνωστή στη διεθνή βιβλιογραφία ως “hydraulic fracking”, είναι η μέθοδος εξόρυξης σχιστολιθικού πετρελαίου και φυσικού αερίου μέσω οριζόντιας διάτρησης σε μεγάλα βάθη, διοχετεύοντας μεγάλες ποσότητες νερού σε υψηλή πίεση. Το νερό, αναμεμειγμένο με άμμο και χημικές ουσίες, προκαλεί ρηγμάτωση σε όλη την έκταση των σχιστολιθικών πετρωμάτων που περιβάλλουν τους ενεργειακούς πόρους, αναγκάζοντάς τους να εισέλθουν σε υπόγεια πηγάδια από όπου και αντλούνται στην επιφάνεια. Η χρήση της υδραυλικής ρηγμάτωσης για την εξόρυξη υδρογονανθράκων χρονολογείται από τη δεκαετία του 1940, ωστόσο μόνο αρκετά πρόσφατα ο όρος “fracking” κατέστη δημοφιλής στον τομέα της ενέργειας, λόγω της «επανάστασης του σχιστολιθικού αερίου» που έλαβε χώρα στις Ηνωμένες Πολιτείες και της αντιπαράθεσης που την έχει συνοδεύσει. Εν έτει 2020, η μέθοδος της υδραυλικής ρηγμάτωσης παραμένει εξαιρετικά αμφιλεγόμενη στη χώρα. Οι υποστηρικτές της υπογραμμίζουν τα οικονομικά οφέλη λόγω των χαμηλών τιμών της ενέργειας, της δημιουργίας θέσεων εργασίας και της αύξησης της ενεργειακής ασφάλειας της χώρας, ενώ οι πολέμιοι προβληματίζονται με τις αρνητικές επιπτώσεις τόσο της μεθόδου όσο και του προϊόντος της στο περιβάλλον και στην ανθρώπινη υγεία. Επιπλέον, η κατακόρυφη πτώση των τιμών του πετρελαίου τον Απρίλιο του 2020 λόγω της έξαρσης της πανδημίας του κορωνοϊού και η νίκη του Δημοκρατικού Joe Biden στις προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου του ίδιου έτους δύνανται να επιφέρουν σημαντικές αλλαγές στο σχεδιασμό της ενεργειακής πολιτικής των Η.Π.Α. Ο Biden πιέζει για μια μετάβαση προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ), χωρίς ωστόσο να θέλει να απαγορεύσει το fracking στο σύνολό του, στοχεύοντας παράλληλα στη μετατροπή των Η.Π.Α. σε μια οικονομία με χαμηλό ενεργειακό αποτύπωμα μέχρι το 2050. Θα μπορούσε, λοιπόν, αυτό το έτος να καθορίσει τη μοίρα του fracking;
Με τη «σχιστολιθική επανάσταση», οι Η.Π.Α. έγιναν η μεγαλύτερη πετρελαιοπαραγωγός χώρα παγκοσμίως, με μέσο όρο 13,1 εκατομμύρια bpd (βαρέλια την ημέρα), αντιπροσωπεύοντας το 13% της παγκόσμιας αγοράς. Επίσης, περιόρισαν τον έλεγχο του OPEC στις τιμές του πετρελαίου με αποτέλεσμα, η αύξηση της προσφοράς πετρελαίου λόγω του fracking, σε συνδυασμό με την πτώση της ζήτησης που έφερε η πανδημία του κορωνοϊού, η τιμή του μαύρου χρυσού από $100 και άνω ανά βαρέλι κατά την προ-fracking δεκαετία να μειωθεί πάνω από 50%.
Έτσι, η «σχιστολιθική επανάσταση» μείωσε σημαντικά τις εγχώριες τιμές της ενέργειας και αύξησε την ενεργειακή ασφάλεια των Ηνωμένων Πολιτειών. Σύμφωνα με μια μελέτη του Υπουργείου Ενέργειας των Η.Π.Α., τo 2017 η βιομηχανία παραγωγής σχιστολιθικού πετρελαίου και φυσικού αερίου υποστήριζε περίπου 4,3 εκατομμύρια θέσεις εργασίας, ενώ οι χαμηλότερες τιμές του φυσικού αερίου μαζί με τις ενεργειακές επενδύσεις πρόσθεσαν περίπου 600 δισεκατομμύρια δολάρια στο συνολικό ΑΕΠ των Η.Π.Α. Με αυτόν τον τρόπο τονώθηκε η αμερικανική βιομηχανία, βελτιώθηκε η ανταγωνιστικότητα των Ηνωμένων Πολιτειών. στις παγκόσμιες αγορές, και ενισχύθηκε περαιτέρω η παγκόσμια γεωπολιτική επιρροή της χώρας.
Ωστόσο, πέρα από τα οικονομικά οφέλη που απολαμβάνουν οι Η.Π.Α. χάριν της παραγωγής του σχιστολιθικού αερίου, το “fracking” προκαλεί σοβαρές συνέπειες στο φυσικό περιβάλλον και στην ανθρώπινη υγεία. Το νερό που χρησιμοποιείται για τη σχιστολιθική ρηγμάτωση αναμιγνύεται με μια ποικιλία χημικών ουσιών, ορισμένες από τις οποίες είναι καρκινογόνες ή τοξικές. Εάν αυτές οι χημικές ουσίες μαζί με το ραδιενεργό ραδόνιο διαρρεύσουν, μπορούν ενδεχομένως να μολύνουν τον υδροφόρο ορίζοντα και τις προμήθειες του πόσιμου νερού, εκθέτοντας τους τοπικούς κατοίκους στις επιπτώσεις. Επιπλέον, υπάρχει το ζήτημα των διαρροών μεθανίου κατά την εξόρυξη ή τη διανομή του φυσικού αερίου στον τελικό καταναλωτή. Το μεθάνιο, ως κύριο συστατικό στοιχείο του φυσικού αερίου, μπορεί να παγιδεύσει 84 φορές περισσότερη θερμότητα στην ατμόσφαιρα από ό,τι το διοξείδιο του άνθρακα. Επομένως, όταν οι διαρροές μεθανίου λαμβάνουν χώρα, αυξάνουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, συμβάλλοντας έτσι και στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Τέλος, η σχιστολιθική ρηγμάτωση προκαλεί σεισμική δραστηριότητα μέσω της έγχυσης των λυμάτων του “fracking” σε υπόγεια πηγάδια ενεργειακών κοιτασμάτων. Από το 1973 έως το 2008 στις κεντρικές και ανατολικές πολιτείες των Η.Π.Α., σημειώνονταν κατά μέσο όρο 25 σεισμοί ετησίως, μεγέθους 3,0 ρίχτερ ή και περισσότερο· το 2020, ο αριθμός αυτός έφτασε τους 362, με τον μεγαλύτερο εξ αυτών να είναι μεγέθους 5,8 ρίχτερ στην Oklahoma.
Η πανδημία του κορωνοϊού έχει επηρεάσει σημαντικά τις παγκόσμιες αγορές πετρελαίου, μέσω της μείωσης τόσο της παραγωγής όσο ζήτησης των ορυκτών καυσίμων. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η πτώση των τιμών του αργού πετρελαίου σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα την άνοιξη του 2020, επηρεάζοντας δραματικά τους παραγωγούς του σχιστολιθικού πετρελαίου και αερίου: τον Απρίλιο η τιμή κατέβηκε στα $18,38 ανά βαρέλι αργού πετρελαίου, κοστίζοντας $45,27 λιγότερο σε σχέση με την αρχή του έτους ($63,65 τον Ιανουάριο). Εντούτοις, ένα βασικό ερώτημα είναι αν αυτή η απότομη επιβράδυνση του “fracking” είναι προσωρινή λόγω της πανδημίας ή αν τελικά οι μονάδες εκμετάλλευσης της σχιστολιθικής ρηγμάτωσης έχουν φτάσει σε ένα σημείο κορεσμού ή οικονομικής βιωσιμότητας λόγω της εξάντλησης των αποθεμάτων ή της περιορισμένης δυνατότητας της τεχνολογίας για γεώτρηση σε μεγαλύτερα βάθη (technological maturity). Μία έρευνα του Αμερικανικού Ινστιτούτου Ενεργειακής Οικονομίας και Χρηματοοικονομικής Ανάλυσης τον Οκτώβριο του 2020 επισήμανε ότι 34 καναδικές και αμερικανικές εταιρείες παραγωγής σχιστολιθικού αερίου δαπάνησαν 3,3 δισεκατομμύρια δολάρια περισσότερα από ό, τι κέρδισαν σε γεωτρήσεις και άλλα κεφαλαιουχικά έργα κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2020.
Το μέλλον της σχιστολιθικής ρηγμάτωσης εξαρτάται και από προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου του 2020. Ο νεοεκλεγείς Δημοκρατικός Πρόεδρος Joe Biden έχει δηλώσει ότι δεν έχει σκοπό να ευνοήσει την ανάπτυξη του “fracking” εις βάρος των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Παρόλο που δε φαίνεται πιθανό να το απαγορεύσει, θα μπορούσε να θεσπίσει νομοθεσία, η οποία θα περιορίζει καινούργιες δραστηριότητες σχετικές με την εξόρυξη σχιστολιθικών ενεργειακών πόρων στη δημόσια ιδιοκτησία. Οι αλλαγές στα ποσοστά δικαιωμάτων εκμετάλλευσης δημόσιας γης θα μπορούσαν να καταστήσουν πιο δαπανηρή την παραγωγή σχιστολιθικού πετρελαίου και φυσικού αερίου από τους ιδιώτες, ενώ τροποποιήσεις στους νόμους για καθαρό νερό ή καθαρό αέρα (Clean Water-Clean Air Act) θα μπορούσαν να ρυθμίσουν πιο αυστηρά το λειτουργικό πλαίσιο του “fracking”. Λαμβάνοντας υπόψιν αυτές τις πιθανότητες, το Αμερικανικό Ινστιτούτο Πετρελαίου (American Petroleum Institute–API) δημοσίευσε μια έκθεση μέσα στο χρόνο υποστηρίζοντας ότι μια απαγόρευση της σχιστολιθικής ρηγμάτωσης θα σήμαινε απώλεια 7,3 εκατομμυρίων θέσεων εργασίας στις Η.Π.Α. μέχρι το 2022, επιβάρυνση 900 δισεκατομμυρίων δολαρίων στους λογαριασμούς ενέργειας των νοικοκυριών και απώλεια 7,1 τρισεκατομμυρίων δολαρίων για την οικονομία των Η.Π.Α. μέχρι το 2030.
Μπορούν οι Η.Π.Α. να αυξήσουν σημαντικά την ανάπτυξη των ΑΠΕ και να μειώσουν στο ελάχιστο την χρήση των ορυκτών καυσίμων; Η σταθερή μετατροπή ενέργειας που προσφέρουν τα τελευταία σε συνδυασμό με την τεχνική ωριμότητα, τις πολυάριθμες στρατηγικές τους επενδύσεις και τα έννομα συμφέροντα της πετρελαϊκής βιομηχανίας καθιστά σχετικά δύσκολη τη μετάβαση σε μια ενεργειακά ουδέτερη αμερικανική οικονομία. Ωστόσο, με την άνοδο ενός Δημοκρατικού Προέδρου, οι ομάδες πίεσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας δύνανται να φτάσουν σε νέα υψηλά επίπεδα πολιτικής και οικονομικής επιρροής, προωθώντας παράλληλα και το μήνυμα της προστασίας του περιβάλλοντος, μέσω της μείωσης των αερίων του θερμοκηπίου. Δεν μπορεί κανείς παρά να αναρωτηθεί αν οι Η.Π.Α. επί προεδρίας Biden θα επανέλθουν στη Συνθήκη των Παρισίων του 2015 και εάν είναι διατεθειμένες να θυσιάσουν την ανάπτυξη της οικονομίας τους σκεπτόμενες την προστασία του περιβάλλοντος.
