Της Αίγλης Μπένου,
«Ο κόσμος μάς έλεγε τρελούς. Ημείς, αν δεν είμεθα τρελλοί, δεν εκάναμε την επανάσταση» – Θ. Κολοκοτρώνης.
Τρελός, λοιπόν, έπρεπε να είναι κανείς, για να υψώσει το ανάστημά του έναντι στον «εχθρό της ελευθερίας» ̇ τον Οθωμανικό ζυγό. Αυτή, όμως, η λεγόμενη τρέλα των Ελλήνων αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για αρκετούς ζωγράφους και λογοτέχνες της Ευρώπης και της Αμερικής, τους οποίους αποκαλούμε Φιλέλληνες. Με τον όρο φιλέλληνας (φίλος + Έλλην), χαρακτηρίζεται κάποιος ο οποίος συμπαθεί και στηρίζει την Ελλάδα διά του λόγου ή μέσα από τα έργα του. Γιατί, όμως, η Επανάσταση των Ελλήνων ευαισθητοποίησε τόσο την παγκόσμια κοινή γνώμη;
Οι εγκληματικές ενέργειες των Τούρκων απέναντι στους Έλληνες συγκίνησαν και κέρδισαν την αγάπη των περισσότερων ξένων λογοτεχνών και ζωγράφων. Αρκεί, να σκεφτούμε τον πίνακα του Ευγένιου Ντελακρουά, που απεικονίζει τη σφαγή της Χίου.
Ο πίνακας αυτός καθήλωσε τους δρόμους του Παρισιού και κινητοποίησε σημαντικά την ευρωπαϊκή γνώμη υπέρ του αγώνα των Ελλήνων κατά της υποδούλωσης. Μάλιστα, ο Ντελακρουά δεν παρουσιάζει στα έργα του απλώς τη σύγκρουση μεταξύ δυο λαών, αλλά συναισθήματα, όπως φαίνεται στο πίνακά του για την έξοδο του Μεσολογγίου, όπου η Ελλάδα συμβολίζεται με μια νέα γυναίκα, η οποία ορθώνεται πάνω από τα ερείπια του Μεσολογγίου, σηκώνοντας τα χέρια της, για να καλέσει βοήθεια.
Μια άλλη εξέχουσα προσωπικότητα από τον λογοτεχνικό τομέα, που βοήθησε όχι μόνο με το ποιητικό του έργο, αλλά έδωσε και την ίδια του την ζωή για την ελευθερία των Ελλήνων ήταν, ο Λόρδος Βύρων. Το εκρηκτικό πνεύμα και η ποιητική του ενέπνευσε τον διεθνή φιλελληνισμό και συγχρόνως εμψύχωσε τους Έλληνες αγωνιζόμενους να μην τα παρατήσουν και να δώσουν ακόμη και τη ζωή τους για την αποκατάσταση της ελευθερίας.
«Στου Σουνίου θα καθίσω τον μαρμαρένιο βράχο, Σύντροφο μου το κύμα του Αιγαίου θα κάνω, Από μένα ν’ ακούει, κ’ εγώ εκείνο μοναχό, Κ’ εγώ πάνω σαν κύκνος με τραγούδι ας πεθάνω, Δεν σηκώνει η ψυχή μου σκλαβιά γη! Χτύπα κάτω της σκλαβιάς το ποτήρι, κι ας πάει να’ ναι γεμάτο!»
Ποίημα του Λόρδου Βύρωνα: «Νησιά της Ελλάδος» (απόσπασμα)
Οι Έλληνες με το έργο όχι μόνο του Βύρωνος, αλλά και άλλων ποιητών, άντλησαν δύναμη, πίστεψαν στον εαυτό τους και στον «ιερό» αγώνα τους για την απελευθέρωση. Κατάφεραν να δείξουν θάρρος, να ξεσηκωθούν και να συνεχίσουν να αγωνίζονται για τα ιδανικά τους, παρά τις βάναυσες και απάνθρωπες πράξεις των Τούρκων κατακτητών τους.
Ωστόσο, ακόμα δεν έχουμε αναφέρει τους λόγους για τους οποίους οι καλλιτέχνες εκείνης της εποχής επηρεάστηκαν τόσο από την Επανάσταση του 1821, που θέλησαν να δημιουργήσουν γι’ αυτήν. Ποιο ήταν το κίνητρο-αξία που συνένωσε ανθρώπους διαφορετικών τάξεων από κάθε χώρα να δείξουν την αλληλεγγύη τους στους Έλληνες;
Το κίνητρό τους ήταν η ιδέα της ελευθερίας, που αποτελεί το υπέρτατο αγαθό, διότι η ελευθερία δεν χαρίζεται. Αντιθέτως, κατακτιέται. Οι λογοτέχνες και ζωγράφοι προσπαθούσαν, μέσα από τα έργα τους, να παρουσιάσουν τον άνισο αγώνα μεταξύ Δαβίδ και Γολιάθ, που ο πρώτος, η μικρή Ελλάδα, θα καταφέρει με το ηρωικό της πνεύμα να αντισταθεί και να νικήσει τον δεύτερο, δηλαδή, τον μεγάλο σε αριθμό και βίαιο οθωμανικό στρατό. Με το πινέλο τους οι ζωγράφοι και με την πένα τους οι λογοτέχνες θέλησαν να αποτυπώσουν στα έργα τους την καταπίεση, που υπέστη ένας μικρός, όμορφος λαός από έναν δυνάστη με ασύγκριτη δύναμη σε σχέση μ’ αυτούς. Στην Επανάσταση της ανεξαρτησίας των Ελλήνων, βρήκαν την ευκαιρία οι καλλιτέχνες να διαμαρτυρηθούν κατά των συντηρητικών κυβερνήσεων, όπως είχε ήδη προηγηθεί στη Γαλλική Επανάσταση. Αυτή η μάχη μεταξύ Ελλήνων και Οθωμανών παρουσιάζεται, επίσης, ως τον αγώνα του Σταυρού ενάντια στην Ημισέληνο, ως τον αγώνα του πολιτισμού κατά της βαρβαρότητας.
Επιπρόσθετα, δεν πρέπει να ξεχάσουμε ότι οι Έλληνες για τους ευρωπαίους θεωρούνται οι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων. Οι λογοτέχνες και ζωγράφοι ήταν στενά συνδεδεμένοι με την κλασική παράδοση. Ήταν φανερό πως η Αρχαία Ελλάδα τούς είχε γοητεύσει. Γι’ αυτό, μάλιστα, στα έργα τους υπάρχει η παρουσία της αρχαίας ελληνικής κληρονομίας, την οποία υπερασπίζονται οι Έλληνες. Καταληκτικά, οι φιλέλληνες ευαισθητοποιήθηκαν, γιατί στη λέξη Ελλάδα ο πολιτισμός αναγνώριζε τις καταβολές του. Οι Έλληνες θεωρούνταν, με λίγα λόγια, οι πατέρες του πολιτισμού.
Με τη δράση τους, οι φιλέλληνες δεν παρακίνησαν μόνο την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη εκείνης της εποχής, αλλά οι δημιουργίες τους έχουν επίδραση και σήμερα. Αποτελούν σημεία αναγνώρισης και αναφοράς του αγώνα για την ελευθερία. Η ιστορική μας μνήμη, εξάλλου, βασίζεται στις εικόνες των φιλελλήνων, που κατάφεραν να απεικονίσουν την επαναστατημένη Ελλάδα. Για παράδειγμα, μέσα από τον πίνακα του Λουδοβίκου Λιπαρίνι, μπορούμε να βιώσουμε τον βαθύ πόνο και την προσπάθεια των Ελλήνων να υλοποιήσουν τον αγώνα προς την ελευθερία. Ακόμη, έχουμε στα χέρια μας μια εικόνα πολλών από τα πρόσωπα που αποτελούν ορόσημα της ιστορίας. Λόγου χάρη, το πορτρέτο του Μακρυγιάννη από τον Κάρλ Κρατσάιζεν.
Επιπλέον, αξίζει να σκεφτούμε ότι, χωρίς τους πίνακες, δεν θα είχαμε καμία οπτική μαρτυρία για τους ήρωες και για τις δύσκολες καταστάσεις της επανάστασης, δεδομένου ότι εκείνη την εποχή δεν υπήρχε η φωτογραφία. Τέλος, χάρη στα λογοτεχνικά κείμενα, που διασώθηκαν, έχουμε τη δυνατότητα να ενημερωθούμε για τις κακουχίες του αγώνα και για την ανείπωτη γενναιότητα των Ελλήνων.
Πώς, άραγε, είναι δυνατό να μην συγκινηθεί κανείς με έναν τόσο σπουδαίο αγώνα, τον αγώνα της ελευθερίας; Το γεγονός ότι χιλιάδες άνθρωποι θυσίασαν τη ζωή τους, για να είναι ελεύθεροι, χρειάζεται να βάλει τους σημερινούς Έλληνες σε σκέψη. Μπορεί, σήμερα, να μην έχουμε να αντιμετωπίσουμε κάποιον κατακτητή, σίγουρα, όμως, η ελευθερία μας κινδυνεύει από άλλου είδους απειλές· τις υποσχέσεις και τις έτοιμες αλήθειες. Επομένως, δεν πρέπει να είμαστε εφησυχασμένοι. Οφείλουμε να προβληματιζόμαστε, να επεξεργαζόμαστε και να αξιολογούμε τις πληροφορίες που μας δίνονται. Να είμαστε πνευματικά ανήσυχοι. Το σθένος και η τόλμη, που υπέδειξαν οι Έλληνες στα πεδία της μάχης, οφείλουμε να τα υποδείξουμε και εμείς στις δυσκολίες της ζωής μας. Ας εμπνευστούμε, λοιπόν, και εμείς από το παράδειγμα των Ελλήνων του 1821.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Λουκία Δρούλια, «Φιλελληνισμός από το 1821 ως το 1823» Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, επιμ. Ανδρέας Μπάγιας, εκδ. Γεώργιος Χριστόπουλος, εκδοτική Αθηνών Α. Ε., Αθήνα 1980, ΙΒ’ τόμος, σ. 314-323
- Βασιλίκα Σαριλάκη (2020), «Ποiοι είναι οι Φιλέλληνες καλλιτέχνες; Πώς απεικόνισαν την Επανάσταση του 1821;», Art Noise, 25 Μαρτίου, Διαθέσιμο στο: http://theartnoise.blogspot.com/2012/03/1821.html, [πρόσβαση 6 Νοεμβρίου]
- «Φιλελληνισμός στην Ευρώπη από τον Διαφωτισμό στον 20ο αι.», Ανακοίνωση από το Υπουργείο Μακεδονίας και Θράκης (2014) «Έκθεση κειμηλίων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις Βρυξέλλες», Διαθέσιμο στο: http://www.ampelokipi-menemeni.gr/Portals/2/24SELIDO.pdf
- 4o Γυμνάσιο Π. Φαλήρου (Joanna Artinou), (2014-15) Πολιτιστικό Πρόγραμμα, «Ο Ρομαντισμός στην ποίηση και την ζωγραφική», Sildeshare, 23 Μαρτίου, Διαθέσιμο στο: https://www.slideshare.net/JoannaArtinou/final-final-46188956
