Της Ιωάννας Γιαβρούτα,
«Η γενιά του Πολυτεχνείου γεννήθηκε σε μια ρωγμή του χρόνου και είναι μία γενιά σύνορο ανάμεσα σε δυο ιστορικούς κύκλους. Ανάμεσα στον μεταπολεμικό-μετεμφυλιακό κύκλο, που έκλεισε οριστικά και αμετάκλητα με τη γέννησή της, και στον μεταπολιτευτικό κύκλο, που άρχισε να σκιαγραφείται πάλι με τη γέννησή της, με την πτώση της χούντας και την αποκατάσταση της δημοκρατίας». (Δημ. Παπαχρήστος)
Με τις πρώτες ελευθερίες, που παραχώρησε η κυβέρνηση Μαρκεζίνη, αποσυμπιέστηκε η λαϊκή μάζα προχωρώντας σε μία σειρά από δράσεις, εκδηλώσεις και διαδηλώσεις, μετά από 6 χρόνια (από το 1967) ωμής και στυγνής καταπίεσης. Ένας προϊδεασμός για το τι επρόκειτο να συμβεί ήταν το μνημόσυνο εις μνήμην του Γεωργίου Παπανδρέου, την 4η Νοεμβρίου 1973, που εξελίχθηκε σε μια μαζική και μαχητικότατη αντιδικτατορική διαδήλωση.
Οι τοπικοί σύλλογοι, οι οποίοι κατά βάση ανήκαν στην Αριστερά και το Κέντρο, είχαν διαλυθεί από τις πρώτες ημέρες επιβολής του πραξικοπήματος από μία δικτατορία που φοβόταν την εισροή των αριστερών ιδεών στο εσωτερικό της (ας θυμηθούμε ότι το πολιτικό αφήγημα της δικτατορίας ήταν ότι μπήκε ως ανάχωμα σ’ έναν επαπειλούμενο κομμουνιστικό κίνδυνο). Ταυτόχρονα, μετά από έξι χρόνια γενικής αδράνειας απέναντι στην επιβολή του καθεστώτος και των μεθόδων, που χρησιμοποιούσε, αρχίζει σιγά σιγά να αναδύεται μία δυναμική σ’ ένα από τα πιο σημαντικά σώματα της κοινωνίας, που δεν είναι άλλο από τους φοιτητές.
Απόδειξη αυτού η εκλογή Διοικητικού Συμβουλίου στον Σύλλογο Κρητών Φοιτητών, στις 19 Μαρτίου 1972, που συνέβαλε στην επαναλειτουργία των φοιτητικών συλλόγων. Δύο μήνες αργότερα, ο σύλλογος οργάνωσε μεγάλη συναυλία με τον Γιάννη Μαρκόπουλου στο γήπεδο του Σπόρτινγκ, ενώ ακολούθησε διαδήλωση, που κατεστάλη βιαίως από την αστυνομία. Στις αρχές του 1972, ξεκίνησαν ένθερμες αντιπαραθέσεις μεταξύ φοιτητικών ομάδων και μελών που είχε διορίσει η χούντα στα λεγόμενα Διοικητικά Συμβούλια (εγκάθετοι, όπως τους αποκαλούσαν οι φοιτητές). Στο πλαίσιο αυτό, οι φοιτητές, εκμεταλλευόμενοι την νομοθεσία, προχώρησαν σε προσφυγές συγκεντρώνοντας υπογραφές στα πρωτοδικεία, με αίτημα την εκλογή αιρετών διοικήσεων στους συλλόγους τους. Η αντίδραση της χούντας δεν άργησε και η Ασφάλεια απάντησε με ανακρίσεις και πιέσεις σε όσους είχαν υπογράψει.
Παράλληλα, διοργανώθηκαν και κινητοποιήσεις για ελεύθερες εκλογές στους φοιτητικούς συλλόγους και αντικατάσταση των διορισμένων συμβουλίων. Οι φοιτητικές κινητοποιήσεις ήταν πορείες, καθιστικές διαμαρτυρίες, αποχές από τα μαθήματα, εκδηλώσεις, οι οποίες συχνά προκαλούσαν την επέμβαση της Αστυνομίας με συμπλοκές και συλλήψεις. Βεβαίως, δεν θα μπορούσαν να λείψουν και τα μέσα έκφρασης αυτών των αιτημάτων των φοιτητών, τίθενται, λοιπόν, νομίμως σε κυκλοφορία οι περιοδικές εκδόσεις, οι Προσανατολισμοί (Απρίλιος 1972), η φοιτητική εφημερίδα Πρωτοπορία (Δεκέμβριος 1972), το περιοδικό Ξαστεριά (Μάρτιος 1973), αποτέλεσαν το βήμα για την κριτική απέναντι στην Χούντα.
Η σημαντικότερη από τις οργανώσεις που συστάθηκαν ήταν η Αντι-ΕΦΕΕ. Ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1971 από μέλη της ΚΝΕ στα πανεπιστήμια, καθώς και από μέλη άλλων οργανώσεων. Η οργάνωση προσπάθησε να συσπειρώσει και να αποτελέσει φορέα έκφρασης του συνόλου των φοιτητών. Ασχολήθηκε ενεργά με τα προβλήματα των σπουδαστών, όπως αποτυπώθηκε και στην ύλη της παράνομης περιοδικής της έκδοσης «Πανσπουδαστική», η οποία κυκλοφόρησε μεγάλο αριθμό αντιτύπων εντός του πανεπιστημίου. Δραστηριοποιήθηκε εντός των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, διανέμοντας παράνομες προκηρύξεις, οργανώνοντας συγκεντρώσεις και διαμαρτυρίες. Τον Οκτώβριο του 1972, αναδύεται με τις θέσεις της η Κομματική Οργάνωση Σπουδαστών (ΚΟΣ) του ΚΚΕ εσωτερικού, οργάνωση η οποία αποτέλεσε και τη μήτρα για την ανασύσταση του Ρήγα Φεραίου. Ο προσανατολισμός της οργάνωσης αποτυπώθηκε τόσο στη διακήρυξή της, που κυκλοφόρησε τον Ιούνιο 1973, όσο και στα δύο τεύχη του Θουρίου, τα οποία εκδόθηκαν στο εξωτερικό και διακινήθηκαν.
Τον Νοέμβριο του 1972, ιδρύθηκε από τον ΕΚΚΕ (Επαναστατικό Κουμμουνιστικό Κίνημα Ελλάδας) η Αντιφασιστική Αντιιμπεριαλιστική Σπουδαστική Παράταξη Ελλάδας (ΑΑΣΠΕ), η οποία με τις οργανώσεις, τις εκδόσεις, τη δράση της στο εξωτερικό, καθώς και με τις παράνομες δραστηριότητές της στην Ελλάδα, υπήρξε καταλύτης στην ευόδωση του φοιτητικού κινήματος. Αξίζει να μνημονευθούν οι οργανώσεις: Οργάνωση Σοσιαλιστική Επανάσταση (ΟΣΕ), η Σοσιαλιστική Επαναστατική Πάλη (ΣΕΠ), ο Μαχητής, οι Μπολσεβίκοι κ.α.
Η αντιδικτατορική συνείδηση, το αντιαμερικανικό πνεύμα, ο πόθος και η αναγκαιότητα για αγώνα είχαν ριζώσει και είχαν θεριέψει στη μεγαλύτερη μάζα των φοιτητών από το 1972. Μέχρι τότε το φοιτητικό κίνημα είχε διαλυθεί από τα χτυπήματα της χούντας, γι’ αυτό και τώρα ο κλοιός έγινε ελαστικός με την κυβέρνηση Μαρκεζίνη και την προσπάθεια αυτού για πολιτικοποίηση, το φοιτητικό κίνημα προσπαθούσε να ανασυσταθεί. Η κορύφωση στην αντιπαράθεση φοιτητών και κυβέρνησης έγινε, όταν η τελευταία διεμήνυσε την διεξαγωγή «ελεύθερων εκλογών», τον επόμενο Φεβρουάριο, ενώ οι φοιτητές είχαν αιτηθεί την άμεση διεξαγωγή τους. Με την αρχή της ακαδημαϊκής χρονιάς 1972-1973, ξεκίνησε και το χτύπημα της χούντας προς τους φοιτητές και τα δικαιώματά τους. Μετήλθαν την τρομοκρατία, τις συλλήψεις, τους εκβιασμούς, για ν’ αναχαιτίσουν τη φοιτητική αντικαθεστωτική εξέγερση. Οι συνελεύσεις και οι εκλογές που είχαν προκηρυχθεί από φοιτητές, σαμποταρίστηκαν από τους εγκάθετους της χούντας μέσα στα πανεπιστήμια.
Μετά τις εκλογές ο αγώνας γίνεται πιο έντονος. Η αντίδραση της χούντας ήταν οι επιστρατεύσεις και διώξεις. Το Φεβρουάριο του ΄73, η κατάσταση είναι έκρυθμη. Στις 13 του μήνα, η χούντα αποφασίζει να εφαρμόσει το διάταγμα 1347 για τις επιστρατεύσεις. Σύμφωνα με τον νέο νόμο, ο υπουργός Εθνικής Άμυνας μπορούσε να διατάξει την διακοπή αναβολής κατάταξης στο στράτευμα εξαιτίας πειθαρχικής ποινής, λόγω μη συμμετοχή στις παραδόσεις των μαθημάτων ή στις εξετάσεις ή λόγω προτροπής για αποχή από τα μαθήματα.
Η αντίδραση του φοιτητικού κόσμου υπήρξε έντονη. Στις 14 Φεβρουαρίου, οι απεργοί φοιτητές συναθροίζονται στο προαύλιο του Πολυτεχνείου και ζητούν την ανάκλησή του, η συγκέντρωση διαμαρτυρίας για ακόμη μία φορά καταστέλλεται με βίαιο τρόπο από τους αστυνομικούς, με ξυλοδαρμούς και συλλήψεις. Η κορύφωση των κινητοποιήσεων πραγματώνεται με την πρώτη κατάληψη που γίνεται στο κτίριο της Νομικής σχολής, κατόπιν στις 16 Μαρτίου, η δεύτερη η οποία διαρκεί τριάντα πέντε ώρες.
Η μεγάλη κινητοποίηση θα πραγματοποιηθεί μέσα στον Νοέμβριο, όταν απλός κόσμος και φοιτητές θα προσπαθήσουν να ενώσουν τις φωνές τους κατά των ανελεύθερων μέτρων. Το αποφασιστικό βήμα θα έρθει με την κατάληψη του Πολυτεχνείου.
Ανεξάρτητα με το πώς εξελίχθηκαν μετέπειτα τα πολιτικά πράγματα στην Ελλάδα από την περίφημη «γενιά της Μεταπολίτευσης» και ανεξάρτητα από όσους προσπάθησαν να καπηλευτούν τα κεκτημένα του φοιτητικού κινήματος, η εξέγερση, αν και έληξε άδοξα, κλόνισε τα θεμέλια του καθεστώτος και άνοιξε το δρόμο για νέους αγώνες για ελευθερία και δημοκρατία. Το χρονικό για τη συγκρότηση του φοιτητικού κινήματος δημιούργησε το δικό του μύθο, διεκδίκησε τη δική του θέση στο «πάνθεο» της Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας.
Εδώ τελειώνει η δυναμική εξέγερση μιας αφυπνισμένης γενιάς φοιτητών και η πρώτη λαϊκή αναμέτρηση με τη φασιστική τυραννία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Παπαχρήστος Δημήτρης, Το Πολυτεχνείο ζει; όνειρα-μύθοι-αλήθειες, το τριήμερο μιας αφυπνισμένης γενιάς, Αθήνα 2004, σελ. 31-33, 132, 322.
- Ρήγος Άλκης, Η Δικτατορία 1967-1974, πολιτικές πρακτικές-ιδεολογικός λόγος- Αντίσταση, το φοιτητικό κίνημα, Αθήνα 1999, σελ. 228-232.
- Βούλγαρης Γιάννης, Νικολακόπουλος Ηλίας, Ριζάς Σωτήρης, Σακελλαρόπουλος Τάσος, Στεφάνιδης Ιωάννης, Ελληνική Πολιτική Ιστορία, Αθήνα 2011, σελ. 74.
