Του Ηλία Κοντού,
H 20ή ημέρα του Ιανουαρίου σηματοδοτεί την έναρξη της θητείας του 46ου Προέδρου των Η.Π.Α., Joe Biden. Ενδέχεται να σηματοδοτήσει, όμως, και την έναρξη πολλαπλών νομικών διαδικασιών κατά του τωρινού Προέδρου, Donald Trump, για ομοσπονδιακά και πολιτειακά αδικήματα, όπως η κατάχρηση εξουσίας, το περιβόητο τηλέφωνο στον Ουκρανό πρόεδρο ή η παρακώλυση δικαιοσύνης στην υπόθεση Mueller και η ρωσική ανάμειξη στις αμερικανικές εκλογές του 2016. Aν και απέφυγε την πρόταση μομφής, οι υποθέσεις εναντίον του, που εκκρεμούν λόγω της προστασίας που του παρέχει η θέση του, καραδoκούν και απειλούν να τον καταπνίξουν την επαύριο κιόλας της παράδοσης της εξουσίας στον Biden. Εκτός κι αν ακολουθήσει την πεπατημένη του Nixon, σχεδόν 50 χρόνια πριν.
Προεδρική χάρη
Πριν την εξέταση της περίπτωσης του Nixon, ας δούμε τι είναι η προεδρική χάρη. Σύμφωνα, λοιπόν, με το Άρθρο 2, Εδάφιο 2 του Αμερικανικού Συντάγματος, «ο Πρόεδρος έχει δικαίωμα να δώσει χάρη για εγκλήματα κατά των Ηνωμένων Πολιτειών, εκτός αν έχει προηγηθεί μομφή». Τα βασικά στοιχεία που πρέπει να κρατήσουμε είναι ότι ο Πρόεδρος μπορεί να δώσει χάρη σε οποιονδήποτε, ακόμα και συγγενείς του (βλ. Bill Clinton), αρκεί το έγκλημα να είναι ομοσπονδιακό και να μην έχει προηγηθεί πρόταση μομφής κατά του ατόμου. Αξίζει, επίσης, να αναφερθεί ότι το Κογκρέσο δεν μπορεί να ακυρώσει την χάρη ούτε να την περιορίσει. Η χάρη αποδίδεται για πράξεις που έχουν προηγηθεί, ακόμα κι αν δεν έχει κινηθεί ακόμα κάποια νομική διαδικασία. Συνήθως, η χάρη έχει χρησιμοποιηθεί από προέδρους για άτομα καταδικασμένα από παλαιούς, παράλογους νόμους, για αδίκως, κατά γενική ομολογία, καταδικασθέντες, ακόμα και μετά θάνατον, και ασφαλώς για προσωπικές φιλίες και συμφέροντα, ιδιαίτερα προς το τέλος την προεδρικής θητείας.
Richard Nixon
Τον Αύγουστο του 1974, ο Nixon αντιμετώπιζε το ενδεχόμενο πρότασης μομφής εναντίον του για το σκάνδαλο Watergate. Τα στοιχεία εναντίον του ήταν πλέον αδιαμφισβήτητα. Προκειμένου να αποφύγει τη διαδικασία αυτή, παραιτήθηκε. Πρόεδρος ανέλαβε ο μέχρι πρότινος Αντιπρόεδρός του, Gerald Ford, ο οποίος είχε πάρει τη θέση του Spiro Agnew, επίσης μπλεγμένου σε σκάνδαλα, 8 μήνες πριν. Ένα μήνα μετά, ο Ford εξέδωσε αυτό που έμεινε στην ιστορία ως “Proclamation 4311”. Mια χωρίς όρους χάρη στον πρώην Πρόεδρο Nixon, για εγκλήματα που αυτός διέπραξε κατά τη διάρκεια της θητείας του. Ο Nixon την έκανε δεκτή, χωρίς να ζητήσει συγγνώμη για τυχόν εγκλήματά του: στην ομιλία του απολογούταν για την… παρεξήγηση, που έκανε τον αμερικανικό λαό να πιστέψει ότι ο πρόεδρός του εμπλεκόταν σε μια τόσο μεγάλη συγκάλυψη. Η «αθέμιτη συναλλαγή», για την οποία κατηγορήθηκαν οι δύο άνδρες, δεν αποδείχτηκε ποτέ και αποτελεί αντικείμενο διαμάχης μέχρι σήμερα. Ο ίδιος ο Ford, πάντως, επικαλέστηκε πιο ευγενικούς σκοπούς. Θεωρούσε ότι μια μακροχρόνια δικαστική διαμάχη και έκθεση του πρώην προέδρου θα ζημίωνε το πολιτικό σύστημα των Η.Π.Α., τον θεσμό του Προέδρου και θα αναστάτωνε περαιτέρω την ευάλωτη κοινωνία της χώρας εν μέσω Ψυχρού Πολέμου. Η δημοτικότητα του Ford έπεσε τουλάχιστον 20 μονάδες μετά την απόδοση της χάρης. Ουσιαστικά, δεν ανέκαμψε ποτέ, χάνοντας τις επόμενες εκλογές από τον Δημοκρατικό Jimmy Carter.
Donald Trump
Το δεδικασμένο, συνεπώς, υπάρχει για τον Trump, αν επιθυμεί να του αποδοθεί χάρη. Αρκεί να παραιτηθεί στους μήνες που μεσολαβούν μέχρι την παράδοση της εξουσίας, κάνοντας τον Mike Pence τον 46ο Πρόεδρο των Η.Π.Α. για λίγες ημέρες. Έπειτα, μένει να αποδεχθεί την προεδρική χάρη, που θα του απονεμηθεί από τον μέχρι πρότινος αντιπρόεδρό του. Βέβαια, δεν θα ήταν η λύση που ο Trump θα προτιμούσε: σε tweet του, το 2018, ξεκαθάρισε ότι θεωρεί απόλυτα νόμιμη και δικαίωμά του την απονομή χάρης στον εαυτό του! Απλά, σύμφωνα με τον ίδιο, δεν έχει διαπράξει κανένα αδίκημα, που να απαιτεί τη χρήση της χάρης. Κανείς δεν αμφισβητεί ότι ο Trump θα επιχειρούσε έστω, αν χρειαστεί, να δώσει χάρη στον εαυτό του. Το ζήτημα είναι πως δεν υπάρχει ανάλογο νομικό προηγούμενο στην αμερικανική ιστορία. Σε υπόμνημά του, το Υπουργείο Δικαιοσύνης των Η.Π.Α., το 1974, στο πλαίσιο της πρότασης μομφής και της παραίτησης Nixon, κατέστησε σαφές ότι η πράξη αυτή δεν δικαιολογείται νομικά, γιατί ακυρώνει την λογική του «δικάζεσθαι». Σίγουρα, το Ανώτατο Δικαστήριο θα καλούταν να αποφασίσει αν ο Πρόεδρος Trump μπορεί να αποδώσει χάρη στον εαυτό του. Στο μεταξύ, χρησιμοποιεί αυτό το δικαίωμα για εξίσου θεάρεστες πράξεις, όπως την απόδοση χάρης στον Joe Arpaio, σερίφη, που αψήφησε απόφαση του δικαστηρίου, που τον διέτασσε να σταματήσει να συλλαμβάνει μετανάστες χωρίς προφανή λόγο!
Το ακραίο σενάριο
Αν ο Trump αρνηθεί να παραιτηθεί, έστω και για σύντομο διάστημα και για δικό του συμφέρον, και το Ανώτατο Δικαστήριο αποφανθεί πως δεν έχει δικαίωμα να αποδώσει χάρη στον εαυτό του, τυχόν χάρη δεν θα μπορεί να προέρθει παρά μόνο από μια πηγή: τον Πρόεδρο Joe Biden. Ο Ford, όταν ρωτήθηκε, γιατί επέλεξε να αποδώσει χάρη στον Nixon, απεφάνθη: «Η όλη διαδικασία ήταν μια τραγωδία, στην οποία έχουμε συμβάλλει όλοι. Κάπως έπρεπε να λήξει. Εγώ μπορούσα να το κάνω και άρα έπρεπε να το κάνω». Θα μπορούσε ο Biden και οι Δημοκρατικοί να ακολουθήσουν μια ανάλογη τακτική για το καλό του κράτους; Με τον Trump ακόμα να μην παραδέχεται καν την ήττα του, δεν δείχνει πιθανό.
Πιο πιθανό είναι απλά να μην κινηθούν νομικά κατά του Trump για τα ομοσπονδιακά του αδικήματα, αφήνοντας τις υποθέσεις να σβήσουν, με την ελπίδα ότι το όνομα Trump θα πάψει να μονοπωλεί την αμερικανική πολιτική σκήνη. Κατηγορείται, βέβαια, πάντα και για πολιτειακά αδικήματα, συνεργατών και επιχειρήσεών του. Εξάλλου, για τον Trump ίσως υπάρχει και μια άλλη διέξοδος, πατώντας στις 70 εκατομμύρια ψήφους των τελευταίων εκλογών. Ίσως επιλέξει να μην δεχθεί χάρη, ακόμα κι αν του προσφερθεί. Αντίθετα, να προσπαθήσει να καθυστερήσει τις νομικές διαδικασίες αρκετά, ώστε να διεκδικήσει την προεδρεία στις εκλογές του 2024, έχοντας πολώσει, στο μεταξύ, τους ψηφοφόρους του στο μέγιστο δυνατό. Με αυτόν τον τρόπο, θα εμφανιστεί στις επόμενες εκλογές ως μάρτυρας, πολιτικά διωκόμενος για τις ιδέες του, ένα θύμα της Αμερικής των Δημοκρατικών.
Ο Gerald Ford, λέγεται, συνήθιζε να φέρει μαζί του ένα απόκομμα με την απόφαση του 1915 του Ανώτατου Δικαστηρίου για την υπόθεση “Burdick v United States”. Σύμφωνα με αυτή, η απόδοση και η αποδοχή χάρης αποτελεί, επίσης, παραδοχή ενοχής. Ποιος μπορεί να φανταστεί τον Trump να δηλώνει ένοχος για οτιδήποτε;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Constitution, National Constitution Centre
- Now Trump has lost the election, Pence could pardon him — but it’s Biden who should, Independent
- There are three kinds of lame-duck pardons. A self-pardon isn’t one of them, The Washington Post
- www.lawfareblog.com
