Του Γεώργιου Μπρέτα,
Ο Μεγάλος Βόρειος Πόλεμος ήταν μια αιματηρή σύγκρουση δύο μεγάλων Ευρωπαϊκών δυνάμεων: της Σουηδικής αυτοκρατορίας και της τσαρικής Ρωσίας. Οι δύο μεγάλοι άνδρες, ο Πέτρος Α΄ ή αλλιώς Μέγας και ο Κάρολος XII της Σουηδίας, είχαν κερδίσει την προσοχή της Ευρώπης. Ο Μεγάλος Βόρειος Πόλεμος ξεκίνησε, με σκοπό η Πολώνια μαζί με τη Ρωσία να ανακόψουν την επεκτατική πορεία των Σουηδών, κάτι που δεν μπόρεσε να γίνει, καθώς οι Σουηδοί διέθεταν, εκείνη την περίοδο, τον πιο εξελιγμένο στρατό της Ευρώπης.
Ύστερα από μια σωρεία ηττών, φαινόταν πως ο Κάρολος ήταν ασταμάτητος. Παρά όμως, τις προβλέψεις, ο Σουηδός μονάρχης διέπραξε ένα μεγάλο λάθος, που δεν ήταν άλλο από το να επιτεθεί και να εισβάλλει στη Ρωσία. Ο Μέγας Πέτρος, γνωρίζοντας πως αυτή η κίνηση αποτελεί θανάσιμο λάθος, απέκρουσε τις επιθέσεις των Σουηδών, που πραγματοποιούνταν κατά μήκος της χώρας του και καθυστερούσε σκόπιμα τους Σουηδούς. Με την άφιξη του χειμώνα, οι Σουηδοί είχαν μείνει χωρίς γραμμές ανεφοδιασμού και αριθμούσαν περίπου την ικανή δύναμη των 25.000 ανδρών από τους 40.000, που αρχικώς ξεκίνησαν. Το λιοντάρι της Σουηδίας (ψευδώνυμο του Καρόλου) αποφάσισε να εφοδιάσει τους άνδρες του και έδωσε διαταγή στον στρατηγό Λέβενχαουντ να προελάσει μαζί με 13.000 άνδρες του Μπλε Στρατού προς βοήθειά του. Παρόλη, όμως, τη βοήθεια, τα σουηδικά στρατεύματα παρενοχλούνταν από διάφορες ομάδες Τατάρων και Μπασκίρων. Έτσι, ο Κάρολος αναγκάζεται μαζί με τις συμβουλές μιας ομάδας Τατάρων να πολιορκήσουν το φρούριο της Πολτάβας (στη σημερινή Ουκρανία).
Η μάχη ξεκινά, με τον Μπλε Στρατό να πολιορκεί το φρούριο βάσει σχεδίου. Ο τσάρος, συγκεντρώνοντας μια δύναμη μεταξύ των 40.000-42.000 ανδρών και 120 κανονιών, ξεκινά να ανακόψει την πολιορκία. Με την έλευση των Ρώσων, ο τσάρος διατάζει την κατασκευή ενός οχυρού σε σχήμα Τ με τις πλάτες να κοιτούν το δάσος, που υπήρχε, με αποτέλεσμα να μην μπορέσουν οι Σουηδοί να τους περικυκλώσουν. Ο Κάρολος, στο μεταξύ, είχε τραυματιστεί, στη διάρκεια μιας σύρραξης με τους Ρώσους υπό τον πρίγκιπα Μένσικοφ, που διοικούσε το ιππικό καταφέρνοντας να αποσπάσει μια μερίδα Κοζάκων-Τατάρων, που ήταν με το μέρος των Σουηδών και είχε τραυματιστεί τόσο άσχημα που είχε πέσει σε κώμα. Τη διοίκηση του στρατού ανέλαβε ο στρατηγός Καρλ Γκούσταβ Ρένσκελντ, δημιουργώντας προβλήματα συνοχής, καθώς ο Ρένσκελντ διαφιλονικούσε με τον πρωθυπουργό Πίπερ.
Οι Σουηδοί, λόγω της δυσμενούς τους θέσης, κατέστρωσαν ένα σχέδιο, που περιλάμβανε το εξής: το βράδυ, ο Μπλε Στρατός θα έκανε μια ξαφνική έφοδο προς τους Ρώσους, με σκοπό να αποδεκατίσει τον τσαρικό στρατό. Πράγματι, τα ξημερώματα της 8ης Ιουλίου, το σουηδικό πεζικό εξαπολύει μια έφοδο καταδρομικού τύπου. Παρόλο που οι τσαρικές δυνάμεις αντιλήφθηκαν την έφοδο, δεν μπόρεσαν, αρχικά, να κρατήσουν τη γραμμή, με αποτέλεσμα οι αξιόμαχες δυνάμεις των Σουηδών να καταλάβουν μερικά μικρά ρωσικά οχυρωματικά έργα. Στο μεταξύ, ο στρατηγός Ρένσκελντ, μαζί με τον Κάρολο, που πλέον βρισκόταν σε ένα πρόχειρο φορείο, διατάζουν μετωπική έφοδο πιέζοντας το ρωσικό πεζικό, ενώ φαινόταν πως οι Ρώσοι θα διασπαστούν σε μικρό χρονικό διάστημα. Δυστυχώς, όμως, για τον Μπλε Στρατό η έλλειψη του ιππικού δεν μπόρεσε να αποδώσει καρπούς. Διατάχθηκε γρήγορα υποχώρηση και ανασύνταξη των γραμμών τους, ενώ, την ίδια στιγμή, οι Ρώσοι αντεπιτέθηκαν και αύξησαν τις απώλειες.
Τα πράγματα έγιναν χειρότερα, όταν ο στρατηγός Ρόος δεν είχε γνώση για το συνολικό σχέδιο και εγκλωβίσθηκε ανάμεσα σε 4.000 Ρώσους, που ανακαταλάμβαναν τις οχυρωμένες θέσεις. Οι απώλειες ξεπερνούσαν τους 1.000 άνδρες και εξαντλούνταν τα πυρομαχικά, κάτι που οδήγησε τον Ρόος να παραδοθεί. Αφού ανασυντάχθηκε η εμπροσθοφυλακή των Σουηδών με 4.000 άνδρες, αντιμετώπισαν τον συνεχή βομβαρδισμό των Ρώσων με 20.000 άνδρες. Οι Σουηδοί κράτησαν τις θέσεις τους με γενναιότητα, παρόλα αυτά ο τρόπος παράταξης των Ρώσων ήταν τέτοιος που η δεξιά πτέρυγά τους υπερφαλάγγισε τους Σουηδούς και είχε ως αποτέλεσμα την περικύκλωση του Μπλε Στρατού. Ο Κάρολος, μόλις είδε την έκβαση της μάχης, αποχώρησε από το πεδίο με τη συνοδεία ελάχιστων στρατευμάτων και εισήλθε σε οθωμανικό έδαφος. Στο μεταξύ, ο πρίγκιπας Μένσικοφ αποτελείωσε όποιους Σουηδούς είχαν απομείνει, ενώ ορισμένοι παραδόθηκαν, με τον Πέτρο να ρωτάει τα στρατεύματα «πού είναι ο αδελφός μου, ο Κάρολος;». Οι απώλειες για τους Σουηδούς ήταν καταστροφικές· 10.000 νεκροί και τραυματίες, 2.800 αιχμάλωτοι, σε αντίθεση με τους Ρώσους, 1.345 νεκρούς 3.290 τραυματίες.
Η μάχη της Πολτάβας έληξε με μια λαμπρή νίκη του τσάρου και με την αναγνώριση της Ρωσίας ως μια σπουδαία Ευρωπαϊκή δύναμη, που κατάφερε να νικήσει έναν «γίγαντα» της Ευρώπης. Από την άλλη μεριά, ο Κάρολος τραυματισμένος και ταπεινωμένος αναγκάστηκε να καταφύγει στην αυλή του Σουλτάνου Αχμέτ του Γ΄, ενώ σηματοδότησε το τέλος της στρατιωτικής κυριαρχίας της Σουηδίας στην Ευρώπη, που διαρκούσε 100 χρόνια.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- J. F. Field, Battle of Poltava, στην ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια Britannica, διαθέσιμο εδώ
- P. Englund, The Battle of Poltava. The Birth of the Russian Empire, Λονδίνο 1992
- K. Davis, 100 Decisive Battles from Ancient Times to the Present, Oxford: Oxford University Press, 1999
