Του Νίκου Μελιτσιώτη,
1453. Η Πόλη, μόνη και προδομένη από φίλους και συμμάχους, πέφτει την Τρίτη 29 Μαΐου μαζί με τον τελευταίο της υπερασπιστή, Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. Ο Σουλτάνος Μωάμεθ Β΄, κάνοντας πραγματικότητα το όνειρό του, ξεχύνεται με τον στρατό του στην Ευρώπη. Σύντομα, ο Μυστράς (1460) και η Τραπεζούντα (1461) πέφτουν στα χέρια του, με τα εδάφη των άλλων κρατών της Ευρώπης να βρίσκονται στο στόχαστρό του.
Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, οι οποίες μέχρι πρότινος κώφευαν στις εκκλήσεις της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας για βοήθεια, θα υποστούν τις συνέπειες αυτής της αδιαφορίας. Gattilusi, Γενουάτες, Γερμανοί, Ούγγροι και Ιππότες της Ρόδου θα δουν τις κτήσεις τους να κατακτώνται και να ισοπεδώνονται από τους πολυάριθμους, εμπειροπόλεμους κι, πάνω απ’ όλα, φανατισμένους στρατιώτες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Το μεγαλύτερο βάρος, όμως, της Οθωμανικής πλημμυρίδας έπεσε στους ώμους των Βενετών, οι οποίοι συγκρούστηκαν μαζί τους πολλάκις στον ελλαδικό χώρο, προσπαθώντας να προστατεύσουν τις κτήσεις τους. Η άμυνά τους προσανατολιζόταν περισσότερο στις ναυτικές επιχειρήσεις, στηριζόμενοι στο άρτια οργανωμένο ναυτικό τους και στην απειρία των αντιπάλων τους στη θάλασσα. Βέβαια, η τακτική τους αποσκοπούσε περισσότερο στον κατευνασμό των αντιπάλων τους παρά στον περιορισμό ή την κατατρόπωσή τους. Αυτή η επιλογή εξηγείται, εν μέρει, από τη σημασία που έδινε η Γαληνοτάτη Δημοκρατία στην οικονομία και το εμπόριο και στη διατήρηση των εμπορικών προνομίων που είχαν αποκομίσει. Αξίζει να σημειωθεί πως δεν δίστασαν να εκφράσουν την αντίθεσή τους ή ακόμη και να υπονομεύσουν τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά χριστιανικά κράτη, τα οποία προσπάθησαν να δημιουργήσουν συνασπισμούς, με τη στρατιωτική δύναμη των οποίων θα αναχαίτιζαν την επέλαση των Οθωμανών.
Οι πολεμικές επιχειρήσεις, που έλαβαν χώρα μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης, εκτυλίχθηκαν στον ελλαδικό χώρο και στα νησιά του Αιγαίου. Σε αυτές τις περιοχές, οι κάτοικοι βρίσκονταν μεταξύ δύο πυρών, με τη συμμετοχή στις συγκρούσεις να είναι μονόδρομος, ακόμη και χωρίς τη θέλησή τους. Οδηγούμενοι είτε από συμφέρον είτε από την ελπίδα της ελευθερίας και της απώθησης (ή αποτίναξης) του οθωμανικού ζυγού, είτε ενδυνάμωναν τις στρατιές των χριστιανικών κρατών είτε οργάνωναν επαναστατικά κινήματα σε κατακτημένες περιοχές, τα οποία λειτουργούσαν ως αντιπερισπασμός και τραβούσαν την προσοχή μέρους των αντιπάλων στρατευμάτων. Υπήρχαν, βέβαια, και περιπτώσεις που, οδηγούμενοι από τη δύναμη του χρήματος, χριστιανοί προσχωρούσαν στο οθωμανικό στρατόπεδο και βρίσκονταν αντιμέτωποι με τους ομόθρησκούς τους.
Οι περισσότερες, όμως, από αυτές τις διαμάχες έληγαν με νίκη των Οθωμανών και αποχώρηση των ηττημένων χριστιανικών στρατευμάτων. Η υπεροπλία τους, η συντριπτική αριθμητική τους υπεροχή σε στρατό, πυροβολικό και ναυτικό και ο θρησκευτικός τους φανατισμός ήταν τα συστατικά που τους εξασφάλιζαν τη συνταγή του θριάμβου. Όμως οι πληθυσμοί των υπόδουλων οι οποίοι τόλμησαν «να σηκώσουν κεφάλι» δεν είχαν τη δυνατότητα της αποχώρησης. Έμεναν πίσω και πλήρωναν με φρικτό τρόπο το τίμημα της ελπίδας για ελευθερία και ανεξαρτησία. Σφαγές, λεηλασίες, εκπατρισμοί και αιχμαλωσίες ήταν οι τρόποι πληρωμής, συχνά συνοδευόμενοι από ανασκολοπισμούς και άλλα φρικτά βασανιστήρια. Βέβαια, να σημειωθεί πως και τα χριστιανικά στρατεύματα διέπρατταν ανάλογα ανοσιουργήματα στα εδάφη που κατακτούσαν.
Υπήρξαν, βέβαια, στιγμές που, μετά την παύση των εχθροπραξιών μεταξύ των δύο πλευρών, κάποιες μορφές όρθωσαν το ανάστημά τους και προσπάθησαν καταφέρνοντας μικρά ή μεγάλα πλήγματα στον εχθρό να απελευθερώσουν τμήματα των υπόδουλων περιοχών. Μια από αυτές τις μορφές ήταν ο Κορκόδειλος Κλαδάς.
Ο Κορκόδειλος Κλαδάς καταγόταν από παλαιά ηπειρωτική γενιά με στρατιωτική παράδοση. Εγκαταστάθηκε στην Πελοπόννησο την εποχή που βασίλευαν ακόμη οι Παλαιολόγοι και οι ικανότητές του τον ανήγαγαν σε στρατηγό του Δεσποτάτου του Μυστρά. Όταν, μετά την Άλωση, ο Μωάμεθ Β΄ προήλαυνε στην Πελοπόννησο, ο Κλαδάς συγκέντρωσε μεγάλο αριθμό αντρών και αντιστάθηκε σθεναρά στους κατακτητές, αναγκάζοντάς τους να αναγνωρίσουν την αξία του και να του δώσουν γη ως τιμάρια στην περιοχή του Έλους στη Λακωνία.
Στα γεγονότα του Α΄ Βενετοτουρκικού Πολέμου (1463-1479 μ.Χ.) βρίσκεται στο πλευρό των Βενετών, με τις πηγές να τον αναφέρουν αρχικά ως αρχηγό ομάδας «στρατιωτών» και εν συνεχεία ως αρχηγό όλων των ομάδων των «στρατιωτών» της Πελοποννήσου. Οι «στρατιώτες» ή “stradioti” αποτελούσαν μέλη φατριών ή στενά συνδεδεμένων οικογενειών, οργανωμένοι σε ομάδες 25-50 ανδρών, τις κομπανίες. Πολεμούσαν ως ιππείς, ελαφρά οπλισμένοι με λόγχες, γιαταγάνια (κυρτά σπαθιά μονής κόψης) ή ρόπαλα. Διακρίνονταν για την ορμητικότητά τους στη μάχη, όχι όμως και για την πειθαρχία του. Αποτελούσαν τη βάση του βενετικού ιππικού, με τη Γαληνοτάτη να αντιμετωπίζει προβλήματα με τη συντήρηση των ίππων τους και τον επισιτισμό των φτωχών οικογενειών τους. Από την καθυστέρηση της μισθοδοσίας πήγαζαν και τα περιστατικά απειθαρχίας και λεηλασιών.
Στη διάρκεια του πολέμου, το 1463, σημειώνει σημαντικές επιτυχίες κατά των Οθωμανών στην περιοχή των Βαρδονίων, βορειοανατολικά των προγονικών τιμαρίων της οικογένειάς του στη Λακωνία. Τρία χρόνια αργότερα, χάνεται, στις επιχειρήσεις κατάληψης της Πάτρας, ένας συγγενής του, ονόματι Μάρκος-Επιφάνειος Κλαδάς. Μετά τη βιαστική υπογραφή, το 1479, της Συνθήκης, με την οποία τερματίστηκε ο Α΄ Βενετοτουρκικός Πόλεμος, βρίσκεται, μαζί με το γιο του θρυλικού Σκεντέρμπεη Ιωάννη Καστριώτη, στο στράτευμα του δούκα της Καλαβρίας, Αλφόνσο, ο οποίος επιχειρεί στην Απουλία, προσπαθώντας να περιορίσει τη δράση των Οθωμανικών αγημάτων, που πρόσφατα είχαν εισβάλει στα εδάφη του πατέρα του, Φερδινάνδου Α΄ της Νεαπόλεως. Ενάμισι περίπου χρόνο μετά την απόβασή τους, οι δυνάμεις των Τούρκων αποσύρονται από την περιοχή, καθώς ο αιφνίδιος θάνατος του Μωάμεθ Β΄ του Πορθητή προκάλεσε εμφύλιες συγκρούσεις για τη διαδοχή και το στράτευμα έχριζε ανασύνταξης.
Μετά τη λήξη των ταραχών στις προαναφερθείσες περιοχές, ο Κλαδάς κατεβαίνει στην περιοχή και διαπιστώνει πως οι Βενετοί, έχοντας υπογράψει βιαστικά τη συνθήκη ειρήνης, αγνόησαν πλήρως τις απαιτήσεις των “stradioti” για τιμάρια, ενώ μετέφεραν πολλές κομπανίες σε άλλες βενετικές περιοχές ως φρουρά, προκειμένου να περιορίσουν τη δράση τους, κατόπιν υποδείξεως των Τούρκων. Τέλος, η παραχώρηση του βραχίονα της Μάνης στους Τούρκους από τους Βενετούς στερούσε από τους Μανιάτες την αυτονομία τους και από την οικογένεια των Κλαδαίων τα τιμάρια τους.
Παρά τη διάθεση της Βενετίας να αποζημιώσει την οικογένεια του Κλαδά τόσο με τίτλους (ιππότη του Αγίου Μάρκου) όσο και με κτήματα στην περιοχή της Κορώνης, ο ίδιος δεν ικανοποιήθηκε. Έτσι, βρισκόμενος στη Μάνη, στα τέλη του 1479, τίθεται επικεφαλής στρατιωτικού σώματος, αποτελούμενου, κυρίως, από δυσαρεστημένους “stradioti”, μεγέθους περίπου 15.000 ανδρών και αφού εξουδετερώνει τις ολιγάριθμες τουρκικές φρουρές της Μάνης, επεκτείνεται βορειότερα, στα χωριά Καστάνια, Γαστίλα, Λεφτίνη και αλλού.
Οι Τούρκοι αντιδρούν, με τον Σαντζάκμπεη του Μοριά, Σουλεϊμάν, και τον Μπεηλέρμπεη της Ρούμελης, Αλή Μπουμίκο, να ενώνουν τις δυνάμεις τους στο Μυστρά, στις 16 Ιανουαρίου 1480, και να προελαύνουν νότια, λεηλατώντας και καταστρέφοντας τα πάντα στο πέρασμά τους. Μέσα σε μόλις τρεις ημέρες, οι δυνάμεις τους φτάνουν στο Βίτυλο. Βρίσκουν, όμως, το στρατόπεδο των επαναστατών ενισχυμένο με τις δυνάμεις του Θεόδωρου Μπούα και του Μέξα Μποζίκη, οι οποίοι είχαν φύγει από το Άργος με δύναμη 60 ιππέων και έφτασαν, ενισχυμένοι αριθμητικά κατά την πορεία τους, στη Μάνη. Έτσι, οι επαναστάτες αντιμετωπίζουν με επιτυχία τις δυνάμεις του Αλή Μπουμίκο, στήνοντάς τους ενέδρα στα στενά του Βιτύλου, στις 19 Ιανουαρίου.
Παράλληλα με τις επιτυχίες και την επέκταση της επανάστασης των Μανιατών, ο βασιλιάς της Νεαπόλεως, Φερδινάνδος Α΄, αποφάσισε να αναμιχθεί στα γεγονότα, προσπαθώντας να εκμεταλλευτεί την κατάσταση και να δημιουργήσει, μετά την αποτυχία του, λίγα χρόνια πριν, ένα νέο αντιοθωμανικό μέτωπο. Με τρεις γαλέρες μεταφέρει εφόδια στα παράλια της Μάνης.
Ο Κλαδάς, επιδιώκοντας να προκαλέσει ρήξη μεταξύ Οθωμανών και Βενετών και να εκβιάσει τη στήριξη των τελευταίων, διακηρύττει πως πολεμά τους Τούρκους στο όνομα του Αγίου Μάρκου. Όμως δεν επιφέρει τα αποτελέσματα που επιθυμεί. Οι Βενετοί, επιθυμώντας να διαφυλάξουν τις σχέσεις τους με τους Οθωμανούς, συλλαμβάνουν τις οικογένειες των πολεμάρχων και επικηρύττουν τον Κορκόδειλο Κλαδά για 10.000 υπέρπυρα Μεθώνης, ενώ συλλαμβάνονταν όσοι ήταν ύποπτοι συνεργασίας με τους αποστάτες.
Στις 4 Απριλίου 1481, ο αντικαταστάτης του Μπουμίκο, Αχμέτ, περνά με πολυάριθμο στράτευμα το Μυστρά και χωρίζει τις δυνάμεις του στα δύο. Το πρώτο σώμα αποκόπτει τους δρόμους προς τη Μεσσηνία, ενώ το δεύτερο επιτίθεται στις καταπονημένες δυνάμεις του Κλαδά κοντά στο χωριό Καστάνια, αποδεκατίζοντας τον στρατό του. Ο ίδιος ο Κλαδάς, με μόλις πενήντα συντρόφους του, επιβιβάζεται στις γαλέρες του Φερδινάνδου και διασώζεται στην Ιταλία.
Ο πολέμαρχος, λίγο καιρό μετά τη διάσωσή του, λαμβάνει μέρος σε μάχες στα θέατρα επιχειρήσεων της Χιμάρας, των προγονικών του εστιών, συνεργαζόμενος με τον Ιωάννη Καστριώτη. Μετά από μια βραχύβια ανεξαρτησία της περιοχής, υπό την ηγεσία του γιου του Σκεντέρμπεη, οι δυνάμεις του Φερδινάνδου, οι οποίες τους υποστήριζαν, αποσύρθηκαν έχοντας πετύχει τους σκοπούς τους. Ως αποτέλεσμα της αποχώρησης αυτής, οι Χιμαριώτες έμειναν εκτεθειμένοι στα τουρκικά στρατεύματα, τα οποία, με ηγέτη τον ίδιο τον Σουλτάνο Βαγιαζήτ και τον Μέγα Βεζίρη του Γιαχγιά Πασά, οι οποίοι εξάλειψαν, την άνοιξη του 1492, κάθε αντίσταση.
Μετά τη λήξη των επιχειρήσεων αυτών, επιστρέφει στην Νεάπολη, όπου τον περιμένουν τιμές και χορηγίες από τον βασιλιά Φερδινάνδο. Όμως η δράση του δεν σταματά εκεί. Συγκροτώντας νέο σώμα από Έλληνες μαχητές συνεχίζει να πολεμά τους Τούρκους στην Κέρκυρα και αργότερα στην Πελοπόννησο μαζί με τους Βενετούς (Β΄ Βενετοτουρκικός Πόλεμος), με τους οποίους έχει συμφιλιωθεί. Σε μια μάχη κοντά στη Μονεμβασιά, το άλογό του σκοτώνεται και πέφτει στα χέρια των Τούρκων.
Ο θάνατος του γενναίου αυτού πολέμαρχου, ο οποίος δεν δίστασε να αντιταχθεί στη μεγαλύτερη δύναμη της εποχής, δείχνει το μένος αυτής εναντίον του. Γδάρθηκε ζωντανός και πέθανε κρεμασμένος από τα χέρια, το 1490 π.Χ., ποτίζοντας πρώτος με το αίμα του το δέντρο της ελευθερίας.
Βιβλιογραφία
- Χασιώτης Ι., Βακαλόπουλος Α., Παπαδόπουλος Σ. ‘Τουρκική απόβαση στο Ότραντο. Αντιπερισπασμοί στο Ιόνιο, στη Μάνη και στη Χιμάρα. Επαναστατική δράση του Κορκόδειλου Κλαδά (1480 – 1481)’ σε Συλλογικό Έργο (2015) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Ο Ελληνισμός υπό ξένη κυριαρχία (περίοδος 1453 – 1669) Τουρκοκρατία – Λατινοκρατία (Β) Αθήνα: Εκδ. Παραπολιτικά σελ. 42 – 46.
- Καμπούρογλου Δ. Γ. (s.d.) Αρματωλοί και Κλέφτες (1453-1821) – Μέρος Β΄ Αθήνα: Εκδόσεις Άγκυρα. Σελ. 57 – 60
- Σούτζος Δ. Σ. (1977) Τα Επαναστατικά Κινήματα του Σκλαβωμένου Ελληνισμού (1453-1821) Αθήνα: Εκδόσεις Δελτίου Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος
- Αγιαννίδης Π. Η. (2020) Της Πατρίδας μου η Σημαία – Από την Αρχαιότητα έως Σήμερα Αθήνα: Εκδ. Τα Νέα/ Άλτερ Έγκο Α. Ε. σελ. 27
